Friday, 29 03 2024
Սուրեն Պապիկյանը ծանոթացել է նաև ՀՀ ռազմարդյունաբերության նորագույն նմուշներին
Հանրակրթության նոր չափորոշիչի ներդրմանը զուգահեռ դասարաններում կկրճատվի աշակերտների թիվը. Անդրեասյան
ՔՊ նիստում քննարկվել են եվրոպական կուսակցական միությունների գաղափարախոսությունները
«Դժվարին որոշում եմ կայացրել` չհավակնել Բարձրագույն դատական խորհրդի դատավոր անդամի թափուր տեղին». Վազգեն Ռշտունի
«Ռուսաստանը հաջողության է հասնում այնտեղ, որտեղ դրա կարիքն ունի»․ Պուտին
Հրազդանում մթնոլորտային օդում փոշու պարունակությունը գերազանցել է սահմանային թույլատրելի կոնցենտրացիան
Վլադիմիր Վարդանյանը կմասնակցի Մարդու իրավունքերի եվրոպական դատարանի դատավորների ընտրության հանձնաժողովի նիստին
Ծեծի է ենթարկել իր անչափահաս դստերը և փորձել սեռական հարաբերություն ունենալ նրա հետ
Այն, ինչ կներվի Բաքվին, չի ներվի Երևանին. Կրեմլը բաց է խաղում
ԵՄ ներկայությունը Բաքվին հանգիստ չի տալիս
Ադրբեջանը «կլրջացնի՞» ՀԱՊԿ-ի հետ ընկերությունը
Ազատագրվել ռուսական կախվածությունից. եվրաինտեգրման առաջնահերթությունները
Դիմակներն այլևս հանված են. Մոսկվան հանձնում է իր ամենաարժեքավոր ագենտին
Տղամարդը դանակահարել է նախկին կնոջն ու նրա քրոջը
Հայաստանը «դիվերսիֆիկացնում է» քաղաքականությունը, Ռոսատոմը մոդեռնիզացնում է Մեծամորի ԱԷԿ-ը
Գործակալ հիշեցնող Շահրամանյանը
Բաքվի խոշոր «խաղադրույքը»
Կլիմայի փոփոխության բացասական ազդեցությունը նկատելի է գյուղատնտեսության և տնտեսության մի շարք այլ ճյուղերում. փոխնախարար
Ռուսաստանում տեղի ունեցած ահաբեկչության գործով նոր կասկածյալ է հայտնվել
Արմեն Գևորգյանը ԵԽԽՎ դիտորդական առաքելության կազմում կհետևի Հյուսիսային Մակեդոնիայի նախագահական ընտրություններին
Մի համագործակցության խրոնիկա
Հայաստանը չունի ավելի ուժեղ զենք, քան միջազգային իրավունքը. չկրակելը խելամիտ չէ
Սասունցի Դավթի դարաշրջանը չէ. ԱՄՆ-ից ակնկալիքներին զուգահեռ պետք է ամրապնդել պետությունը
Երևանում ծառի ճյուղը թեքվել և ընկել է էլեկտրական լարերի վրա. փրկարարները մասնատել են ծառի ճյուղը
21:40
Ղազախստանի դեսպանատունը խորհուրդ է տվել լքել Օդեսայի և Խարկովի մարզերը
Վիճաբանություն և ծեծկռտուք՝ անչափահասների մասնակցությամբ․ կա վիրավոր
Քանի՞ մարդ է թունավորվել Հայաստանում
«Հայաստանի և Ռուսաստանի հարաբերություններում ստեղծված իրավիճակը լավատեսություն չի ներշնչում»․ Լավրով
Բաքվի անհիմն մեղադրանքն ու խորամանկ խաղը Բրյուսելից առաջ
«Կրոկուսի ահաբեկչության հեղինակներն Ուկրաինայից զգալի գումարներ և կրիպտոարժույթներ են ստացել»․ ՌԴ ՔԿ

Սերժ Սարգսյանը չէր կարող հանձնել Ղարաբաղը. թուրքերն էլ ասացին՝ չես անում՝ չես ստանա

2009 թ. հոկտեմբերին Ցյուրիխում ստորագրված հայ-թուրքական արձանագրությունները չեղյալ հայտարարելու Հայաստանի նախագահի որոշումը ունի և՛ ներքաղաքական, և՛ արտաքին քաղաքական պատճառներ:

Հիշենք, որ 2008-2009 թթ., երբ սկսվեց «ֆուտբոլային դիվանագիտության» գործընթացը Հայաստանի և Թուրքիայի միջև, Սերժ Սարգսյանը իր պաշտոնամուտն օրինականացնելու խնդիր ուներ, քանի որ Արևմուտքը չէր ճանաչում նրա իշխանությունը, և Թուրքիայի հետ հարաբերությունների կարգավորման նախաձեռնությամբ նա ստացավ Արևմուտքի բարեհաճությունը՝ ձեռք բերելով «քաջ ղեկավարի» համբավ: Այժմ ևս հայ-թուրքական արձանագրությունների հետ կապված որոշումը ինչ-որ առումով կապված է Սերժ Սարգսյանի ներքաղաքական ծրագրերի հետ:

«Մոդուս Վիվենդի» կենտրոնի ղեկավար, քաղաքագետ Արա Պապյանը «Առաջին լրատվական»-ի հետ հարցազրույցում խոսեց ոչ միայն արձանագրությունների չեղարկման, այլև ընդհանուր հայ-թուրքական հաշտեցման գործընթացի ձախողման և հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման հետագա հեռանկարների մասին: Մեր զրուցակցի կարծիքով՝ գործընթացը տապալվեց զուտ այն պատճառով, որ Հայաստանի ղեկավարությունը բավարարեց դեռ 1991 թ. Թուրքիայի կողմից առաջ քաշված երեք նախապայմաններից միայն երկուսը:

«Առաջինը՝ ճանաչել սահմանները և հրաժարվել տարածքային բոլոր պահանջներից, որը ներառված է արձանագրությունների մեջ: Երկրորդը՝ չհետապնդել Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչում, և երրորդը՝ Լեռնային Ղարաբաղի հարցի լուծում իրենց պատկերացրած ձևով, այսինքն՝ Ղարաբաղի հանձնում Ադրբեջանին: Եվ եթե Սերժ Սարգսյանը կարող էր առաջին երկու նախապայմանները կատարել և արեց, ապա երրորդը չէր կարող: Տարբեր պատճառներով չէր կարող: Թուրքերն էլ ասացին՝ եթե չես անում, ուրեմն չես ստանա»:

– Պարոն Պապյան, իհարկե, հայտնի էր Սերժ Սարգսյանի այն հայտարարությունը, որ հայ-թուրքական արձանագրությունները չեղարկվելու են, եթե Թուրքիան որևէ քայլ չանի դրանց վավերացման ուղղությամբ: Բայց ամեն դեպքում ինչո՞ւ Հայաստանի նախագահը հենց այս շրջանում որոշեց չեղյալ հայտարարել արձանագրությունները: Ներքաղաքական ենթատեքստեր տեսնո՞ւմ եք, թե՞ այս որոշումը զուտ հայ-թուրքական գործընթացի զարգացման տրամաբանության մեջ է տեղավորվում:

– Ես տեսնում եմ և՛ արտաքին, և՛ ներքին քաղաքական ազդակներ: Այն, որ Սերժ Սարգսյանը հայտարարեց ՄԱԿ-ի ամբիոնից գործընթացը դադարեցնելու, այսինքն՝ ստորագրությունը չեղյալ հայտարարելու մասին և ժամկետ դրեց մինչև 2018 թ. գարուն, արտաքին քաղաքական գործոն է: Նա հույս ուներ, որ դրանով մեկ անգամ ևս գուցե կհրահրի Թուրքիային վավերացնել արձանագրությունները: Ժամկետը սահմանվեց մինչև գարուն և՛ Թուրքիային ժամանակ տալու նպատակով, և՛ ներքաղաքական դրդապատճառներով: Քանի որ գարնանն են նախատեսված պայմանական ասած՝ ընտրությունները, ներքաղաքական առումով Սերժ Սարգսյանը հույս ուներ, որ դա լավ կընկալվի: Այո, որոշ մարդիկ քիչ էր մնում՝ հերոսացնեին այդ քայլը: Պատճառներն այս երկուսն են: Բայց պետք է նշել, որ այդ արձանագրությունները մեռելածին էին ի սկզբանե և վերջնականապես մեռած էին ստորագրելուց արդեն մի քանի տարի անց:

– Իսկ հայ-թուրքական հաշտեցման գործընթացում արված հիմնական սխալը մեթոդաբանորեն ո՞րն էր: Օրինակ, 2015 թ. ապրիլին, երբ Եվրոպական խորհրդարանը նիստ գումարեց Հայոց ցեղասպանության թեմայով՝ ընդունելով «Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցի հիշատակման մասին» բանաձևը, պատգամավորներն իրենց ելույթներում շատ հստակ շեշտում էին մի կարևոր միտք՝ իրական հաշտություն Հայաստանի և Թուրքիայի միջև կլինի միայն այն դեպքում, եթե Թուրքիան հաշվի նստի իր անցյալի հետ: Ստացվում է, որ նախ պետք է լուծել պատմական խնդիրները, հետո՞ մտածել հարաբերությունները կարգավորելու մասին:

– Սխալն այն էր, որ հաշտեցում ասելով՝ ոմանք սխալ են հասկանում: Հաշտեցում նշանակում է առնվազն մի քանի քայլ պարունակող գործողություն, որոնցից մեկը հաշտվելն է սեփական պատմության հետ: Դրա մեջ մտնում է սխալն ընդունելը, հնարավորինս բարոյական և նյութական հատուցումներ տալը, օրակարգի մշակումը այն հարցերի շուրջ, որոնք բաժանում են այս պետություններն ու ազգերը իրարից, և ազնիվ ջանքերի գործադրումը՝ փոխադարձ համաձայնության գալու: Բայց ակնհայտ է, որ այդ արձանագրությունները չունեին իրենց մեջ ո՛չ նման հիմք, ո՛չ էլ միտում: Ավելին, խնդիր էր դրված հնարավորինս հայկական կողմից պոկել առավելագույն զիջումներ: Այնտեղ ներառված էին բոլոր պատմական խրթին հարցերը, և նախատեսվում էր երկմասանոց մի փաստաթղթով, ըստ էության, հարցերը լուծել, ինչը չստացվեց: Չստացվեց, իհարկե, զուտ այն պատճառով, որ հայկական կողմը բավարարեց Թուրքիայի նախապայմաններից միայն երկուսը և չկարողացավ երրորդը բավարարել: Բայց այդ երկուսն էլ չափից շատ էր:

– Այսօրվա և այն ժամանակվա՝ 2008-2009 թթ. Թուրքիան ինչո՞վ են տարբերվում:

– Այսօրվա Թուրքիան շատ ավելի վտանգավոր է, շատ ավելի ծայրահեղական է (ծայրահեղ ազգայնական, ծայրահեղ կրոնական): Մենք տեսնում ենք հատկապես վերջին երկու տարիներին Էրդողանի քաղաքականությունը: Եթե առաջ գոնե ձևականորեն հայտարարվում էր «զրո խնդիր հարևանների հետ», հիմա ակնհայտորեն հայտարարվում է, որ Թուրքիան իր ազդեցությունը պիտի տարածի նախկին Օսմանյան կայսրության տարածքների վրա: Անգամ հավակնություններ կան նաև ինքնիշխանություն տարածելու: Հստակորեն նշվում են ուղղություններ և երկրի անուններ: Բացի այդ, մենք տեսնում ենք Թուրքիայի քաղաքականությունը Սիրիայի տարածքում, որի մի մասը նա բռնազավթել է: Այսինքն՝ հավանականությունը, որ այսօր հնարավոր կլինի Թուրքիայի հետ «արդար հաշտեցման» գնալ, ավելի քիչ է: Թուրքիան վերադարձել է իր վայրենի նախասկզբին:

– Բայց այն ժամանակ էլ էր Էրդողանը հիմնական որոշում կայացնողը Թուրքիայում, այսօր էլ է Էրդողանը, թեև այն ժամանակ Հայաստանում ինչ-որ հույսեր կային, որ կարելի է գործ ունենալ ավելի առաջադեմ, լայնախոհ և չափավորական հայացքներ ունեցող Գյուլի հետ: Դրա մասին ի՞նչ կասեք:

– Նախ ասեմ՝ Էրդողանն օգտագործել է այս ժամանակահատվածը ավելի շատ իր ձեռքում իշխանություն կենտրոնացնելու և, այսպես կոչված, քիչ թե շատ դեմոկրատական ուժերին դուրս մղելու նպատակով: Այդ բեմականացված կամ գուցե իրական հեղաշրջման փորձը, որը Թուրքիայում կատարվեց, լավ պատրվակ և առիթ էր Էրդողանի համար իր քաղաքականության չհամաձայնող տասնյակ հազարավոր մարդկանց դուրս մղելու, ձերբակալելու, պաշտոնանկ անելու համար: Այսինքն՝ այսօր Թուրքիան փոխված է ներքաղաքական առումով: Ավելի շատ է մեկ անձի ենթակայության տակ, քան առաջ էր: Դուք նշում եք Գյուլի մասին:

Այո: Եվ կային նաև ուրիշներն էլ: Այսօր Գյուլին կամ անգամ Դավութօղլուին համարժեք որևէ անձ չկա Թուրքիայի ղեկավարության մեջ: Այսօր Թուրքիան բացարձակ էրդողանակենտրոն երկիր է՝ իր բոլոր հավակնություններով: Եղան արտաքին քաղաքական փոփոխություններ, Թուրքիան վերջնականապես հասկացավ, որ ինքը փոխվող չի, իսկ չփոխվող վիճակով, դեռ մի քիչ էլ հետընթաց ապրելով՝ Թուրքիան չի կարող անդամակցել Եվրամիությանը: Եվ այժմ սկսել է ավելի մերձենալ Ռուսաստանի հետ՝ ինչպես 1920-ական թթ. էր, երբ հետօսմանյան Թուրքիան և հետցարական Ռուսաստանը մեկուսացված էին, այդ երկու մեկուսացվածները սկսեցին իրար ավելի ձգել: Այժմ կրկին տեսնում ենք այդ մերձեցումը Ռուսաստանի և Թուրքիայի միջև: Եվ այս բոլոր արտաքին և ներքին փոփոխությունները ցույց են տալիս, որ հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման հավանականությունն այսօր ավելի քիչ է:

– Բայց չէ՞ որ այդ նույն մարդիկ հիմա էլ կան քաղաքական դաշտում: Թուրքիան ունի քաղաքացիական հզոր հասարակություն, որի գոնե մի հատվածը չի վախենում խոսել ցեղասպանության հարցի մասին: Այս գործոնները ինչ-որ կերպ չե՞ն ազդում Թուրքիայի արտաքին քաղաքականության վրա: Թուրքիայում նեոօսմանյան գաղափարախոսության վերելքը, նրա ընթացքը դեպի բռնատիրական համակարգ ժամանակավո՞ր, թե՞ երկարատև երևույթ է, որովհետև եթե այս վիճակը երկար պահպանվի, չպետք է հույս ունենանք, թե մոտ ապագայում հնարավոր կլինի երկխոսություն ձևավորել պաշտոնական Անկարայի հետ:

– Նախ, ուզում եմ ընդգծել, որ քաղաքացիական հասարակությունը բռնատիրական համակարգերի մեջ գրեթե ազդեցություն չի ունենում արտաքին քաղաքականության վրա: Թուրքիան անգամ տարիներ առաջ այդպիսին էր, հիմա՝ առավել ևս: Նույնն էլ մենք ենք: Դա ցույց տվեց հենց այս արձանագրությունների գործընթացը: Մենք կարող ենք բողոքել, ցույցեր անել, ասել՝ մի՛ ստորագրի, բայց քանի որ Սերժ Սարգսյանը որոշել է, որ պիտի ստորագրվի, ստորագրում է: Այսինքն՝ նման հասարակարգերում քաղաքացիական հասարակություններն ազդեցություն չունեն, որովհետև երկրի ղեկավարը չի մտածում ապագա ընտրությունների մասին, քանի որ իր ընտրող հասարակությունը չէ, այլ հասարակության այն խավը, որին ինքը վերահսկում է: Իսկ Թուրքիայում ազատությունները էապես կրճատվել են: Մենք պարբերաբար կարդում ենք այն մասին, որ ձերբակալվել են տարբեր համալսարանական պրոֆեսորներ, դասախոսներ կամ ստիպված են եղել լքելու երկիրը: Մենք լսում ենք անգամ, որ պետական պաշտոնյաներն են երկրից փախչում և ապաստան խնդրում, օրինակ, Հունաստանում, որի հարաբերությունները Թուրքիայի հետ առանձնապես լավ չեն: Սրվել են Թուրքիայի հարաբերությունները նաև Արևմուտքի՝ Եվրամիության և Միացյալ Նահանգների հետ:

Ես այն ժամանակ էլ էի ասում, որ դա անհույս քայլ է: Պարզապես եկել են մարդիկ, որոնք գործընթացին ծանոթ չեն: Իսկ այդ գործընթացը 1990-ականներին եղել է: Մենք մի անգամ փորձել ենք, ճիշտ է՝ անաղմուկ, ոչինչ չստորագրելով, բայց հասկացել ենք, որ հեռանկարային չէ: Հիմա եկել են մարդիկ, որոնց թվում է, թե իրենք միանգամից հարցը կլուծեն: Այստեղ շատ կարևոր հանգամանք է այն, որ պիտի հիշել, որ դա 2009 թվականն էր, և Սերժ Սարգսյանը շատ լուրջ խնդիր ուներ իր պաշտոնամուտը օրինականացնելու: Արևմուտքը չէր ընդունում, չէր ճանաչում նրա իշխանությունը: Եվ սա քայլ էր՝ Արևմուտքի բարեհաճությունը ստանալու համար, որը և արեց, և ինչպես իրենք էին նշում՝ «քաջ ղեկավարի» համբավ ձեռք բերեց: Սակայն արդյունք չեղավ:

– Այսպիսով, ինչպես գործընթացի նախաձեռնումը, այնպես էլ արձանագրությունների չեղարկումը ունեն շատ որոշակի քաղաքական ենթատեքստեր:

– Տեսեք, թուրքերը մեր անկախությունից ի վեր երեք նախապայման են առաջադրել, որոնցից չեն հրաժարվել: Առաջինը՝ ճանաչել սահմանները և հրաժարվել տարածքային բոլոր պահանջներից, որը ներառված է արձանագրությունների մեջ: Երկրորդը՝ չհետապնդել Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչում, և երրորդը՝ Լեռնային Ղարաբաղի հարցի լուծում իրենց պատկերացրած ձևով, այսինքն՝ Ղարաբաղի հանձնում Ադրբեջանին: Եվ եթե Սերժ Սարգսյանը կարող էր առաջին երկու նախապայմանները կատարել և արեց, ապա երրորդը չէր կարող: Տարբեր պատճառներով չէր կարող: Թուրքերն էլ ասացին՝ եթե չես անում, ուրեմն չես ստանա:

Հիշե՛ք մի շատ կարևոր դետալ, որ Դավութօղլուն փորձ արեց ելույթ ունենալու ստորագրման պահին, որը թույլ չտվեցին: Ինչո՞ւ: Դա ձևական ելույթ չէր, որովհետև ըստ միջազգային իրավունքի՝ ստորագրման պահին կատարված հայտարարությունը մաս է կազմում այդ փաստաթղթին: Եվ ես վստահ եմ, որ Դավութօղլուն խոսելու էր Ղարաբաղի մասին, երրորդ նախապայմանն էր հնչեցնելու, ինչը թույլ չտվեցին անել:

Թույլ չտվեցին, իհարկե, մեծ ուժերը: Եվ քանի որ չկար երրորդ պայմանի բավարարում, Թուրքիան հրաժարվեց հետագա գործընթացից: Թեև պիտի ասել, որ միևնույն է, այս արձանագրությունները տարիներ ի վեր աշխատել են հօգուտ Թուրքիայի: Այն բավականին ազդեցություն ունեցել է Հայոց ցեղասպանության ճանաչման գործընթացի վրա: Չեմ խոսում նրա մասին, որ մենք բարոյական լուրջ հարված ենք ստացել այդ պատճառով, որովհետև կոնկրետ ինձ կանադացիներն ասացին, թե «դու ասում էիր մեզ՝ ինչպե՞ս կարելի է շահույթը և բարոյականությունը իրար խառնել, հիմա դուք, ձեր երկիրը հանուն շահույթի ուրանում եք ձեր զոհերի արյունը»: Էլ չեմ խոսում այն մասին, որ միևնույն է, թուրքերը այս ստորագրված, բայց չվավերացված փաստաթուղթը վաղը միջազգային դատարանում մեր դեմ են դնելու և ասելու են, որ Հայաստանի քաղաքական ղեկավարությունը քաղաքական կամք է դրսևորել այդ տարածքներից հրաժարվելու: Սա շատ լուրջ փաստաթուղթ է մեր դեմ միջազգային դատարանում:

– Ի՞նչ հանգամանքներում Թուրքիան կփոխի իր քաղաքականությունը Հայաստանի հանդեպ՝ ներառյալ Լեռնային Ղարաբաղի հարցը:

– Թուրքիան երբեք չի փոխի իր քաղաքականությունը Ղարաբաղի հարցում: Նրա համար երբևէ ընդունելի չի լինի Ղարաբաղի միացումը Հայաստանին կամ անկախացումը: Թեև միացումը տեսականորեն ավելի ընդունելի կլինի, քան անկախացումը: Բայց դա անընդունելի կլինի, որովհետև Թուրքիան ինքնին վտանգ է տեսնում Հայաստանի գոյության մեջ: Քանի դեռ կա Հայաստանը՝ որպես քաղաքական միավոր, Թուրքիան անելու է ամեն ինչ, որպեսզի շատ թուլացնի Հայաստանի տնտեսական վիճակը, իջեցնի քաղաքական կշիռը, և եթե հնարավոր է, մեկ անգամ ևս Հայաստանը դե յուրե մաս դարձնի Ռուսաստանին, որը վերջնականապես կվերահսկի դրանով Հայաստանը: Չմոռանանք, որ Մոսկվայի պայմանագրով նա Ռուսաստանի վերահսկողությունը հաստատեց Հայաստանի նկատմամբ: Այնպես որ չեմ կարծում, թե որևէ իրավիճակում Թուրքիան կփոխի իր քաղաքականությունը Հայաստանի նկատմամբ, որովհետև շատ պարզ պատճառ կա՝ Թուրքիան օկուպացրել և անեքսիայի է ենթարկել Հայաստանի Հանրապետության տարածքները, հետևաբար Հայաստանի Հանրապետության գոյությունը արդեն վտանգ է Թուրքիայի տարածքային ամբողջականության համար՝ անկախ այն հանգամանքից՝ մենք 100 անգամ կհայտարարենք, թե կստորագրենք արձանագրություններ, որ այդ հողերից հրաժարվում ենք:

– Հայաստանի այս որոշումից հետո ինչպե՞ս կզարգանա հայ-թուրքական հարաբերությունների պատմությունը:

– Սերժ Սարգսյանը հայտարարեց, որ մենք պատրաստ ենք հետագայում ևս ինչ-որ փաստաթուղթ քննարկել և ստորագրել: Կրկնում եմ՝ եթե նոր փաստաթղթի մեջ էլ ներառված չեղան վերոնշյալ երեք կետերը, բավարարված չեղան Թուրքիայի պահանջները, այդ նոր փաստաթուղթը, լավագույն դեպքում, նույն ճակատագրին կարժանանա: Իսկ ինչ վերաբերում է ընդհանրապես հարաբերություններին, պիտի ասեմ, որ հարաբերություններն ավելի են վատանալու: Պատահական չէ այն, որ Թուրքիայի անմիջական աջակցությամբ Նախիջևանում ստեղծվել է ադրբեջանական բանակ, որտեղ, ճիշտ է, ներառված չեն թուրքական զորամասեր, սակայն կան թուրք զինվորական խորհրդականներ, խորհրդատուներ, անցկացվել են լայնածավալ համատեղ զորավարժություններ: Ուստի այդ առումով որևէ բարելավում չեմ կանխատեսում, որովհետև Թուրքիան հետ չի կանգնի իր երեք նախապայմաններից:

 

Բաժիններ
Ուղիղ
Լրահոս
Որոնում