Ի՞նչ նշանակություն ունի մեր ռեգիոնը՝ Հարավային Կովկասը, ամերիկյան արտաքին քաղաքականության մեջ, կամ ունի՞ արդյոք Վաշինգտոնը կոնկրետ քաղաքականություն այս ուղղությամբ: Այս հարցը նախագահ Թրամփի՝ Սպիտակ տուն մտնելուց մեկ տարի անց էլ մնում է չպարզաբանված: Նախագահ Թրամփը որևէ անգամ չի արտաբերել Հարավային Կովկաս, Հայաստան կամ Լեռնային Ղարաբաղ աշխարհագրական անվանումները: Թերևս բացառության կարգով կարելի է նշել Թրամփի 2017 թ. ապրիլքսանչորսյան ուղերձը Մեծ եղեռնի հերթական տարելիցի կապակցությամբ, բայց այստեղ էլ խոսքը, բնականաբար, Հայոց ցեղասպանության զոհերի ոգեկոչման մասին էր, ոչ թե արդի քաղաքականության կամ Հայաստանի հետ հարաբերությունների:
Հայաստանն ու Ամերիկան՝ Թրամփից հետո
Պատճառը, թե ինչու է այս հարցը հետաքրքրում մեզ՝ հայաստանցիներիս, հայ փորձագետներին, քաղաքական վերնախավին, շատ պարզ է: Միացյալ Նահանգները նույնիսկ աշխարհի համար որոշ չափով անհասկանալի, տարօրինակ, եթե չասենք՝ շոկային կարգախոսներով իշխանության եկած Թրամփի վարչակազմի օրոք շարունակում է մնալ համաշխարհային քաղաքականության և տնտեսության ամենաազդեցիկ դերակատարներից մեկը: ԱՄՆ-ը շատ կարևոր գործընկեր է նաև Հայաստանի համար և, բացի այդ, փաստացի և նույնիսկ կարելի է ասել՝ ֆորմալ իմաստով լուրջ ազդեցություն ունի Հայաստանի անվտանգության և կայունության վրա թե՛ Հայաստան-ՆԱՏՕ համագործակցության և թե՛ Ղարաբաղյան հիմնախնդրի կարգավորման համատեքստում՝ որպես ՆԱՏՕ-ի առաջատար և ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահող պետություն:
Առաջ Ամերիկան, հետո մյուսները
Չնայած այն հանգամանքին, որ Թրամփի «առաջինը Ամերիկան» կարգախոսը սկզբնական շրջանում տպավորություն էր ստեղծում, թե «ոչ համակարգային» գործիչ և «ոչ ավանդական» հայացքներով աչքի ընկնող նախագահի օրոք ԱՄՆ-ը կարող է որոշակիորեն մեկուսացվել համաշխարհային քաղաքականության պրոցեսներից և հրաժարվել իր գլոբալ դերակատարությունից, վերջին ամիսներին Թրամփի քայլերը և դեկտեմբերին հրապարակված ԱՄՆ Ազգային անվտանգության նոր ռազմավարությունը ցույց են տալիս, որ հնարավոր է՝ Հանրապետական կուսակցությունից առաջադրված Թրամփը ավելի ագրեսիվ գործի արտաքին քաղաքականության մի շարք ոլորտներում, քան նրա նախորդը՝ դեմոկրատ Օբաման, և դրա նախանշաններն արդեն երևում են: Այս իմաստով շատ կարևոր էր փոխնախագահ Մայք Փենսի այցը 2017-ի հուլիս-օգոստոսին Արևելյան Եվրոպա և Վրաստան: Նա իր հետ բերել էր նախագահի ուղերձը, թե «առաջինը Ամերիկան» չի նշանակում «միայն Ամերիկան», և Միացյալ Նահանգները կանգնած է այս տարածաշրջանում իր դաշնակիցների կողքին: Բայց նորից ուղղակի անդրադարձ չկատարվեց Հայաստանին: Իհարկե, Հայաստանի հետ կապված հարցերում որոշ փոփոխություններ եղան: Օրինակ՝ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբում նշանակվեց ամերիկացի նոր համանախագահ՝ Էնդրյու Շոֆերը: Հետո հայտնի դարձավ, որ պետքարտուղարությանը հատկացված ռեկորդային ցածր բյուջեի պատճառով կարող է կրճատվել բյուրոկրատական ապարատը և փոխվել Մինսկի խմբում ԱՄՆ հատուկ ներկայացուցչի կարգավիճակը: Ավելի ուշ Ադրբեջանում ԱՄՆ դեսպան Ռ. Սեկուտան հայտարարեց, թե ԱՄՆ նոր վարչակազմն ընդունել է որոշումներ Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման ուղղությամբ հետագայում ձեռնարկվելիք քայլերի մասին:
Հայաստանի կարևորությունը մեծացել է
Այսպիսով, Հայաստանը կարող է հետաքրքրություն առաջացնել ամերիկյան քաղաքականության համար մի քանի փաթեթներում՝ Հարավային Կովկաս, Հայաստան-Ռուսաստան հարաբերություններ և Եվրասիական տնտեսական միություն, Ղարաբաղյան հիմնահարց: Բայց Հայաստանը կարևոր նշանակություն ունի նաև մեկ այլ՝ շատ հետաքրքիր համատեքստում՝ Իրանի հետ հարաբերությունների տեսանկյունից: Եվ այս վերջին գործոնը, կարելի է ասել, ավելի արդիական է դարձել Իրանում վերջին հայտնի իրադարձություններից հետո: Այլ հարց է, թե ինչ իմաստով կամ ինչ նպատակով Թրամփը կարող է դիտարկել Հայաստանի կապը Իրանի հետ:
Խոսելով թեմայի շուրջ՝ ԱՄՆ պետդեպի նախկին հատուկ խորհրդական, ԽՍՀՄ ժողովուրդների հարցերի փորձագետ, Վաշինգտոնի Համաշխարհային քաղաքականության ինստիտուտի պրոֆեսոր Փոլ Գոբլը ասում է, որ Հայաստանը պետք է կարևոր երկիր լինի Թրամփի վարչակազմի համար, ավելի կարևոր, քան նույնիսկ նախորդ վարչակազմերի համար էր:
«Միացյալ Նահանգներում կա շատ կարևոր նշանակություն ունեցող հայկական համայնք, և շատ քայլեր, որոնք անում է գործող նախագահը, բխում են իր այն գիտելիքից, որը նա սիրում է կոչել իր «բազան»: Ակնհայտ է, որ Երևանը կարևոր «լսող հենակետ» է՝ նկատի ունենալով խիստ մտահոգիչ զարգացումները Իրանում», – մեկնաբանեց ամերիկացի վերլուծաբանը:
Իրանի բանակը կանցնի՞ ցուցարարների կողմը
Մեր զրուցակիցն ասում է, որ անհնար է կանխատեսել, թե ինչպես կզարգանան իրադարձությունները Իրանում առաջիկա շաբաթներին, բայց ակնհայտ է, որ իշխանությունները սկսել են բռնաճնշումները ցուցարարների նկատմամբ:
«Հարցն այն է, թե արդյոք իշխանությունները կճնշե՞ն ժողովրդական ընդվզումը, թե՞ ընդհակառակը՝ դա կհանգեցնի ավելի լայնածավալ բախումների և բռնության: Եթե երկրորդը, ապա բանակը կպաշտպանի ռեժիմի՞ն, թե՞ կանցնի ընդդիմության կողմը: Այս պահին բանակը, կարծես թե, միասնական է գործող վարչակարգի հետ, բայց դա կարող է փոխվել ժամանակի ընթացքում»:
Թրամփի հայտարարությունները չեն նպաստում Իրանի ժողովրդավարացմանը
Գոբլի մեկնաբանությամբ՝ Թրամփի Ազգային անվտանգության հայեցակարգը ճանապարհային քարտեզ է աշխարհի շատ կետերից դուրս գալու և ուժով միջամտելու միայն այն տարածաշրջանների գործերին, որոնք ուղղակիորեն, անմիջականորեն և կարևոր ազդեցություն են ունենում ԱՄՆ-ի ներքին իրավիճակի վրա:
«Քանի որ Իրանը լուրջ մտահոգություն է առաջացնում, կարծում եմ՝ բոլորս էլ կուզենայինք, որ Իրանը լիներ ավելի ազատ երկիր և ավելի քիչ ներգրավված լինի ահաբեկչության արտահանման մեջ, ինչպես որ այաթոլլահների ներկայիս ռեժիմն է անում: Բայց ես կասկածում եմ, որ Վաշինգտոնի կողմից արվող հայտարարությունները կնպաստեն դրան: Ընդհակառակը՝ դրանք կարող են արդարացում դառնալ գործող ռեժիմի համար՝ ավելի կոշտ միջոցներով ճնշելու բողոքի ցույցերը»,- կարծում է Փոլ Գոբլը:
Ո՛չ ամերիկացիները, ո՛չ էլ ռուսները հետաքրքրված չեն
Խոսելով Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի մասին, թե ինչպես կընթանա հակամարտության կարգավորման գործընթացը 2018-ին, և ինչ իրավիճակ կլինի հակամարտող զորքերի շփման գծում, Փոլ Գոբլը կարծիք հայտնեց, թե կասկածում է, որ այս տարվա ընթացքում լուրջ տեղաշարժեր կլինեն հակամարտության կարգավորման ուղղությամբ:
«Խնդիրն այսօր հետաքրքրություն չի ներկայացնում Միացյալ Նահանգների համար, և Ռուսաստանն էլ հետաքրքրված չէ հիմնախնդրի հանգուցալուծմամբ: Ռուսաստանը կարծում է, որ ներկայիս իրադրությունը չափից ավելի շահավետ է իր նպատակներն իրականացնելու համար: Դա, իհարկե, կարող է փոխվել, բայց շատ քիչ հեռանկարներ են նշմարվում, որ դա կլինի 2018 թվականին», – ավելացրեց վերլուծաբանը: