Հայաստանում Արժույթի միջազգային հիմնադրամի ներկայացուցիչ Թերեզա Դաբան Սանչեսը, «Ազատություն» ռադիոկայանի հետ զրույցում խոսելով Հայաստանի տնտեսական հեռանկարների մասին, նշել է Հայաստանի համար տարիների համակարգային խնդիրները՝ մրցակցության բացակայություն, անկախ դատական համակարգի բացակայություն: Սանչեսը այդ և դրանից բխող մյուս համակարգային խնդիրները հաղթահարելու համար անհրաժեշտ է համարում քայլեր, որոնք չեն ենթադրում միայն օրենսդրական փոփոխություն:
Այսինքն՝ խոսքը քաղաքական որոշումների մասին է, որովհետև միայն քաղաքական որոշումներով օրենքի գերակայության հասնելուց հետո է հնարավոր հասկանալ և լիարժեք գնահատել, թե որքանով է օրենքն ինքնին անարդյունավետ: Եթե օրենսդրությունը չի աշխատում, շատ դժվար է ասել դրա արդյունավետ կամ անարդյունավետ լինելու մասին: Երբ երկրում չկա օրենք և անկախ արդարադատություն, օրենսդրական տեքստի թե՛ լավը, թե՛ վատը, մեծ հաշվով, դառնում է հարաբերական: Իսպանուհի Սանչեսն ասել է, որ Իսպանիայում տնտեսության մեջ համակարգային փոփոխությունները տեղի ունեցան միայն երկրի ժողովրդավարացումից հետո: Այստեղ հանգում ենք Հայաստանի համար առանցքային խնդրի:
Գրեթե անվիճելի է, որ ժողովրդավարությունը պետական կենսագործունեության ամենաարդյունավետ և հեռանկարային մեխանիզմն է: Ինչպես Չերչիլի խոսքում է՝ ժողովրդավարությունը կառավարման լավագույն ձևը չէ, բայց դրանից ավելի լավը մարդկությունը չի ստեղծել: Սակայն մի բան է որպես մեխանիզմ ժողովրդավարությունը մատնանշելը, մեկ այլ բան է հասկանալը, թե ինչպես պետք է հասնել դրան Հայաստանում: Բանն այն է, որ մինչև պետական այս կամ այն մոդելին հասնելը, նախ պետք է հասնել պետության: Իսկ պետությունը ենթադրում է ինքնիշխանություն: Այսինքն՝ պետությունը ձև է, եթե չկա ինքնիշխանություն: Եթե պետության բովանդակությունն ինքնիշխանությունը չէ, ապա ձևով պետությունն իրականում գաղութ է:
Հայաստանի ինքնիշխանության հարցում հիմնավոր կասկածները, մեղմ ասած, բազում են: Կա նաև ուղղակի հստակ իրավական ակտ, որը սահմանափակում է ինքնիշխանությունը՝ Հայաստանի անդամակցումը վերպետական կառույց ԵՏՄ-ին: Մի կառույց, որտեղ ժողովրդավարությունը ոչ միայն ընդունված խաղի կանոն չէ, այլ նույնիսկ մերժված է և անգամ հռչակված է որպես սպառնալիք՝ իհարկե, այլ ձևակերպումներով. օրինակ՝ «գունավոր հեղափոխության», որի տակ, սակայն, իրականում հենց հասարակությունների ժողովրդավարացման հեռանկարն է: ԵՏՄ անդամ պետությունների իշխող համակարգերի համար ժողովրդավարացումը ուղղակի նշանակում է իշխանության փոփոխության սպառնալիք, մրցակցությունն ուղղակի նշանակում է անձնական տնտեսական կապիտալի սպառնալիք:
ԵՏՄ-ն, որին անդամակցել է Հայաստանը, հանդիսանում է ոչ ժողովրդավարական համակարգերի միություն: Այդ միության մեջ քաղաքական, տնտեսական, հասարակական հարաբերությունները կարգավորվում են ոչ ժողովրդավարական մեթոդներով: Այդ միությունն ինքը կազմավորվել է հենց այդ ոչ ժողովրդավարական մեթոդների պաշտպանության համար: Հետևաբար՝ մինչև ժողովրդավարացումը, Հայաստանը պետք է լինի անկախ, ինքնիշխան պետություն: Դա հռչակագրային պնդում չէ, դա պատճառահետևանքային տրամաբանություն է:
Օրինակ՝ կարո՞ղ էր Խորհրդային Հայաստանը լինել ժողովրդավարական պետություն, եթե ԽՍՀՄ-ը ամբողջատիրություն էր: Ձևաչափային, կարգավիճակային տարբերություններով հանդերձ, բովանդակային առումով իրավիճակը ներկայումս նույնն է, հետևաբար՝ Հայաստանը չի կարող լինել Ռուսաստանի կայսերական ծրագրերի մաս, չի կարող լինել ռուսական քաղաքականության անվերապահ թելադրանքի ենթակա, բայց դառնալ ժողովրդավար: Ոչ ժողովրդավար Ռուսաստանի պարագայում Հայաստանի ժողովրդավարացումը նշանակում է Հայաստանի անջատում ռուսական համակարգից:
Հետևաբար՝ Հայաստանի ժողովրդավարացման համակարգային դիմադրությունը ոչ միայն Հայաստանի ներսում է, այլ նաև դրսում:
Ավելին՝ Հայաստանի ներսում առկա դիմադրությունը սնվում, սնուցվում, աջակցվում է դրսից, տվյալ դեպքում ռուսական ոչ ժողովրդավարական կայսրությունից: Այլապես Հայաստանի համակարգն իրենով չէր ունենա ժողովրդավարացման միջազգային հրամայականին դիմակայելու ռեսուրս: Հայաստանում ժողովրդավարացման քիչ թե շատ կայուն, խորքային և հեռանկարային որևէ գործընթաց բախվելու է ռուսական կայսրության դիմադրությանը, եթե անգամ ի զորու լինի հաղթահարել Հայաստանի ներքին համակարգի դիմադրությունը:
Մինչդեռ Հայաստանի հասարակական-քաղաքական դիսկուրսում խնդիրը դիտարկվում է առավելապես հակառակ տեսանկյունից՝ ժողովրդավար Հայաստանը կկարողանա դիմակայել Ռուսաստանի ճնշումներին և պահանջներին: Մինչդեռ կա պարզ հարցը՝ իսկ ի՞նչ անել, եթե Ռուսաստանը ճնշում է Հայաստանի ժողովրդավարացման գործընթացը: Ընդ որում՝ ուկրաինական զարգացումները ցույց տվեցին, որ Ռուսաստանը պատրաստ է ճնշել նաև ուժով: Հայաստանի դեպքում չի հասել դրան, քանի որ թե՛ իշխանությունը, թե՛ ընդդիմությունը, թե՛ հանրային շրջանակների զգալի մասը պատրաստ են և ընդառաջել են Ռուսաստանի պահանջներին՝ անձնական շահերից կամ հասարակական-ազգային կարծրատիպերից ու միֆերից ելնելով:
Հայաստանի հասարակական-քաղաքական դիսկուրսը կարծես թե չունի այդ հարցի պատասխանը՝ ո՛չ մեթոդոլոգիական և ո՛չ էլ կոնկրետ «ճանապարհային քարտեզի» առումով: Իսկ դա նշանակում է, որ պատասխան չունի Հայաստանի ժողովրդավարացման հեռանկարը, իսկ այն, ինչ ընկալվում է որպես պատասխան, իրականում տեսություն էլ չէ, այլ հռչակագիր:
Լուսանկարում՝ ԱՄՀ հայաստանյան առաքելության ղեկավար Մարկ Հորթոնին և նրան ուղեկցող Հայաստանում ԱՄՀ ներկայացուցչության ղեկավար Թերեզա Դաբան Սանչեսը անցյալ տարեվերջին նախագահ Սերժ Սարգսյանի հետ հանդիպման ժամանակ: