Հայաստանն ու Ռուսաստանը Սոչիում ստորագրել են իրենց տարածքում միմյանց քաղաքացիների գտնվելու պայմանների դյուրացման մասին համաձայնագիրը, որն այլ կերպ կարող ենք անվանել միգրանտների մասին համաձայնագիր: Չնայած համաձայնագիրը վերաբերում է երկու երկրներին, սակայն առանց վարանելու կարող ենք ասել, որ խոսքը, բնականաբար, հայաստանցի միգրանտների մասին է, որոնք հարյուր հազարներով աշխատում են Ռուսաստանում և պահում այստեղ իրենց ընտանիքները և ըստ էության` նաև Հայաստանի տնտեսությունը:
Հայ-ռուսական այդ համաձայնագիրը ստորագրվում է շատ հատկանշական մի պահի: Ռուսաստանի քաղաքացի Իգոր Կլիմկոյի դեմ հայաստանյան գործունեության արդյունքում հարուցվել է քրեական գործ և նրա հանդեպ հայտարարվել է հետախուզում: Կլիմկոն «ԱրմենՏելի» նախկին գլխավոր տնօրենն է, մի քանի ամիս առաջ պաշտոնանկ է արվել, իսկ օրերս պարզվեց, որ նա միլիարդների չարաշահումների մեջ է մեղադրվում, և արդեն մի քանի ամիս է քրեական գործ կա, ու հայտարարվել է հետախուզում:
Այս պատմությունն ու հայ-ռուսական համաձայնագիրը առաջին հայացքից ուղղակի կապ չունեն, սակայն այնուամենայնիվ իրավիճակը առավել հետաքրքրական է, քան կարող է թվալ առաջին հայացքից: Ռուսաստանի ներկայությունը հայաստանյան բիզնեսում ահռելի է, առավել ևս ռազմավարական, այսպես ասած` համակարգաստեղծ ոլորտներում, որոնք իրենց գործունեությամբ նաև ազդեցություն ունեն բազում այլ ոլորտների վրա: Բոլորովին վերջերս հայտնի դարձավ, որ մեկ այլ ոլորտում էլ կան խնդիրներ՝ էներգետիկայում, որտեղ ըստ Հայաստանի հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի՝ առկա է միլիարդների ֆինանսական ճեղքվածք:
Շատերս ենք հիշում, թե ինչ տարօրինակ պատմություններ էին հայտնվում կապված Ռուսաստանին պատկանող բաշխիչ էլցանցերի ղեկավար Գլադունչիկի հետ: Որտեղից է գոյացել էներգետիկ ոլորտի, այդ թվում` բաշխիչ ցանցերի միլիարդների ճեղքվածքը, որևէ մեկը Հայաստանի հասարակությանը պատասխան չի տալիս: Միգուցե կանցնի ևս մի քանի ամիս կամ տարի, ու Հայաստանում հայտնի կդառնա նոր հետախուզվողի և նոր քրեական գործի մասին:
Հայաստանի ռուսաֆիկացված տնտեսությունը խափանումներ է տալիս: Հայաստանում աշխատելու խնդիր այդ ընկերությունները երբեք չեն ունեցել, այդ ընկերությունների մենեջերական թիմերը որևէ կաշկանդող բան չեն ունեցել: Ավելին` Ռուսաստանի մենեջեր քաղաքացիները Հայաստանում իրենց զգացել են գրեթե ինչպես ռուսաստանցի բարձրաստիճան չինովնիկ: Հաստատ ավելին, քան Հայաստանի պետական չինովնիկները: Սակայն, ինչպես երևում է, նրանք իրենց գործունեության ընթացքում այդ ամենը ծառայեցրել են, մեղմ ասած, ոչ թե մենեջմենթի արդյունավետությանն ու ինստիտուցիոնալ աճին, այլ անձնական նկատառումներին: Իհարկե` ոչ բոլորը, քանի որ մեզ հայտնի են բազում հաջողակ և արդյունավետ ընկերություններ ու մենեջերներ, սակայն աղմկոտ պատմությունները արդեն հաստատ բավարար են գնահատելու համար, որ այդ հաջողակները և արդյունավետները իրականում չեն արտացոլում ընդհանուր պատկերը, ցավոք: Ընդհանուր պատկերը ճգնաժամը կամ առնվազն նախաճգնաժամային վիճակն է, որին ականատես ենք դառնում: Եվ այստեղ իրավիճակը սահուն անցում է կատարում Ռուսաստանում հայաստանցի միգրանտների խնդրին:
Բանն այն է, որ Հայաստանում համակարգաստեղծ ոլորտների մի շարք ընկերությունների գործունեության մեջ առկա աղմկոտ պատմություններն ու ոչ տպավորիչ ցուցանիշները, ըստ էության, իրենց ազդեցությունն են թողնում ընդհանուր տնտեսական համայնապատկերի վրա: Իսկ այդ ազդեցությունն արտահայտվում է նաև տնտեսական խափանումներով, զարգացման տեմպերի բացակայությամբ, աշխատատեղերի բացակայությամբ կամ ցածր աշխատավարձերով, ինչի արդյունքում էլ Հայաստանի տնտեսությունում ավելի ու ավելի դժվար է լինում աշխատանք գտնել և սոցիալական կարիքներ հոգալ: Ու մարդիկ ստիպված արտագաղթում են, որ կարողանան ապրել: Եվ առաջանում է Հայաստանի միգրանտների համար Ռուսաստանում դրական պայմաններ ապահովելու խնդիր, քանի որ Ռուսաստանի իշխանությունները երբեք չեն զլանա Հայաստանի դեմ պարբերաբար օգտագործել այդ մահակը՝ առկա մահակներից մեկը:
Այսինքն` Հայաստանի ռուսաֆիկացված տնտեսության խափանումները, ըստ էության, հանդիսանում են Հայաստանի դեմ Ռուսաստանի ձեռքին պահված մահակը սնուցող գործոն՝ խափանում-արտագաղթ-մահակ: Այս պայմաններում, Հայաստանին Ռուսաստանի հետ ոչ թե միգրացիոն պայմանների դյուրացման համաձայնագիր է պետք, այլ բիզնեսի խաղի կանոնների վերանայման: Սակայն սա, իհարկե, համակարգային խնդիր է: Իսկ միգրանտների հարցը՝ իրավիճակային:
Ե՛վ Հայաստանը, ե՛ւ Ռուսաստանը իշխանությունների մակարդակով այսօր զբաղված են իրավիճակային խնդիրներ լուծելով: Ուղղակի մեկի դեպքում իրավիճակային խնդիրները փոքր են, նեղ, մյուսի դեպքում` այդ խնդիրները ավելի գլոբալ են: Սակայն, միևնույն է, երկու դեպքում էլ դրանք իրավիճակային լուծումների են ենթարկվում:
Դա նշանակում է, որ Հայաստանի տնտեսության պարբերական խափանումները կշարունակվեն, կշարունակվի արտագաղթը, հետևաբար մահակը երկար կմնա Ռուսաստանի ձեռքին: Սոչիում, փաստորեն, այդ մասին է համաձայնագիր ստորագրվել:
