1919 թվականի նոյեմբերի 1-ին Ալեքսանդրապոլի գավառի Թոփառլի (Հացիկ) գյուղի երիտասարդ բնակչուհի Սաթենիկը սպանվել էր ամուսնու ձեռքով՝ կրծքին հասցված դաշույնի հարվածից:
Հաջորդ օրը՝ նոյեմբերի 2-ին, Ալեքսանդրապոլի գավառի 1-ին տեղամասի կոմիսարի կողմից կազմված արձանագրության մեջ ներառված է Սաթենիկի ամուսնու միջնեկ եղբոր ցուցմունքը. «Ես հաստատ գիտեմ և կարող եմ երդվել, որ իմ եղբոր կին Սաթենիկը բարոյապես շատ մաքուր կին էր, որ ամուսնական անհավատարմության մեջ չի մեղադրված, և ես ոչ մի բանում նրա բարոյականի մասին ոչ մի կասկած չեմ ունեցել: Նա գառի և հրեշտակի պես մաքուր էր…»:
Նոյեմբերի 2-ին Թոփառլի գյուղի բնակիչները հավաքվել էին գյուղական կոմիսարի տան առաջ, որտեղ, որպես գավառի ոստիկանության ներկայացուցչություն, ժամանակավորապես պահվում էին Սաթենիկի սպանության համար կասկածվողները՝ Սաթենիկի ամուսին Վարդանն ու մեծ տեգերկին Արուսյակը:
Կոմիսարի կազմած արձանագրության մեջ նշված է. «Ամբողջ հասարակությունը՝ մեծ ու փոքր, հավաքվել էր գյուղական կոմիսարի տան առաջ և միաձայն պահանջում էր ինքնադատաստանի ենթարկել ոճրագործ Արուսյակ Պետրոսյանցին: Մեկ ձայն դարձած՝ դատապարտում էին նրան՝ ասելով, թե նա է կազմակերպել այդ ոճրագործությունը…»:
Կոմիսարին մեծ դժվարությամբ է հաջողվել հանգստացնել մարդկանց և ցրել բազմությունը:
Սաթենիկի միջնեկ տեգրը հայտնել է. «Մեր հարս Արուսյակը՝ իմ մեծ եղբոր կինը, Սաթենիկին զրկել էր ամեն մի իրավունքից և շատ դեպքերում հաց չէր տալիս նրան ուտելու: Իմ կինս է Սաթենիկին հաց տվել, նույնպես և՝ հարևանները: Արուսյակը շարունակ սպառնում էր ու ասում՝ ինչո՞ւ ես մնում, թող, հեռացիր, ապա թե ոչ՝ ես քեզ սպանել կտամ…»:
Երեք տարվա հարս էր Սաթենիկը: Առաջին երկու տարին հաշտ էին ապրել: Վերջին մեկ տարում ամեն բան գլխիվայր էր շուռ եկել: Վարդանը՝ Սաթենիկի ամուսինը, փոխվել՝ օտարացել էր: Սաթենիկն օր օրի ավելի էր համոզվում, որ մեծ տեգերկին Արուսյակը Վարդանի վրա մեծ ազդեցություն ունի:
20-ամյա Սաթենիկի համար դժվար էր պայքարել 40-ամյա իշխանատենչ Արուսյակի դեմ, իսկ 30-ամյա Վարդանը լիովին ընկել էր Արուսյակի ազդեցության տակ: Բայց դժբախտությունն ավելի խոր էր՝ Սաթենիկը օրերից մի օր դարձել էր իր ամուսնու և Արուսյակի սեռական կապի ականատեսը…
Այդ օրից Սաթենիկն այդ տանը օրուարև չուներ Արուսյակի ձեռքից: Վերջինս Սաթենիկին ոչ միայն բառերով էր վիրավորում, նվաստացնում, ոչ միայն քաղցած էր թողնում, այլև ծեծում էր: Արուսյակը ամուսնուն ու նրա երկու եղբայրներին «բռի մեջ» էր հավաքել, նրանց «ղզիկ» էր ասում, եթե իր ասածները չէին կատարում կամ եթե փորձում էին Սաթենիկին պաշտպանել:
Մի օր էլ Սաթենիկը, այլևս չդիմանալով, փախել էր տանից: Գնացել էր Ղալթախչի (Հարթագյուղ)՝ հորեղբոր տուն, բայց մի քանի օր անց Սաթենիկի ամուսնու մեծ եղբայրը՝ Արուսյակի ամուսին Անդրեյը գնացել էր նրա հետևից ու վերադարձրել էր՝ խոստանալով , թե այլևս չեն նեղացնի:
Բայց Անդրեյը, որ անտեղյակ էր կնոջ ու կրտսեր եղբոր սեռական կապից, անկարող էր Սաթենիկին պաշտպանել: Սաթենիկի հալածանքները ավելի դաժան ձևով էին շարունակվել:
Դեպքի օրը՝ 1919 թվականի նոյեմբերի 1-ի վաղ առավոտյան, Սաթենիկը, հոգուն վրա հասած, հավաքել էր ունեցած-չունեցած հագուստը, որ պահվում էր ընդհանուր մեծ սնդուկի մեջ, ու փախել էր տանից: Նա գյուղից հեռանալ չէր հասցրել: Պատսպարվել էր հարևաններից մեկի տանը:
Արուսյակը աղմուկ էր բարձրացրել, թե Սաթենիկը կոտրել է ընդհանուր սնդուկի փականը, վերցրել է իրենց ունեցվածքը և փախել է: Արուսյակի միջնեկ տեգրը՝ նա, ով սպանությունից հետո Սաթենիկին «հրեշտակ ու գառ» էր անվանել, ստուգել էր սնդուկը ու տեսել էր, որ ոչ մի փական էլ կոտրված չէ:
Սակայն Արուսյակը շարունակել էր աղմկել ու նույն սուտը ավելի խտացված գույներով ներկայացրել էր աշխատանքից հարբած վերադարձած Վարդանին ՝ Սաթենիկի ամուսնուն: Վարդանը Ալեքսանդրապոլի դեպոյում էր աշխատում…
Չար տեգերկինը հարբած Վարդանի ինքնասիրությանն էր դիպել. «Քո սաղ մնալդ քանի՞ կոպեկ արժի, որ քո կինը հավաքել է իրա շորերը, որ գնա հորանց տուն… Դու ղզիկ ես, տղամարդ չես, Սաթենիկն է քո մարդը…»:
Վարդանի աչքերի առաջը սևացել էր: Արուսյակը այդ ընթացքում հարևանի տանից քարշ տալով բերել էր Սաթենիկին:
Ամուսինը գազազած հարձակվել էր Սաթենիկի վրա: Մանկամարդ կինը սարսափահար փախել է բակ, բայց Վարդանը բակում հասել էր կնոջը ու դաշույնը մխրճել էր նրա կուրծքը:
Հետագայում՝ սթափվելուց հետո, Վարդանը ասել էր. «Մինչև այժմս ինձ հաշիվ տալ չեմ կարողանում, թե ինչպես կատարվեց չարագործությունը, և մինչև այժմ էլ կարծում եմ, որ կինս կենդանի է, նրա մահը ես չեմ իմացել…»:
1920 թվականի ապրիլի 4-ին կազմվել է մեղադրական ակտ: Վարդան Պետրոսյանցին մեղադրանք է առաջադրվել կանխամտածված սպանության, իսկ Արուսյակ Պետրոսյանցին՝ այդ սպանությանը դրդելու-հանցակցելու համար:
Խոսակցություններ էին պտտվում, թե Արուսյակը նույն կերպ սպանել էր տվել նաև իր առաջին ամուսնուն: Անդրեյ Պետրոսյանցը նրա երկրորդ ամուսինն էր, իսկ Վարդան Պետրոսյանցը նրա՝ հայտնի չէ, թե որերորդ կամակատարը…
Այս հանցագործ զույգի նկատմամբ կայացված դատավճիռը չի պահպանվել, բայց պատժաչափը արդեն այնքան էլ էական չէ…
