Հայաստանի գործատուների միության նախագահ Գագիկ Մակարյանն անցած շաբաթ մեզ հետ զրույցում ասել էր, թե անցած մեկ տարվա կտրվածքով Հայաստանում փակված փոքր ձեռնարկությունների քանակը ահաբեկող է և անցնում է 10.000-ի սահմանը: Այս շաբաթ արդեն այս հայտարարության վերաբերյալ ցանկացավ իր մեկնաբանությունները տալ Էկոնոմիկայի նախարարությունը, և այդ խնդրի շուրջ մեզ հետ զրուցեց վարչության ՓՄՁ-ների զարգացման վարչության պետ Արամ Օհանյանը:
– Պարոն Օհանյան, Դուք համաձա՞յն չեք Գագիկ Մակարյանի այն հայտարարության հետ, թե մեկ տարվա ընթացքում 10.000-ից ավելի փոքր և միջին ձեռնարկություններ են փակվել:
– Իրավաբանական անձանց պետական ռեգիստրի տվյալներով, որտեղ հաշվառված են իրենց գործունեությունը դադարեցրած տնտեսվարող սուբյեկտները, 2014թ. փակված անհատ ձեռներեցների և Սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերությունների հանրագումարը կազմել է 8870: Այսինքն՝ դրանք տասը հազար չեն: Իսկ 2015թ. առաջին կիսամյակին այդ թիվը եղել է 4709: Նաև պետք է հասկանալ, որ փակված ընկերությունների մի մասն են փոքր և միջին ձեռնարկություններ: Այսինքն՝ փակված ՓՄՁ-ների թիվն էլ իր հերթին փոքր է այդ 8870-ից: Եվ այն պնդումը, թե 2014թ. 10.000 ՓՄՁ է փակվել, չի կարող համապատասխանել իրականությանը:
– Իսկ տարբերակվա՞ծ է, թե գործունեությունը դադարեցրած 8870 ընկերությունների մեջ որքան են ՓՄՁ-ները, որքան՝ խոշոր ընկերությունները:
– Տարբերակված չէ, քանի որ լուծարման դիմում ներկայացնելու կամ գործունեությունը դադարեցնելու ժամանակ նման վիճակագրություն, հաշվառում չի տարվում, թե այդ ընկերությունն իրենից ինչ է ներկայացնում և որքան ակտիվներ կամ շրջանառություն է ունեցել: Բայց հասկանալի է, որ մեր ընկերությունների գերակշիռ մասը ՓՄՁ-ներ են: Եվ դժվար փակվեն այն ընկերությունները, որոնք իրենց ծաղկման շրջանում են: Ընկերությունները փակվում են այն դեպքում, երբ տեսնում են, որ իրենց գործունեությունը, ցուցանիշները վատ են:
– Ամեն դեպքում, Ձեր ներկայացրած տվյալներով՝ մեկուկես տարվա ընթացքում փակված ընկերությունների թիվը կազմում է 13.770: Չե՞ք կարծում, որ դա մեծ ցուցանիշ է:
– Ճիշտ չէ առանձին դիտարկել լուծարված ընկերությունների թիվը, քանի դեռ մենք չունենք ընդհանուր տնտեսվարողների քանակը: Եվ հարց է առաջանում, թե արդյո՞ք 8870 թիվը մեծ է: Դա կարելի է դիտարկել համեմատության մեջ՝ մի պատկեր է, երբ մենք ունենք մեկ մլն ընկերություն, որից 8000-ը փակվում է, և մեկ այլ բան է, եթե մենք ունենք ընդամենը 80.000 ընկերություն, և կրկին այդքան ընկերություն է փակվում: 2013թ. փակված ընկերությունների թիվը եղել է 10.845, 2012՝-ին՝ 18.369: Ընդ որում՝ այս դեպքում օրենսդրական փոփոխության խնդիր է եղել, վերակազմակերպման խնդիր է դա եղել:
– Իսկ վերջին տարիներին որքա՞ն է եղել գրանցված և բացված ձեռնարկությունների ընդհանուր քանակը:
– 2012թ. գրանցված ընկերությունների թիվը կազմել է 127.385: Ընդ որում՝ այդ տարի լուծարվածների թվաքանակի կտրուկ աճը պայմանավորված էր 2011թ. ընդունված «2008թ. հունվարի 1-ի դրությամբ հարկային հաշվետվություն չներկայացրած կազմակերպությունները լուծարելու և անհատ ձեռնարկատերերին պետական հաշվառումից հանելու մասին» օրենքով: 2013թ. եղել է 133.824 գրանցված ընկերություն: 2014-ին՝ 142.330 և 2015-ին՝ 148.500: Ես կարող եմ այլ ակնառու համադրություն անել, թե քանի ընկերություն է հիմնադրվել այդ տարիներին: Եթե ավելի շատ փակվում են, քան բացվում, ուրեմն շատ վատ իրավիճակ ունենք: Բայց եթե հակառակն է, մարդիկ դրական սպասումներով, տնտեսական ակտիվությունից ելնելով, իրենց գործարար նախաձեռնությունների նկատմամբ վստահություն ունենալով՝ ընկերություններ են հիմնում, ուրեմն կարելի է ասել, որ վիճակը հաստատ «ահաբեկող» չէ: 2014թ. գրանցվել են 15.632, 2013-ին՝ 15.501 և 2012-ին՝ 16.801 ընկերություններ: Այսինքն՝ այդ տարիներին մոտ երկու անգամ ավելի շատ են նոր ընկերություններ ստեղծվել: Եվ դրանց գերակշիռ մասը նույնպես կարող են լինել ՓՄՁ-ներ: Սա կոչվում է հոսունելության գործակից:
– Դուք նշում եք, որ ավելի շատ ընկերություններ են բացվում, քան փակվում են: Այդ դեպքում կարո՞ղ եք բացատրել, թե ինչու են Հայաստանի տնտեսության որոշ ոլորտներ անկում գրանցում: Օրինակ՝ արտաքին կամ ներքին առևտրաշրջանառությունը: Չէ՞ որ այդ ոլորտներում նույնպես ՓՄՁ-ներ են գործում: Կամ կառավարության 2015-2017թթ. միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրում այս տարվա համար ինչո՞ւ է ընդամենը 1 տոկոս աճ սահմանվել:
– Տնտեսության աճի ընդհանուր պատկերը վերլուծելն իմ ոլորտը չէ: Բայց ես կարող եմ ասել, որ, օրինակ, ՓՄՁ-ների դեպքում գյուղատնտեսության ոլորտում կա 4 տոկոս աճ: ՓՄՁ-ների դեպքում աճ կա նաև վերամշակվող արդյունաբերության, պարենային և ոչ պարենային ապրանքների արտադրության, շինարարության ոլորտում: Իսկ մեծածախ առևտրի ոլորտում ունենք 7 տոկոս աճ, տեղեկատվության ու կապի ոլորտում՝ 8 տոկոս աճ: Այսինքն՝ մենք կարող ենք պնդել, որ ՓՄՁ-ների գործունեությունը ձեր նշած անկումների վրա ազդեցություն չի ունեցել: Նաև ավելացնեմ, որ միջազգային կազմակերպությունների, օրինակ՝ Տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպության (OECD) 7 Եվրոպական հանձնաժողովի կողմից տրված վերջին գնահատականի համաձայն՝ 2014-2015թթ. տասը ուղղություններից հինգի դեպքում մեր տարածաշրջանի կամ Արևելյան գործընկերության երկրների շարքում ՀՀ-ն ՓՄՁ-ների գործունեության առումով առաջին դիրքերում է: Օրինակ՝ ՓՄՁՆ-երի համար ստեղծված գործառնական միջավայրը, ֆինանսների հասանելիությունը: Կամ՝ թե պետական գնումների դեպքում ինչ միջավայր կա ՓՄՁ-ների համար, և պետական քաղաքականությունն ինչ ազդեցություն ունի այդ ուղղություններով: Սրանք դեռ նախնական արդյունքներն են, վերջնականն ավելի ուշ կհրապարակվի:
– Վերահսկիչ պալատի նախագահ Զաքարյանն անընդհատ հայտարարում է, որ պետական գնումների ոլորտում մեծ խնդիրներ կան, որ երբեմն հայտարարված մրցույթներում հաղթում են այնպիսի ընկերություններ, որոնք շուկայական գնից ավելի բարձր գին են ներկայացնում: Իսկ 2013թ. տարեկան գործունեությունը ներկայացնելու ժամանակ նա հայտարարեց, որ բյուջեի 70 տոկոսը գտնվում է կոռուպցիոն ռիսկերի տակ: Այս գնումներին մասնակցում են նաև ՓՄՁ-ները: Ինչ վերաբերում է ֆինանսների հասանելիությանը, ապա Գ. Մակարյանը նշում էր, որ իրենց ուսումնասիրությունների արդյունքում ընկերությունների 69 տոկոսը իրենց գործունեության համար կարևոր պայման են համարում ֆինանսների հասանելիությունը, ինչը չկա: Իսկ դուք ասում եք, որ այդ ցուցանիշներով ՀՀ-ն առաջնային դիրքերում է:
– Ի դեպ, նույն ուսումնասիրություններում Գ. Մակարյանի ղեկավարած կազմակերպությունը ներգրավված է որպես անկախ գնահատող:
– Ի դեպ, ՀՀ-ն բավականին առաջնային հորիզոնականներում է Doing bussines-ի այն դասակարգման մեջ, որտեղ գնահատվում են բիզնես սկսելու պայմանները: Բայց միջազգային կառույցները միաժամանակ շեշտում են, որ մեր երկրում բիզնես միջավայրը բարենպաստ չէ գոյություն ունեցող կոռուպցիայի, հովանավորչության, հարկային-մաքսային քաղաքականության պատճառով:
– Նույն (OECD) 7 Եվրոպական հանձնաժողովի կողմից տրված գնահատականների համաձայն՝ սնանկացումը որպես երկրորդ հնարավորություն ՓՄՁ-ների համար, ՓՄՁ քաղաքականության մշակման կարգավորման դաշտ, գործառնական միջավայր, ՓՄՁ-ների և սկսնակ ընկերության համար աջակցման մեխանիզմներ: Այս դեպքերում Հայաստանի դիրքերը առաջնային են:
– Տարեվերջին դոլարի կտրուկ արժևորումից հետո հայաստանյան բանկերը դրամով գրեթե վարկեր չեն տալիս: Իսկ դուք ասում եք, թե ՓՄՁ-ների համար ֆինանսների հասանելիությունը բարձր մակարդակի վրա է:
– Ինչ է նշանակում ֆինանսների անհասանելիություն, ինչ պատճառներով է դա հիմնավորվում: Միգուցե ընկերությունների՞ ներկայացրած ծրագրերը չեն համապատասխանում ներկայացվող չափանիշներին՝ գրագետ տնտեսվարման, թափանցիկ գործունեություն ծավալելու, լավ հաշվապահություն ունենալու պահանջներին: Ոչ բոլոր ընկերություններն են կարողանում ապահովել այս պահանջները: Դրա համար էլ պետությունը ՓՄՁ-ների ոլորտում իրականացնում է ծրագրեր՝ ապահովում է հասանելի վարկերով, որոնց միջին տոկոսադրույքը մոտ 2 անգամ ավելի քիչ է, քան առևտրային բանկերինը: Վարկային երաշխիքներ ենք տրամադրում:
– Պարոն Օհանյան, Ձեր թվարկած բոլոր դրական ցուցանիշների կամ քայլերի արդյունքում ՀՀ իշխանությունները այս տարվա համար ոչ թե մեկ, այլ շատ ավելի բարձր աճ պետք է ակնկալեին:
– Ես թվերով ցույց տվեցի, որ ՓՄՁ-ների ոլորտում աճ կա, մենք ունենք աշխատողների, վճարված հարկերի, տված արդյունքի աճ:
