Արցախում ուզում են անցնել կիսանախագահական կառավարման համակարգի․ ինչո՞ւ է Ստեփանակերտը փոխում կառավարման մոդելը

Արցախի նախագահին առընթեր սահմանադրական բարեփոխումների հանձնաժողովը հրապարակել է Արցախի Հանրապետության սահմանադրական բարեփոխումների հայեցակարգի նախագիծը։

Ըստ այդմ, Արցախում նախատեսվում է սահմանադրական փոփոխություններ իրականացնել, որով անցում է կատարվելու կառավարման կիսանախագահական համակարգին, ինչպես նաև խորհրդարանական և նախագահական ընտրություններն անցկացվելու են առանձին, համապատասխանաբար, 2023 և 2024 թվականներին։

«Հաշվի առնելով Արցախի Հանրապետության անվտանգության ապահովման հրամայականը, ներկայումս Արցախի առջև ծառացած մարտահրավերները, ինչպես նաև ռազմական կամ արտակարգ դրության պայմաններում, արտակարգ իրավիճակներում պետական կառավարման համակարգի ճկունությունն ապահովելու նպատակով՝ առաջարկվում է վերափոխել կառավարման համակարգը՝ անցում կատարելով կառավարման կիսանախագահական համակարգին»,- ասված է հայեցակարգում։

Որպես հիմնավորում նշվում է, որ «Արցախի ռազմաքաղաքական ներկայիս պայմաններում բավականին վտանգավոր և չափազանց ռիսկային է իշխանության գերկենտրոնացումը մեկ անձի՝ Հանրապետության նախագահի ձեռքում»։

Կիսանախագահական կառավարման համակարգի դեպքում գործադիր իշխանությունն իրականացնում է կառավարությունը, որի գործունեությունը ղեկավարում, ինչպես նաև կառավարության անդամների աշխատանքը համակարգում է վարչապետը: Նախագահը, հանդիսանալով Արցախի ինքնիշխանության, անկախության, տարածքային ամբողջականության և անվտանգության երաշխավոր, համակարգում է պետական մարմինների գործունեությունը պաշտպանության բնագավառում, զինված ուժերի գերագույն գլխավոր հրամանատարն է, Անվտանգության խորհրդի նախագահը:

Սահմանադրական փոփոխություններով առաջարկվում է նաև անդրադառնալ Անվտանգության խորհրդի սահմանադրաիրավական կարգավիճակին, մասնավորապես, վերանայել Անվտանգության խորհրդի խորհրդակցական բնույթը։

Անհրաժեշտ է լինելու նաև հրաժարվել գործող Սահմանադրությամբ ամրագրված Հանրապետության նախագահի և Ազգային ժողովի միաժամանակյա ընտրություններ անցկացնելուց:

Միաժամանակ, առաջարկվում է ընտրական գործընթացների ճկունությունն ապահովելու նպատակով, բացառիկ դեպքերում Արցախի Ազգային ժողովին վերապահել Հանրապետության նախագահ ընտրելու լիազորություն:
Արցախի խորհրդարանի «Միասնական հայրենիք» խմբակցության պատգամավոր Սեյրան Հայրապետյանն «Առաջին լրատվական»-ի հետ զրույցում ասաց, որ այս պահին ձեռնպահ կմնա վերջնական տեսակետ հայտնելուց։ Հայրապետյանը փոխանցեց, որ ընդհանուր առմամբ թե՛ իրենց, և թե՛ խորհրդարանի մյուս խմբակցությունների դիրքորոշումն է, որ պետք է անցում կատարվի  կիսանախագահական կառավարման մոդելին ․ «Բոլոր խմբակցություններն էլ այդ մոդելին նախնական առումով կողմ են, համարում ենք, որ դա ճիշտ մոտեցում է։ Սակայն դեռ պետք է քննարկումներ անցկացնենք, գանք ընդհանուր հայտարարի և նոր վերջնական տեսակետ հայտնենք։ Ամեն դեպքում, պետք  է որոշվի, թե որն է մեր ժողովրդի համար ամենաճիշտ տարբերակը։ Այս պահին  այլ գնահատականներ հնչեցնելուց ձեռնպահ կմնամ»,-ընդգծեց պատգամավորը։

«Ազատ հայրենիք-ՔՄԴ» խմբակցության ղեկավար Արթուր Հարությունյանն «Առաջին լրատվական»-ի հետ զրույցում ասաց, որ ինքն Արցախի նախագահին առընթեր սահմանադրական բարեփոխումների հանձնաժողովի անդամ է և բոլոր հինգ խմբակցությունները մասնակցել են հանձնաժողովի նիստերին․ «Հայեցակարգն այդ առումով կոնսենսուսային տարբերակով  է ընդունված, այսինքն՝ բոլորն էլ կողմ են կիսանախագահական կառավարման համակարգին անցում կատարելուն»,-«Առաջին լրատվական»-ի հետ զրույցում ասաց նա։

Ըստ մեր զրուցակցի՝ հայեցակարգում այդ փոփոխության անհրաժեշտության հիմնական պատճառները նշված են․ «Հետպատերազմյան շրջանում արդյունավետ կառավարման համար ճյուղերի տարանջատումը շատ կարևոր է։ Այսօրվա գործող սահմանադրությամբ հանրապետության նախագահը և՛ երկրի գլուխն է և կառավարության՝ այսինքն գործադիր իշխանության ղեկավարը։ Իսկ կիսանախագահական կառավարման  մոդելի դեպքում ճյուղերի տանաջատումն ավելի արդյունավետ կառավարման մեխանիզմներ է ստեղծելու։ Մենք կարծում ենք, որ անցնելով այդ համակարգին  լուծումների առումով առավել արդյունավետ  իրավիճակ կստեղծվի»։

Ինչ վերաբերում է հանրաքվեի ժամկետներին, պատգամավորն ասաց․ «Այս պահին ժամկետներ չկան։ Հիմա դրված է քննարկման դրանից հետո մասնագիտական աշխատանքային խումբը պետք է  աշխատի,  ձևակերպումները տան և նոր դրանից հետո ըստ ժամանակացույցի, օրենքի նախագիծը պետք է Ազգային ժողով անցնի, այնուհետև  պետք է Գերագույն դատարանի եզրակացություն։Այս պահին դեռևս ժամկետ չկա։ Օրինակ՝ Գերագույն դատարանը մինչև վեց ամիս կարող է նայել,  չգիտենք ինչպես կլինի, որ ժամկետ ասենք։ Բայց սահմանադրական բարեփոխումների գործընթացը սկսված է, հայեցակարգը կա, դրանից հետո ամբողջ պրոցեսները կընթանան»։

Հետաքրքրվեցինք նաև՝ արդյոք պատերազմից հետո հնարավոր է հանրաքվե անցկացնելու հարցում բարդություն լինի․ «Չեմ կարծում՝ ժամանակը ցույց կտա։ Այս պահին չեմ կարծում, որ ինչ-որ խնդիր կարող է առաջանալ»,-ասաց Հարությունյանը։

Պատգամավորն ասաց, որ  նախագահին կից սահմանադրական բարեփոխումների հանձնաժողովում բոլոր քաղաքական ուժերի ներկայացուցիչներ են ներկա, ինչպես նաև գործադիր ու դատական համակարգերի․ «Այսինքն՝ այդ հանձնաժողովն  իշխանության բոլոր ճյուղերի ներկայացուցիչների կոնսեսուսային տարբերակի հայեցակարգ է ընդունել»,-եզրափակեց նա։