44-օրյա պատերազմի հանգամանքները ուսումնասիրող խորհրդարանական քննիչ հանձնաժողովը փետրվարի 14-ին սկսել է իր աշխատանքը: Ապրիլյան քառօրյա պատերազմի ուսումնասիրության աշխատանքով զբաղված նախորդ հանձնաժողովը սահմանված վեցամսյա ժամկետից հետո խորհրդարանից խնդրեց ևս վեց ամսով ժամկետի ավելացում: Մեկ տարվա աշխատանքի արդյունքը եղավ մոտ 100 էջանոց եզրակացությունը, որի մի զգալի մասն իհարկե մնաց գաղտնիության շրջանակում:
Կարելի է պատկերացնել, թե ինչ ահռելի ծավալի աշխատանք է պահանջվելու 44-օրյա պատերազմի ուսումնասիրության համար: Ընդ որում պարզ չէ, թե այդ աշխատանքի որ մասն է, որքան մասն է լինելու հանրության համար հասանելի, այսինքն որքան մասն է, որ կարող է դուրս բերվել ռազմական գաղտնիքի կարգավիճակից: Սա էական հարց է: Պատերազմի հանգամաքների ուսումնասիրումը իհարկե միայն հանրությանը պարզաբանումներ, պատասխաններ տալու համար չէ, որ պետք է կատարվի՝ ի վերջո պետությունը հանգամանորեն պետք է հասկանա տեղի ունեցածն ու արձանագրի, դնելով այդ արձանագրումները անվտանգության քաղաքականությունը արդիականացնելու, անհրաժեշտ լուծումներ մշակելու և այլ ամենօրյա ու ռազմավարական աշխատանքի հիմքում: Միևնույն ժամանակ սակայն, հանրությանը տրվող պատասխանները ևս հույժ կարևոր են ընդհանուր հետպատերազմյան վերականգնողական քաղաքականության արդյունավետության համատեքստում: Այստեղ թվում է թե մեծ բաց է առաջանում խորհրդարանական ընդդիմության չմասնակցելու հետևանքով: Տեսականում այդպես է, գործնականում՝ ոչ: Ոչ, որովհետև այդ ընդդիմությունն անցնող ամիսներին, ընդհանրապես թե հետպատերազմական, թե նախապատերազմական ժամանակաշրջաններում իրենց դրսևորել է այնպես, որ գործնականում ներկայացնում է ոչ այնքան հանրային շերտ, որքան որոշակի տնտեսա-քաղաքական կլան-կլաստերներ, որոնք զբաղված են ընդամենը իրենց բիզնես հոգսերով, որոնց լուծման կամ սպասարկման միջոց են դիտարկում քաղաքական գործունեությունը: Այդ վարքագիծը ընտրել են հենց իրենք, այն չի պարտադրվել: Ընտրել են, թեև տեսականում ունեին բոլորովին այլ, և զգալիորեն արդյունավետ հեռանկարով ճանապարհ, միաժամանակ նաև ունեին այդ ճանապարհը արդյունավետ անցնելու զգալի ռեսուրսային հնարավորություն:
Հայաստանում այսօր չկա հանրային սոցիալական բազա ունեցող ընդդիմություն, լինի խորհրդարանում, թե դրանից դուրս: Հետևաբար, 44-օրյա պատերազմի հանգամանքներն ուսումնասիրող հանձնաժողովի աշխատանքի թե ընթացքի, թե եզրակացության հանրային լեգիտիմության բեռը, պատասխանատվությունը՝ բացառապես իշխող մեծամասնության վրա է, ընդ որում այդպես է լինելու նաև այն դեպքում, երբ խորհրդարանական ընդդիմությունը չհրաժարվեր մասնակցել այդ հանձնաժողովի աշխատանքին: Ընդ որում, այստեղ թերևս կա մի բավականին նուրբ հանգամանք, այդուհանդերձ որոշակիորեն հակասական՝ ռազմական գաղտնիք ասվածի պարագան: Հատկապես լրտեսական մեծ ցանցի բացահայտման մասին ԱԱԾ հաղորդագրության ֆոնին:
Բանն այն է, որ թերևս հնարավոր է տարբերակ, երբ ռազմական գաղտնիք ասվածը որոշակի առումով գաղտնիք է հանրության, բայց ոչ հակառակորդ կամ թշնամի սուբյեկտների համար: Համենայնդեպս, հարցի լրջությունն ու նրբությունը հաշվի առնելով, թերևս արժե դիտարկել հանրությանն ավելի զգալի ծավալի տեղեկատվություն մատուցելու հնարավորությունը, փնտրել դրա մատուցման արդյունավետ ձևեր, այդպիսով ապահովելով կատարվող ուսումնասիրության հանրային լեգիտիմություն առավելագույն բարձր աստիճան:
