Հայաստանում Միացյալ Նահանգների դեսպան Լին Թրեյսին հայ-ամերիկյան դիվանագիտական հարաբերության երեսնամյակի առիթով հարցազրույց տալով Հայաստանի Հանրային հեռուստաընկերությանը, անդրադարձել է նաև արցախյան հարցի ու հայ-ադրբեջանական հակամարտությանը: Դեսպան Թրեյսին այդ առումով արել է թերևս բավականին բաց հայտարարություն, կապված Արցախում ռուս խաղաղապահների ներկայության և ապագայի հետ:
ԱՄՆ դեսպանը նշել է, որ Ռուսաստանը կարևոր դեր է խաղացել պատերազմը դադարեցնելու գործում և ռուս խաղաղապահները այսօր էլ կարևոր դեր են կատարում Արցախում կայունությունը կառավարելու հարցում, սակայն ըստ դեսպանի, ապագայի տեսանկյունից գործող սուբյեկտները Հայաստանն ու Ադրբեջանն են և նրանք պետք է կայացնեն որոշում, ելնելով իրենց շահից և իրենց ինքնիշխանությունից: Սա բավականին անսպասելի հայտարարություն է, որովհետև, եթե դիվանագիտական լեզվից «թարգմանենք», ապա ԱՄՆ դեսպանը փաստորեն նշում է, որ Հայաստանն ու Ադրբեջանը պետք է որոշեն՝ մնալու են ռուս խաղաղապահները Արցախում, թե՞ խաղաղությունն ու կայունությունը պետք է կառավարվի այլ կերպ: Իհարկե, ԱՄՆ դեսպանը չի մանրամասնում, թե Հայաստանն ու Ադրբեջանը օրինակ ինչ կարող են որոշել՝ ինչով կամ ումով փոխարինել ռուս խաղաղապահներին:
Այդուհանդերձ, ԱՄՆ դեսպանը խոսում է Հայաստանի և Ադբեջանի որոշման մասին և հույս հայտնում, որ այդ հարցում Հայաստանը կկայացնի ինքնիշխան որոշում, ելնելով իր լավագույն շահից և բարեկեցիկ ապագայի հեռանկարից: Այդուամենայնիվ, որքան էլ կարևոր հարց է շոշափում ԱՄՆ դեսպանը, հարց է առաջանում, թե ի՞նչ է առաջարկվում ռուս խաղաղապահների փոխարեն: Բազմա՞զգ ուժեր, ինչպես կամ ինչի մասին խոսվել է միշտ:
Թե՞ դեսպան Թրեյսիի հայտարարությունը ունի տակտիկական նպատակ և բուն հարցն այլ դաշտում է, այլ կերպ ասած՝ Արցախում խաղաղապահ ներկայության համար Ռուսաստանի համար քաղաքական գնի հարցում, որ պետք է ԱՄՆ հետ պայմանավորվածության համար:
Բանն այն է, որ այստեղ իրավիճակը բավականին բարդ է ու թեև տեսականում դեսպանը խոսում է Հայաստանի և Ադրբեջանի սուբյեկտ լինելու մասին, այդուհանդերձ անկասկած է, որ Ռուսաստանը փորձելու է առավելագույնն անել խաղաղապահների հարցում նրանց որոշումների վրա ազդելու համար: Իսկ Ռուսաստանն ունի ազդեցության լծակներ և համենայն դեպս այդ հարցում կասկածելու տեղ թերևս չկա: Հետևաբար կարող է հարց առաջանալ, թե օրինակ քաղաքական կամ ռազմա-քաղաքական ինչ գին կարող է ունենալ օրինակ ռուս խաղաղապահներից հրաժարվելը Հայաստանի համար: Ընդ որում, այդ ամենը հարցերի թերևս փոքր շրջանակն է, որ առաջանում են դեսպան Թրեյսիի հայտարարությունից, հաշվի առնելով այն իրողությունները, որ կան այսօր: Դրանցից մեկն էլ այն է, թե ինչ դիրքորոշում են ունենալու Թուրքիան, Իրանը: Նրանք աջակցելո՞ւ են ռուս խաղաղապահներից հրաժարվելուն, թե՞ հակառակը: Մասնավորապես առանցքային է Թուրքիայի հանգամանքը, հաշվի առնելով Ադրբեջանի վրա վերջինիս ահռելի ազդեցությունը:
ԱՄՆ դեսպանի հայտարարությունից պարզ է մի բան, որ խաղաղապահների թեման թերևս ժամանակի ընթացքում դառնում է առանցքային քաղաքական հանգույցներից մեկը և ԱՄՆ ակնարկում է, որ մտադիր է օգտագործել թեման: Ինչ շեշտադրումներով և ինտենսիվությամբ, կերևա ժամանակի ընթացքում: Ի վերջո, այդ խաղարումը մի կողմից կարող է բերել ռուս-թուրք-ադրբեջանական եռյակի այսպես ասած «ուս-ուսի» տալուն՝ ընդդեմ ԱՄՆ, մյուս կողմից կարող է բերել այդ եռյակի միջև շահերի բախման և մրցակցության, թե ով ավելի արժեքավոր քաղպայմանավորվածության կգա Նահանգների հետ: Առիթ ունեցել եմ բազմիցս խոսելու և գրելու, որ Ռուսաստանը Արցախում իր խաղաղապահների լեգիտիմության հարցում կամ պետք է մնա թուրք-ադրբեջանական խնամքի ներքո, կամ պետք է ապավինի ԱՄՆ հետ գործակցությանը: Հակառակ պարագայում Մոսկվան կստանա հավելյալ քաղաքական բարդություն: Իսկ ի՞նչ սցենարը խթանելն է առաջնահերթ լինելու ԱՄՆ համար: Հայաստանի լավագույն շահից բխող որոշման համար Երևանն ունի այս իրավիճակի բավականին հանգամանալից գնահատման անհրաժեշտություն, մի կողմից ռուս-թուրք-ադրբեջանական հավանական նոր գրկախառնությունից «չսեղմվելու» համար, մյուս կողմից ԱՄՆ հետ քաղաքական քննարկումների խաղից դուրս չմնալու և այդ խաղում հնարավորինս արդյունավետ լինելու համար: Հատկանշական է հարցազրույցի ընթացքում դեսպանի արած մեկ այլ հայտարարություն, կապված այն հանգամանքի հետ, որ գլոբալ մակարդակում ունենալով լուրջ տարակարծություններ, արցախյան հարցում ԱՄՆ ու Ռուսաստանը կարողացել են «կառուցողաբար խոսել և կառուցողաբար աշխատել» և ակնկալում են, որ դա կշարունակվի:
