«Վերահաստատում ենք բոլոր ուղղություններով Թուրքիայի հետ կառուցողական գործակցության ընդլայնման, առևտրատնտեսական և ներդրումային համագործակցության ընդլայնման, էներգետիկայի, արդյունաբերության և ենթակառուցվածքների հեռանկարային նախագծերի իրականացման, մշակութային, հումանիտար փոխանակումների և մարդկային շփումների կատարելագործման պատրաստակամությունը»: Ո՞վ է այդ հայտարարության հեղինակը, ավելի շուտ՝ ո՞ր երկրի պաշտոնյան: Այո՛, չսխալվեցիք, կամ գուցե սխալվեցիք՝ այդ պաշտոնյան Հայաստանի ռազմավարական դաշնակից Ռուսաստանի ԱԳՆ խոսնակ Մարիա Զախարովան է, որը այդ մեկնաբանությունն արել է Մոսկվայում 1921 թվականի մարտի 16-ին ստորագրված ռուս-թուրքական պայմանագրի 100-րդ տարելիցի առիթով, որը Մոսկվայի և Անկարայի համար դիտվում է հոբելյան: Իսկ մեզ համար՝ տարելից, քանի որ այդ պայմանագիրը գործնականում Հայոց ցեղասպանության ակտի վրա դրված կնիք է, դրա հետևանքների կնիք, հայկական տարածքների հաշվին Կովկասի՝ ռուս-թուրքական բաժանման կնիք: Առանձնակի ողբերգականությունն ու դաժանությունն այն է, որ պայմանագրի 100-րդ տարելիցը Հայաստանի համար պատմական ծանր հիշողություն չէ, այլ ներկայիս թարմ վերք, որը բացվել է 2020 թվականի սեպտեմբերի 27-ին Արցախի և Հայաստանի վրա թուրք-ահաբեկչական-ադրբեջանական գրոհի հետևանքով:
Այդպիսով, Հայաստանի ռազմավարական դաշնակից պետությունը, որին հայերի մի հոծ հատված դիտարկում է թուրքական վտանգից միակ և անփոխարինելի փրկություն, վերահաստատում է իր հավատարմությունը ռուս-թուրքական պայմանագրի ոգուն և տրամաբանությանը: Այստեղ, իհարկե, չկա ոչ մի զարմանալի բան, չկա անսպասելի որևէ բան: Ի վերջո, այդ նույն ոգով ու տրամաբանությամբ է Ռուսաստանը վարվել Արցախի դեմ թուրք-ահաբեկչական-ադրբեջանական հարձակման ընթացքում, նույն ոգով ու տրամաբանությամբ է միջնորդել նոյեմբերի 9-ի հրադադարը: Այլ հարց է, թե ինչու է Ռուսաստանը վարվել այդպես: Ատե՞լ է հայերին, սիրել է թուրքերի՞ն, կամ ադրբեջանցիներին: Իհարկե, ոչ: Ավելին, Ռուսաստանը գուցե բազմակի սիրում է հայերին, բայց Ռուսաստանը կայսրություն է և որևէ մեկից ավելի սիրում է իր շահը: Իսկ Ռուսաստանը Կովկասում չի ունեցել և չունի իր շահը առանց Թուրքիայի հետ տակտիկական պայմանավորվածությունների պաշտպանելու կարողություն: Մի որոշակի ժամանակահատված ձեռք է բերել այդ կարողությունը ԽՍՀՄ տարիներին, բայց կորցրել ԽՍՀՄ փլուզմամբ, և երկրորդ ալիքով՝ կորցրել ղրիմյան ճգնաժամի հետևանքով իր դեմ կիրառված պատժամիջոցների պատճառով: Ռուսաստանը գերադասում է Կովկասում տեսնել առաջ եկող Թուրքիա, քան առաջ եկող Արևմուտք: Գուցե այսօր արդեն գերադասում է տեսնել առաջ եկող Թուրքիա, քան առաջ եկող Չինաստան: Առավել ևս, որ Չինաստանը արդեն դեմոգրաֆիա-տնտեսական իմաստով զգալիորեն առաջ է եկել Ռուսաստանի արևելքում, պարզապես Մոսկվայում այդ փաստը խոհեմաբար նախընտրում են մատնել լռության:
Այդ առումով, մեզ՝ հայերիս, Ռուսաստանից ավելին պահանջելը չի կարող բերել որևէ օգուտ: Մենք չունենք մեր պահանջը պարտադրելու հնարավորություն և դրանով ընդամենը Ռուսաստանին տալիս ենք Հայաստանում, այսպես ասած, «հակառուսականության» տեխնոլոգիան խաղարկելու և դրանով սեփական պատասխանատվությունից խուսանավելու միջոց: Ռուսաստանից պետք չէ ունենալ նաև ավելորդ պատրանքներ՝ հաշվի առնելով այն, թե ինչ մոտիվներով է Մոսկվան գնում Թուրքիայի հետ պայմանավորվածությունների: Մենք Մոսկվայից պետք է պահանջենք ոչ թե թշնամանալ Թուրքիայի հետ, կռվել Թուրքիայի հետ, այլ չխոչընդոտել մեր ինքնիշխանությանը: Ո՞րն է մեր ինքնիշխանությունը:
Ռուսական քարոզչությունը հայկական սատելիտների հետ միասին փորձում է այդ հարցը ևս դարձնել խաղարկման և շահարկման առարկա՝ ներկայացնելով այնպես, որ Հայաստանի ինքնիշխանության մասին խոսակցությունն ասոցացվի հակառուսականության հետ: Ոչ, բազմակի անգամ՝ ոչ: Հայաստանի ինքնիշխանությունը Ռուսաստանի հետ սերտ և ինտենսիվ աշխատանքն է, Ռուսաստանի հետ իրավաքաղաքական արդյունավետ և խոր հարաբերությունը: Բայց Հայաստանի ինքնիշխանությունը դրանով ամբողջական չէ, անվտանգությունը դրանով լիարժեք չէ, եթե միայն այդ ուղղությունն է և չկա նույնքան սերտ, ինտենսիվ, խոր աշխատանքի հնարավորություն աշխարհաքաղաքական այլ բևեռների, այս պահի դրությամբ, մասնավորապես, ԱՄՆ ու Չինաստանի ուղղությամբ, մեզ համար բարեկամ երկրներ Ֆրանսիայի, Իրանի, արաբական աշխարհի ուղղությամբ: Հայաստանի ինքնիշխանության, հետևաբար, անվտանգության մասին խոսույթը հակառուսականությանն «ասոցացնելը» Հայաստանի պետականության դեմ գործվող ստորություն է: Հայաստանի ինքնիշխանությունն այդ պետականության բազմավեկտոր աշխատանքի ազատ հնարավորությունն է: Դա է, որ Հայաստանը պետք է դուրս բերի ռուս-թուրքական հարաբերության օբյեկտիվ ու սուբյեկտիվ աքցանից: Հայաստանը չի պարտադրում, չի էլ կարող պարտադրել Ռուսաստանին փոխել վերաբերմունքը Թուրքիայի հանդեպ: Դա Ռուսաստանի շահից բխող վերաբերմունք է, ըստ այդմ՝ ՌԴ իրավունքը: Հայաստանը պահանջում և ակնկալում է, որ չարգելակվի այդ աքցանից Հայաստանի դուրս գալու հնարավորությունը, որը բազմաբևեռ և բազմավեկտոր ինտենսիվ արտաքին քաղաքականություն ձևավորելու կարողության մեջ է:
