«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է փորձագետ Արբակ Խաչատրյանը (Ռուսաստան, Մոսկվա):
– Պարոն Խաչատրյան, ի՞նչ դիտարկումներ ունեք Հայաստանում դատաիրավական համակարգում մեկնարկած գործողությունների շուրջ։ Տեսնում ենք, որ թե՛ քաղաքական դաշտում և թե՛ նաև մեր արտաքին գործընկերների մոտ միանշանակ արձագանք չկա։
– Հայաստանում տարօրինակ բան կատարվեց՝ հեղափոխություն ընդդեմ քրեաօլիգարխիկ համակարգի, բայց հետագայում այդ համակարգը սպասարկող ճյուղերը չապամոնտաժվեցին։ Այդ ճյուղերը սկսեցին կամաց-կամաց օգտագործվել իշխանության եկած նոր ուժերի դեմ։ Օրինական ճանապարհով ինչպե՞ս դուրս գալ դրա դեմ, փաստաբանները գործեցին փողերով, իսկ դատարաններն էլ իրենցն են։ Պետությունը չի խառնվում, իրենք էլ վարվում են՝ ինչպես ուզում են։ Թալանը, մարդկանց ունեզրկելը՝ այդ ամենը վերացված չէ, ու այդ ամենով հանդերձ գործ բացել ու փորձել հասնել արդարության՝ անհնար է։ Ժողովրդի դժգոհությունը, էմոցիոնալ պոռթկումները միանգամայն տեղավորվում է տրամաբանության մեջ։ Գալ օրինական դաշտ՝ առանց այդ համակարգերը փոխելու՝ անիմաստ էր ու անհնար։
Երկրորդ՝ նախկինում ամեն ինչ կատարվում էր մի մարդու միջոցով, մնացած ինստիտուտները ենթարկվում էին նրան, ոչ մի ինստիտուտ օրինական չէր աշխատում, թալանը կատարվում էր թղթերով և օրինական ձևով՝ և՛ դատական, և՛ մնացած ինստիտուտները աշխատում էին մի ղեկավարի համար։ Քանի որ այդ թղթերն ու թալանը օրինական են եղել, դրա դեմ պայքարելը առանց բյուջեի և առանց դատական համակարգի՝ փոփոխություն կատարելն ահռելի ծանր է։ Կոռումպացված խմբավորումն այժմ օգտագործում է ղարաբաղյան գործոնը, ինչո՞ւ առաջ այն լուծվում էր մի մարդու միջոցով՝ հզոր ղեկավարների հետ կապվելով։ Հիմա իրավիճակը փոխվել է, և նրանք ստիպված են դիմադրել։
Այս ամբողջը ստեղծում է մի այլանդակ վիճակ, ու նոր իշխանությունները մեծ դժվարությամբ են ինքնուրույն արտաքին քաղաքականություն վարում։ Առանց բարեփոխումների անհնար է առաջ շարժվել, բայց և դժվար է ասել՝ դա ինչքանով կհաջողվի։
Ներքին ինստիտուտները իրար հետ հակասության մեջ են, դատական համակարգն առհասրակ չի աշխատում։ Այդ սահմանադրական դատարանները, որ ժամանակին ընտրությունների հետ կապված վճիռ էին կայացնում, նրանց նշանակում ղեկավար, հիմա ինչպե՞ս եք պատկերացնում՝ իրենց դեմ վճիռներ կայացնեն։ Այդ նույն դատավորների վրա եկեք դնենք նախկին ընտրությունների հարցը, ինչպե՞ս են տակից դուրս գալու։
– Արևմուտքն աջակցում է մեկնարկած գործընթացին, իսկ մեր ռազմավարական դաշնակից Ռուսաստանը լռում է, ի՞նչն է պատճառը։
– Ինչո՞ւ պետք է ողջունի, իրենք նույնիսկ իրենց ներքին բարեփոխումները չեն կատարում, չեն ողջունում, ուր մնաց՝ Հայաստանի հետ կապված ինչ-որ բան ողջունեն։ Ռուսաստանի հեռուստատեսության ամբողջ պրոպագանդան այլ իրավիճակ է ենթադրում, ինչ հրամցնում են՝ այն էլ քարոզվում է։ Նույն դատական համակարգն էլ այնտեղ է, դատարանները որոշում են կայացնում՝ դա ներկայացվում է որպես անկախ որոշում, ու ասում են՝ պետությունն իրավասու չէ միջամտել։
– Բայց կոնկրետ Հայաստանի մասով վերապահումներն ակնհայտ են. Սոլովյովի համար Քոչարյանը հերոս է, չեն արտահանձնում անգամ ոչ ՌԴ քաղաքացի, ԴԱՀԿ նախկին ղեկավար Միհրան Պողոսյանին։
– Պատճառն այն է, որ Հայաստանում կատարվեց մի բան, որն իրենց այնքան էլ ձեռնտու չէր։ Մի երկիր, որը դարձել էր Ռուսաստանի մարզ՝ միանգամից փոխվեց, նրանք դա կընդունե՞ն, դրան կհարմարվե՞ն։ Հիմնականում Քոչարյանի ժամանակաշրջանում ամեն ինչ տրվեց Ռուսաստանին։ Հիմա թե դա միայն Քոչարյանի «շնորքն» էր, թե ամբողջ շրջապատի՝ ես չեմ կարող ասել կամ պնդել, բայց որ դարձել էր այդպիսին՝ բոլորն էին դա տեսնում։ Այդ վտանգը գնալով ավելի էր խորանում։ Միայն ապրիլյան պատերազմի մասով ասեմ. ես մինչ այդ իմ «Ատոմային ձմեռ» հոդվածում գրել եմ ու ասել, որ շատ շուտով Ղարաբաղում կլինի սադրանք, և եղավ ապրիլյան պատերազմը։ Կատարվում են այդպիսի դեպքեր, հետո Ռուսաստանը մտնում ու բոլոր հարցերը լուծում է։
Պարզ ասեմ. երկրի ձեռքից վերցրիք իր մասնաճյուղը, ու ո՞նց եք ուզում, որ դա ընդունի: Պարզ է՝ պետք է նմանատիպ գործողություններ արվեն, զարմանալու ոչինչ չկա։
