Վերջին տարում ակտիվացել են ձեռնարկումները Հայաստանում ոչխարաբուծության զարգացման ուղղությամբ: Հանրապետության վարչապետը բազմիցս խոսել էր այս ոլորտի զարգացման անհրաժեշտության մասին: Օրերս էլ նա այդ թեմային անդրադարձել է «Իմ քայլը հանուն Գեղարքունիքի մարզի» գործարար համաժողովի ընթացքում։ «Հայաստանից տարեկան 500.000 գլուխ գառան մսի արտահանման պոտենցիալ կա։ Նույնիսկ Ռումինիայից Հայաստան գառ են բերում և արտահանում տարբեր երկրներ։ Այնպես որ, ոչխարաբուծությունը Հայաստանում շատ մեծ ապագա ունի»,- ասել է նա՝ խոսելով նաև արոտավայրերի խնդրի մասին. «Հանրապետությունում առկա 1 մլն հա արոտավայրերից այս պահին վարձակալության է հանձնված մոտ 30%-ը»։
Հավելենք, որ մինչ այդ արդեն կառավարության մակարդակով որոշում կար, և նախկին գյուղնախարար Գեղամ Գևորգյանը հայտարարել էր, որ «պետությունը ֆինանսավորելու է ոչխարաբուծությունը»:
Տնտեսագետ Վահագն Խաչատրյանը հարցի առնչությամբ ներկայացրեց հետևյալը. «Ոչխարաբուծության հետ կապված լուրջ կասկածներ ունեմ վարչապետին խորհուրդ տվողների առումով: Սրա զարգացոմն ավելի վտանգավոր է, քան նույնիսկ հանրապետության տարածքով մեկ ջերմոցների անկանոն կառուցումը: Դեռևս 70-80-ականներին ՀՀ կենտկոմի առաջին քարտուղար Կարեն Դեմիրճյանը գիտնականներ Նորայր Մանասերյանի և Գրիգոր Ավագյանի, գյուղատնտեսության այն օրերի նախարար Հենրիկ Թարջումանյանի և թիմակից մի քանիսի աջակցությամբ կարողացավ ազատվել Հայաստանում ոչխարաբուծությունը զարգացնելու Խորհրդային Միության պարտադրանքից: Դեմիրճյանը Մոսկվայում հիմնավորեց, որ Հայաստանի լեռնային գյուղերի մի մասը խոշորացման արդյունքում վերացել է, և ոչխարաբուծության զարգացման հետևանքով մյուսներն էլ կդատարկվեն: Մոսկվային համոզեց, որ իրենք սահման ունեն, որից ավելի քանակությամբ պահելը Հայաստանի համար կործանարար կլինի: Մինչ այդ գաղտնի պայմանավորվածությամբ գիտնականները պարբերաբար հոդվածներ էին հրապարակում Հայաստանում ոչխարաբուծության զարգացման դեմ: Ամեն անգամ Մոսկվայում այս հարցը քննարկվելիս Դեմիրճյանը «դեմ էր անում» այդ հոդվածները և բացատրում, որ «գիտնականների մեծ դիմադրություն կա: Մենք ոչխարաբուծության զարգացման նվազագույն պահանջները կբավարարենք, բայց ավելին չենք կարող անել»: Ներքին հրահանգով գյուղնախարարությունն էլ ամեն ինչ անում էր, որ Հայաստանում ոչխարաբուծության քանակը որոշակի սահմաններից չանցնի:
Հիմա չգիտեմ՝ ինչ չակերտավոր խելոքներ են հայտնվել, որոնք, կոմերցիոն նպատակներ հետապնդելով, կառավարությանը մղում են դրան: Հասկանալի է, որ Հայաստանի ոչխարի միսը համով է: Հետո ինչ: Մի անգամ նման դժբախտություն ունեցել ենք, երբ հայտնի մարդու հայտնի եղբայրը կազմակերպեց մեծաքանակ ոչխարի արտահանում Արաբական Էմիրություններ: Մի հայտնի մարդ էլ կար, որ պայմանագիր կնքեց, որ իր արոտավայրերը տալիս է դրա տակ, որպեսզի տանեն այնտեղ: Դա նշանակում է, որ ամբողջ Սյունիքը դրվում է ռեալ վտանգի տակ: Մի կողմից՝ Ամուլսարն է իր վատ գործն անում, եթե ոչխարաբուծությունն էլ ավելանա, բավական կլինի ամբողջ Սյունյաց աշխարհի բնության կործանման համար, որը լուրջ հարված կլինի երկրին: Մեր պատմության մեջ մի քանի նման դեպքեր կան: Մենք սրա հետ կապված միշտ խնդիր ենք ունեցել՝ հատկապես, երբ Ադրբեջանից մեր արոտները ոչխար էին բերում պահելու: Փորձում էին ավելի մեծ քանակով ոչխար բերել: Հայրս, լինելով Սիսիանի գործկոմի նախագահը, միշտ այս առումով նրանց հետ խնդիրներ է ունեցել: Դա հենց Ամուլսարի արոտավայրերն են: Ադրբեջանցիք երկու ամիս բերում էին մեր յայլաները և բոլորովին այլ համի միս էին ունենում: Հիմա սրա զարգացման հարցում ես որևէ պետական շահ չեմ տեսնում: Սրա ազդեցությունը ավելի վատ է լինելու, քան հանքարդյունաբերության: Բոլորն էլ շատ լավ հասկանում են, որ որտեղ ոչխարը գնաց, այնտեղ ամայանում է»:
Որպես հավելում պրն Խաչատրյանի խոսքի նշենք, որ 1986թ.-ին հանրապետության մինիստրների խորհրդի որոշմամբ արգելվեց Արարատյան դաշտում ոչխար պահելը: Սակայն ըստ հավաստի աղբյուրների՝ անձամբ Հեյդար Ալիևի միջամտությամբ ԽՍՀՄ գլխավոր դատախազը վերանայեց այդ արգելքը, որպեսզի Արարատի շրջանի և Մասիսի ադրբեջանցիները ոչխար պահեին և մատակարարեին Ադրբեջանին:
Ոլորտին վերաբերող գիտական գրականության մեջ նշվում է հետևյալը. «Ոչխարաբուծության զարգացման հեռանկարների հարցը քննարկելիս անհրաժեշտ է նկատի ունենալ հանրապետության էկոլոգիական շահերը: Անսիստեմ և ծանրաբեռնված արածեցման դեպքում ոչխարները էրոզիայի են ենթարկում արոտավայրերը: Ելնելով էլ իրավիճակից անհրաժեշտ է պահել ոչխարների գլխաքանակն այն հաշվով, որ «արոտավայրերը արդյունավետ օգտագործվեն»: 1991թ.-ին հանրապետությունում հաշվվում էր 1 մլն գլուխ ոչխար: 2011թ.-ին այս թիվը հասնում էր 511 հազարի, 2013թ.-ին՝ 675 հազարի: Պաշտոնական վերջին տվյալներով՝ հանրապետությունում հաշվառված է 640 հազար գլուխ ոչխար, սակայն մասնագիտական գնահատականներով՝ իրականում սրանց թիվը կազմում է մոտ 700 հազար: «Հայաստանում ոչխարաբուծության զարգացման 2010-2020թթ. ծրագիրը» նախատեսում էր մինչև 2020թ. հանրապետությունում ոչխարների գլխաքանակը հասցնել շուրջ 1 մլն-ի:
Այս ծրագրի հեղինակ, ոլորտի մեծագույն մասնագետ, պրոֆեսոր Աշոտ Հովհաննիսյանը կարծում է, որ ոչխարաբուծության առումով Հայաստանի առավելագույն հնարավորությունը 1.2 մլն-ն է, որից այն կողմ արդեն տնտեսության ու էկոլոգիայի առումով խիստ վտանգավոր է:
2011-2013թթ. վիճակագրությունը (և ոչ միայն) փաստում է, որ ընդամենը մեկ տարվա ընթացքում Հայաստանում առանց դժվարության սրանց գլխաքանակը հնարավոր է ավելացնել ավելի քան 200 հազարով: Հետևաբար հավանականությունը շատ մեծ է, որ կառավարության աջակցության ծրագրի շրջանակներում ընդամենը մեկ-երկու տարում հանրապետությունում կունենանք կրիտիկական 1-1.2 մլն գլխաքանակը՝ հատկապես, որ շատ մեծ «ճնշում» կա հարևան մուսուլմանական երկրներից հայկական ոչխարի մսի պահանջարկի առումով:
Ավելին, 2010-ականներից սկսած՝ իրանական կողմը ակտիվ բանակցությունների մեջ է Հայաստանի կառավարության հետ Զանգեզուրի արոտավայրերը համատեղ օգտագործելու նպատակով: Հիմա էլ կարծես նրանք այդ մտքից չեն հրաժարվել, իսկ մինչ այդ Հայաստանում «հալալի» սպանդանոցներ են կառուցում, ինչը թերևս ընդունելի է ու անվտանգ: Բայց ինչ քանակների սպանդի համար: Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը խոսում էր տարեկան մինչև 500 հազար գլուխ գառան մսի արտահանման մասին: Մինչդեռ նույն Աշոտ Հովհաննիսյանը ոչ վաղ անցյալում նշում էր, որ արտահանման օպտիմալ թիվը 180-200 հազարն է:
Վերջին 10-15 տարիներին մեր տնտեսության համար պատուհաս էր դարձել ձկնաբուծությունը՝ շնորհիվ որի ընդամենը մի քանի ընտանիք տասնյակ միլիոնավոր դոլարներ աշխատեցին՝ երկրին միլիարդների հասնող վնաս պատճառելով: Այնժամ գործող նախագահները, վարչապետները տեղյակ էին, որ իրենց անմիջական թողտվությամբ ու մասնակցությամբ էր տեղի ունենում այդ ամենը: Փող էր պետք: Հիմա «փողի պետքի վտանգը» չկա, բայց սրան փոխարինելու է գալիս ոչխարաբուծությունը. պարզապես այս դեպքում տեղի ունեցողում գերիշխողը չիմացության, հարցի լրջությունը չպատկերացնելու գործոնն է, ինչը, սակայն, չի մեղմում իրավիճակը:
