Մշակույթի նախարարությունը նույնպես կարծես ծրագրել է իր ասպարեզում, այս կամ այն մշակութային հաստատություններում կադրային փոփոխություններ իրականացնել: Հավանաբար վարչապետի նշած «բարեփոխումների» շրջանակում մշակութային օջախներում նույնպես ականատես կլինենք կադրային փոփոխությունների: Ավելին, օրերս արդեն Հայաստանի ազգային պատկերասրահում ականատես եղանք փոփոխությունների, երբ Հայաստանի ազգային պատկերասրահի գիտական գծով փոխտնօրեն Հասմիկ Հարությունյանը և գեղանկարի բաժնի վարիչ Արմեն Գասպարյանը հեռացվեցին աշխատանքից: Վերջինս, սակայն, շարունակում է աշխատել իր իսկ ղեկավարած բաժնում: Նրան այդ պաշտոնում փոխարինելու է եկել արվեստաբան Լիլիթ Սարգսյանը: Արվեստաբան Լիլիթ Սարգսյանը մեզ հետ զրույցներում մեկ անգամ չէ, որ բարձրաձայնել է արվեստում, հատկապես ժամանակակից արվեստում տեղ գտած բացթողումների մասին: Մեր զրույցը նրա հետ իր նոր պաշտոնի և առաջիկա անելիքների շուրջ է:
– Լիլիթ, Դուք գրեթե միշտ Ձեր գաղափարներով ընդդիմադիր դաշտում էիք, ինչպե՞ս ընտրությունը Ձեզ վրա կանգ առավ:
– Ես կասեի հակառակը` հարազատ մնալով հանդերձ իմ հայացքներին և գաղափարներին, ես ընդդիմադիր դաշտի գործընկերներիս կողմից երբեմն անգամ ինձ ուղղված անվստահության նոտաներ եմ զգում, քանի որ ռադիկալ ընդդիմադիր կեցվածքով կամ, առավել ևս, գործունեությամբ աչքի չեմ ընկնում: Պարզապես ես չեմ փոխարինում բուն մասնագիտությունս քաղաքականությամբ, թեպետև բաց աչքերով եմ տեսնում մեր իրականությունը: Ինչ վերաբերում է ընտրությանը, ապա այս հարցին, թերևս, ավելի ստույգ կպատասխաներ պատկերասրահի տնօրենը, քանի որ ընտրությունն իրենն է եղել, իմ կողմից միայն ավելացնեմ, որ որևէ կադրի մասնագիտական և կազմակերպչական կարողությունները միշտ չէ, որ իր քաղաքական կեցվածքի հետ ուղղակի կապի մեջ են լինում, և կամ վերջիններս նպաստում են պատշաճ պաշտոնավարմանը:
– Հիմա Դուք ղեկավարում եք Հայաստանի ազգային պատկերասրահի հայ գեղանկարի բաժինը: Ի՞նչ առաջնահերթություններ ունեք, ապագայի ի՞նչ տեսլական:
– Իհարկե, առաջնահերթություններ կան, բայց այս պահին հեռահար բոլոր ծրագրերս չեմ կարող բարձրաձայնել: Ի տարբերություն պատկերասրահում տեղի ունեցած կադրային մյուս փոփոխությունների` ես դրսից եկած մարդ եմ, հետևաբար, իմ առաջնային խնդիրը ներքին խոհանոցին ծանոթանալն է և իրավիճակին, գործերին տիրապետելը: Իհարկե, ինչպես և բոլոր այլ հիմնարկներում, պատկերասրահում նույնպես թե° կառավարման մեխանիզմների, թե° մասնագիտական մոտեցումների և թե° այլ, սպեցիֆիկ թանգարանային գործառույթների բարելավման, արդիականացման խնդիր կա, ինչը ես չէ, որ եկա ու տեսա, այլ օբյեկտիվորեն գիտակցվում է: Ես այն մարտավարության կողմնակիցն եմ, որ իրավիճակին աստիճանաբար տիրապետելու և բոլոր բաժինների հետ համաձայնեցված թիմային աշխատանք վարելու ճանապարհով փորձենք դրական փոփոխություններ բերել:
– Ասում են` վարչապետը, մշակույթի նախարարը կադրային քաղաքականություն են իրականացնում, երիտասարդ կադրեր են բերում, բայց արդյո՞ք կադրային փոփոխությամբ որակական փոփոխության հնարավոր է հասնել, քանի որ մենք շատ օրինակներ գիտենք, երբ կադրային փոփոխությունները որևէ փոփոխություն իրենց հետ չեն բերել:
– Իհարկե, կադրային փոփոխությունները կօգնեն, և դրանք բազմակիորեն կարևոր են, բայց, կարծում եմ, համակարգային փոփոխության լիարժեք էֆեկտ չեն տա: Եթե փորձենք հարցին քաղաքական աստառ չտալ, ապա, ընդհանրապես, երկրում բնականոն դեմոգրաֆիկ փոփոխություն է տեղի ունենում, աստիճանաբար նոր սերունդ է ասպարեզ գալիս, որը պետք է տիրապետի լծակների, կարողանա իր մասնագիտական, գործնական, մարդկային ունակությունները դրսևորել: Սակայն, մյուս կողմից, կա նաև էթիկական խնդիր, ինչը որ ինձ համար շատ կարևոր էր պատկերասրահ մուտք գործելիս. հատկապես թանգարանային աշխատանքի պարագայում ավագ սերնդի փորձառու կադրերի փորձի փոխանակումը: Ես եկել եմ և տասնամյակներով թանգարանային աշխատանքին տիրապետող ավագ գործընկերներ թիկունքիս ունենալու կարիք ունեմ: Հետևաբար, երբ լրագրողներն ասում են, թե Գասպարյան Արմենը ազատվել է գործից, ես մարդկայնորեն դիսկոմֆորտ եմ ապրում. նա մնում է պատկերասրահում որպես ավագ գիտաշխատող և ինձ համար անփոխարինելի է նրա փորձառությունը: Այլ խնդիր է, որ ես ունեմ իմ գաղափարները, նախասիրություններն ու առաջնահերթությունները, արդիականացման իմ տեսլականները, որոնք պետք է կարողանամ համատեղել թանգարանային պարտադիր ակադեմիական գործառույթների հետ:
– Պատկերասրահում մենք իսկապես ունենք արդիականացման խնդիր: Տարբեր արվեստագետներ անընդհատ բարձրաձայնում են, որ ամբողջ պատկերասրահում չկա ժամանակակից արվեստի բաժին:
– Ես այդ բարձրաձայնողներից մեկն եմ: Սա իրոք ապագայամետ գերխնդիր է, սակայն պատկերասրահը բյուջե չունի գնումներ կատարելու համար: Երբ գնումների բյուջեի հրատապ հարցը կլուծվի, դրանից հետո կկարողանանք մտածել ժամանակակից բաժինը հիմնելու մասին, կամ դա պետք է մնա նվիրատվությունների հույսին: Բայց երկու դեպքում էլ պատկերասրահը պետք է ունենա պատշաճ պայմաններ նոր ձեռքբերումները պահելու, ցուցադրելու համար: Աշխարհի բոլոր թանգարանների առջև ժամանակի ընթացքում ծառանում է տարածքի ընդլայնման հարցը, մենք էլ բացառություն չենք. կրկնվեմ` կյանքն ընթանում է առաջ` իր հետ բերելով բնականոն փոփոխությունների հրամայականներ: Խորհրդային ժամանակ պետությունը պարբերաբար գնումներ էր կատարում, որոնցով էլ համալրում էր թանգարանային ֆոնդերը: Այլ խնդիր է այս դեպքում առաջ եկող կոնյունկտուրան: Իսկ մենք այսօր արվեստի մի հսկայական շերտ և սերունդ ենք կորցնում` անկախության շրջանի Հայաստանի ժամանակակից արվեստը: Ճիշտ է, ազգային պատկերասրահը համարվում է ակադեմիական հաստատություն, այո, այստեղ դասականները գերակշռող են, բայց, մյուս կողմից, պետք չէ մոռանալ, որ կանցնեն տասնամյակներ, և այսօրվա ժամանակակիցը դասական կդառնա: Երեկվանն արդեն դարձել է, իսկ մենք սա կարծես չենք էլ նկատում:
– Լիլիթ, մի խնդիր ևս առկա է պատկերասրահում. որ շատ արվեստագետներ չեն կարողանում ցուցահանդեսներ կազմակերպել, քանի որ պետք է արվեստագետը գոնե 70 տարվա արվեստագետ լինի: Ըստ Ձեզ` սա նորմա՞լ է, թե՞ այն պետք է բոլոր արվեստագետների համար բաց լինի:
– Ես անձամբ, ճիշտն ասած, նման գրված օրենքի չեմ հանդիպել: Կարծում եմ` ամեն ինչ կախված է տվյալ արվեստագետի նշանակալիությունից, նրա ստեղծագործությունների գաղափարական, գեղարվեստական և այլ արժեքից, հետաքրքիր լինելուց: Կան երիտասարդ արվեստագետներ (նկատի ունեմ 30-40 տարեկանների սերնդի մեջ, որն արդեն կայացած է համարվում և մոտենում է «միջինին»), որոնք արդեն Հայաստանի ժամանակակից արվեստի պատմության մեջ կայացած դեմքեր են: Անշուշտ, այսօրվա դրությամբ դժվար է վիճարկել այն փաստը, որ ազգային պատկերասրահը փորձարարությունների դաշտ չէ: Կարծում եմ` աստիճանաբար ձեր բարձրացրած հարցը պատկերասրահում կլուծվի, քանի որ, ինչպես արդեն ասացի, գեղարվեստական դաշտում նույնպես բնական սերնդափոխություն է տեղի ունենում, բայց այստեղ նաև կարևոր է էքսպերտի խոսքը: Մեր երկրի իշխանավորները պետք է վստահեն և հաշվի առնեն մասնագիտական կարծիքը, բազմաթիվ այս կամ այն հանձնաժողովները պետք է համալրվեն իրապես փորձառու, իրազեկ և արդիական կադրերով: Եվ սա միայն պատկերասրահի խնդիրը չէ: Ռեֆորմի կարիք ունի երկիրն ամբողջությամբ:
– Առհասարակ շատ է խոսվում, որ արվեստը պետք է պետական ֆինանսավորումից զատ լինի, որ զարգանա: Համամի՞տ եք, արդյոք, այս մոտեցմանը:
– Ինձ համար սա շատ լուրջ հարց է: Գոնե ես չեմ պատկերացնում սեփական երկրում ապրելը տևական երկփեղկվածության կամ օտարվածության զգացողությամբ: Մենք ուզում ենք չէ՞, որ մեր երկրում փոփոխություններ լինեն, ուրեմն յուրաքանչյուրը, ով այդ ցանկությունն ունի, իր ուժերի և կարողությունների չափով պետք է ինքը դառնա այդ փոփոխությունը: Բոլոր իշխանությունները և կուսակցությունները ժամանակավոր են, իսկ մենք` արվեստի մարդիկ, գործ ունենք հավերժական, վերքաղաքական, վերառօրյա սուբստանցի հետ: Եթե երկրում կան պետական մշակութային հաստատություններ, և մենք ուզում ենք, որ դրանք լինեն արդիական, հետաքրքիր, միջազգային չափանիշներին փոքր-ինչ մոտ, պետք է մեր մասնագիտական ունակություններով ազդեցություն ունենանք իշխանական ոլորտի վրա: Պարզ ասեմ. մշակույթի կառավարման ոլորտը չպետք է կանխորոշի էքսպերտային ոլորտի գործունեությունը, այլ միայն օգնի և նպաստի:
– Իսկ Ազգային պատկերասրահ անվանումը որքանո՞վ է ճիշտ: Կարծես մեզանում «ազգայինը» այնքան է շահարկվում:
– «Ազգայինի» հարցը ամենից հաճախ հնչողներից մեկն է, որն ինձ էլ է հուզում: Խնդիրը պատկերասրահի անվան մեջ չի, ես դրանում անճշտություն բնավ չեմ տեսնում, այլ նրանում, թե ինչ է հասկացվում իբրև «ազգային»: Այս հասկացությունը դարձավ մատի փաթաթան և իմաստազրկվեց, երբ խորհրդային գաղութատիրական շրջանին փոխարինելու եկավ նոր «ազգայնականությունը»: Բանն այն է, որ «ազգայինը» եթե չի դիտվում համամարդկային լայն համատեքստում և չի գիտակցվում իբրև «քաղաքացիական», այլ ընկալվում է որպես էթնիկ, ապա ազգայինով բնորոշվող ամեն ինչի արժեքը խեղաթյուրվում է, նսեմացվում և չափազանց նեղացվում, մնում գավառական մակարդակում: Իմ կարծիքով, «ազգայինը» միայն արժևորման չափանիշ է և ոչ թե գեղարվեստական-գեղագիտական կամ գաղափարական: Իբրև «ազգային» չպետք է որակվի այն, ինչը համապատասխանում է էթնիկության նշաններին, կարծրատիպերին:
– Զուռնան, դհոլը, նուռը, քոչարին…
– Սրանք ազգային չեն, այլ` էթնիկական, ինչն էլ իր հերթին հարաբերական է: Հարցրեք որևէ հնագետի, թե ինչ ակունքներից է բխում, օրինակ, մեր շատ սիրելի նռան արքետիպը: Դուք կհասկանաք, որ առանձին էթնոսների և պետական միավորների կազմավորվելուց առաջ համաշխարհային մշակույթը շատ ավելի ընդհանրական է եղել, քան մենք պատկերացնում ենք: Կարծում եմ` մարդկության պատմությունը վերադառնում է կորսված ընդհանրականությանը: Սա անցավ գործընթաց չի, որի ապացույցն է հակագլոբալիստական շարժումը, բայց պատմությունն իրենն է անում, և գուցե կգա մի օր, երբ անիմաստ կդառնան «ազգային»- «ապազգային» հասկացությունները: Մարդկությունն այսօր կանգնած է այնպիսի գլոբալ խնդիրների առջև, որ ճիշտ ժամանակն է հիշել արվեստի, մշակույթի լեզվի ունիվերսալիզմը…
