Լուսանկարը՝ Armeniasputnik-ի
«Առաջին լրատվական»-ի հարցերին պատասխանել է թուրքագետ Հակոբ Չաքրյանը
Թուրքիայի կառավարությունը որոշել է իր նիստի օրակարգում ընդգրկել նաև Հայաստան-Ադրբեջան հարաբերությունների կարգավորման շուրջ գործընթացի քննարկումները: Նշվում է, որ քննարկվելու են Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության գործընթացը ՆԱՏՕ-ի անդամ երկրների հետ առաջիկա ժամանակահատվածում, պաշտպանական ոլորտում ձեռնարկվելիք համատեղ քայլերը: Ընդհանրապես, ինչպե՞ս եք գնահատում այս քայլը, ինչո՞ւ է Թուրքիայի կառավարությունն իր օրակարգում այսպիսի հարց ընդգրկում:
Հայաստան-Թուրքիա հարաբերությունների նորմալացման գործընթացը միջպետական գործընթաց է երկու երկրների միջև: Բայց թուրքական կողմը, չգիտես ինչու, այդ գործընթացում ամեն կերպ փորձում է ներգրավել նաև Ադրբեջանին: Ըստ երևույթին, եթե այդ հարցը քննարկվի Թուրքիայի կառավարության նիստում, փաստորեն պաշտոնական բնույթ են հաղորդում Ադրբեջանի ներգրավմանը Հայաստան-Թուրքիա նորմալացման գործընթացում: Երևի այդ հարցը օրակարգ են մտցնում նրա համար, որ տեսնեն, թե ինչ հակազդեցություն կամ ինչ վերաբերմունք կստանան Հայաստանից և ՆԱՏՕ-ի անդամ երկրներից, նրանք ինչպե՞ս կվերաբերվեն, ուզում են ճշտել նրանց մոտեցումները:
Հատկանշական է, որ այս հարցը քննարկվելու է ոչ թե խորհրդարանում, այլ կառավարությունում: Տնտեսական հարցերի կողքին նաև այսպիսի հարցի քննարկումը ինչի՞ ցուցիչ է:
Անկարան Հայաստան-Թուրքիա նորմալացման գործընթացին Ադրբեջանի ներգրավումը օրինականացնելու հայտ է ներկայացնում, պաշտոնական բնույթ է դրան հաղորդում: Մինչդեռ եթե խոսքը Հայաստան-Թուրքիա հարաբերություններ նորմալացման մասին է, երրորդ երկիրն այնտեղ ի՞նչ գործ ունի: Բայց քանի որ այս գործընթացի նախաձեռնողը Ռուսաստանն էր, Պուտինն էր, ինքն էլ էր շահագրգիռ, որ Ադրբեջանը նույնպես ներգրավվի, որովհետև ի հաշիվ Հայաստանի, Ռուսաստանը Թուրքիայի հետ աշխարհաքաղաքական խնդիրներ էր փորձում լուծել: Հիմա, կարծում եմ՝ այդ հնարավորությունը շատ չունի, նրա հնարավորությունները սահմանափակ են Արևմուտքի պատժամիջոցների պատճառով: ԵՄ խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելի կազմակերպած Փաշինյան-Ալիև հանդիպումը հենց այդ մասին է վկայում, որ Հայաստան-Ադրբեջան հաշտեցման հարցում ևս հետզհետե նախաձեռնությունն անցնում է Արևմուտքին: Նույնկերպ Հայաստան-Թուրքիա հարաբերությունների նորմալացման նախաձեռնությունն է աստիճանաբար անցել ԵՄ-ին ու Վաշինգտոնին:
Դուք ի՞նչ կարծիք ունեք Հայաստան-Ադրբեջան խաղաղության գործընթացի վերաբերյալ:
Դե իհարկե, դա մեկ օրվա կամ մեկ ամսվա խնդիր չէ: Նախաձեռնությունը եթե անցնում է Արևմուտքին, նոր պետք է սկսեն լուծելու համար ջանքեր գործադրել, ինչ-որ առաջադրանքներով դիմել երկու կողմերին: Դա էլ բավականին երկար կտևի, մանավանդ հիմա Ուկրաինայի հարցը մի կողմ թողած անմիջապես դրանով չեն զբաղվի: Այդ դեպքում հարց է ծագում, թե ինչու են նախաձեռնություն ցուցաբերում: Որովհետև պահը հարմար է նախաձեռնությունը Ռուսաստանից խլելու համար: Այսինքն Փաշինյան-Ալիև հանդիպումը դրա համար են կազմակերպել, որ Ռուսաստանը դուրս մղվի նախաձեռնությունից: Եթե դու Ռուսաստանին դուրս ես մղում Հայաստան-Թուրքիա հարաբերությունների նորմալացման գործընթացից, նաև ղարաբաղյան հիմնահարցի կարգավորման գործընթացից, նրա առնչությունները Կովկասի հետ հետզհետե նվազում են: Դա էլ համապատասխանում է Արևմուտքի աշխարհաքաղաքական ծրագրերին, այն է՝ Ռուսաստանին վտարել Հարավային Կովկասից: Կլինի, թե չի լինի, դա ուրիշ խնդիր է, բայց արդեն գործի են անցել: Իհարկե, դրա մասին չեն հայտարարում, բայց դա երևում ՝ հետևելով իրադարձությունների հաջորդականությանը:
Վերջին շրջանում անընդհատ խոսվում է Հայաստան-Թուրքիա դիվանագիտական հարաբերությունների վերականգնման մասին, բայց բանագնացների երկու հանդիպումից հետո կարծես գործընթացը ռաջ չի շարժվում: Դուք այս գործընթացը որքանով եք արդյունավետ համարում, որքանով այն արդյունավետ ելք կունենա:
Ես առանձնապես արդյունավետ չեմ համարում երկու երկրների հատուկ ներկայացուցիչների հանդիպումները: Նախ, հարաբերությունների վերականգնման մասին խոսք լինել չի կարող, որովհետև Հայաստան-Թուրքիա դիվանագիտական հարաբերություններ չեն եղել: Թուրքիան 1991-ին ճանաչեց Հայաստանի անկախությունը, բայց դիվանագիտական հարաբերություններ մեզ հետ չի հաստատել: Նոր պետք է հաստատի: Այդ արդյունավետությունը կապված է նախաձեռնությունը ստանձնող կողմի ակտիվությունից, այսինքն Արևմուտքից՝ ԱՄՆ, ԵՄ, նաև ՆԱՏՕ: Բայց ներկա պահին Ուկրաինայի խնդիրը թողած դրանով չեն զբղվի: Պարզապես քայլ են կատարել Հայաստան-Ադրբեջան հարաբերությունների կարգավորման նախաձեռնությունը հետ խլելու ուղղությամբ: Իրականում Ռուսաստանն էլ իրավունք չուներ միանձնյա լուծելու, որովհետև ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի որոշում էր ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահող երկրներին հանձնարարվել հարցի կարգավորումը:
Հետևաբար, հաշտության պայմանագիրն էլ իրենց նախաձեռնությամբ պետք է կնքվեր: Բայց Պուտինը փաստի առաջ կանգնեցրեց ԱՄՆ-ին և Ֆրանսիային՝ 44-օրյա պատերազմով: Նրանց դուրս մղեց և որպեսզի այդ դուրս մղումը ամրապնդի 3+3 ձևաչափ հորինեց իր հմար: Ընդ որում, երբ ՄԱԿ-ի ԱԽ-ն հանձնարարել էր ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահող երկրներին՝ Ռուսաստանին, ԱՄՆ-ին և Ֆրանսիային, այդ որոշումը ստորագրել էր նաև Ռուսաստանը որպես ՄԱԿ-ի ԱԽ մշտական անդամ: Ինքը ոտնահարեց ոչ միայն համանախագահող մյուս երկու երկրների իրավունքները, այլև իր իսկ դրած ստորագրությունը այդ որոշման տակ: Այսինքն միաձայն ստորագրել ես, հետո հանկարծ նրանց դուրս ես մղում: Ըստ երևույթին, Ռուսաստանը հեռահար նպատակներ ուներ:
Բայց հիմա կարծես Արևմուտքը հասկացնում է, որ դա չի անցնի, որովհետև այս ամերիկացի և ֆրանսիացի համանախագահները հերթով գալիս են տարածաշրջան:
Դե դրա համար են ակտիվություն ցուցաբերում, թեև միջազգային իրավիճակի առանձնահատկությունը՝ կապված Ուկրաինայի դեմ սանձազերծած պատերազմի հետ, հարմար էլ չէին, բայց այնուամենայնիվ, չեն ուզում զիջել, փորձում են այս նախաձեռնությունն էլ Ռուսաստանից վերցնել:
