«Առաջին լրատվականը» զրուցել է «Գիտուժ» նախաձեռնության անդամ Արամ Ջիվանյանի հետ
-2022թ. պետական բյուջեի օրենքով գիտության ֆինանսավորումը աճել է 83%-ով, 2021թվականի նախատեսած 13.76 մլրդ. դրամից հասնելով 25.15 մլրդ. դրամ։ Այսպիսի կտրուկ բարձրացումը ի՞նչ ազդեցություն կունենա ոլորտի զարգացման վրա։
-Իրականում սա շատ կարևոր նախաձեռնություն է՝ նախաձեռնությունների սկիզբ դնելու համար։ Մյուս կողմից՝ դժվար է ասել՝ բավարար է էական փոփոխությունների հասնելու համար, մեկ այլ կողմից սխալ է ասել՝ բավարար չէ, քանի որ այն ունի ոլորտի համար կենսական նշանակություն: Հույս ունենք, որ կայուն կերպով կշարունակվեն այսպիսի ծրագրերը և կունենանք արդյունք։ Այլ երկրների ոլորտների գործունեության վերաբերյալ կատարած ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ գիտական և գիտատեխնիկական գործունեության համար պետական հատկացումները պետք է աստիճանաբար աճեցնելով 2024թ. հասցնել բյուջեի առնվազն 4%-ին (մոտավորապես ՀՆԱ-ի 1%): Հիշեցնենք,որ այս նախագծով նաև բավարարվում է առնվազն 50% տոկոսով գիտական և գիտատեխնիկական գործունեության համար հատկացումների պահանջը առավել է բավարարվել. 2021-ին փաստացի 60 տոկոսով ավելանելու է:
-Այս տարի հաստատվել է ընդամենը 171 գիտական աշխատանք, որից 154-ը գիտական թեկնածուական է պահպանվել, իսկ 17-ը՝ընդամենը դոկտորական: Իսկ 154 գիտական թեկնածուականներից 61-ը բնական գիտությունների գծով է, 93-ը՝ հասարակական: Այսպիսով՝ ընդհանուր առմամբ գիտուժը պակասել է չորս անգամ: Սա ինչի՞ մասին է վկայում: Ի՞նչն է պատճառը գիտուժի կտրուկ նվազման և ի՞նչ բացասական հետևանքներ կունենա:
-Մենք դեռևս մի քանի տարի առաջ ենք բարձրաձայնել, մտահոգություն հնչեցրել, որ մենք գիտական սերնդի կորստի խնդրի առաջ ենք կանգնելու: Փաստացի ներկայումս չունենք գիտական միջին սերունդ,որը կշարունակեր ավագների ժառանգությունը, խզված է այդ հաջորդականությունը: Իսկ մասնագետներով չհամալրվելը կապված է ոչ միայն գիտության հետ, այլ անմիջական կապ ունի կրթության պահանջների ապահովման հետ: Այսինքն՝ համալսարանները կարող են ունենալ այս տեմպերով դասախոսների պակաս և այդպես շղթայաբար: գալով բնական գիտուժի ցուցանիշին, իմ կարծիքով, սակավության պատճառներից մեկն այն է, որ նախ՝ բնական գիտություններն ավելի սահմանափակ թվով մարդկանց է հասանելի, իսկ ամենամեծ պատճառը, որ այս տարիներին ոչ մի զգալի, դրական, առողջարար փոփոխություն չի կատարվել ոլորտում, անհեռանկարային է երիտասարդների համար: Մյուս կողմից՝ հասարակական գիտություններում՝ պատմություն, լեզվաբանություն, տնտեսագիտություն, գրականություն և այլն, շատ են պաշտպանողները, բայց որակն է կասկածելի, հատկապես միջազգային չափանիշներին համապատասխանելու առումով: Օրինակ՝ մատների վրա կարելի է հաշվել, թե քանի հոդված է տպվում Հայաստանից միջազգային գիտական լրագրերում: Պարզ է, որ պատճառը գիտությամբ արժանապատիվ աշխատավարձ և ապրելակերպ չունենալու հեռանկարն է հիմնական պատճառը, և շատ երիտասարդներ հրաժարվել են և հրաժարվում են շարունակել իրենց ներուժը դնել գիտության մեջ: Ընդհանրապես գիտությունը անկարևոր, բարձիթողի, անտեսված վիճակում է, ինչպես կարող է գրավիչ ու պահանջված լինել: Հատկապես կարող եմ ասել, որ համակարգչային գիտելիքների առումով, մեղմ ասած, տխուր, ոչ մրցակցային վիճակ է: Եվ մեծ հարց է մի քանի տարի անց ինչպիսի հիմք ենք ունենալու քվանտային ֆիզիկայի, արհեստական բանականության զարգացման առումով:
–Ոլորտի զարգացման ռազմավարություն, տեսլական ունե՞նք այսօր: Ինչպիսի՞ խնդիրներ է դրված գիտության առջև:
-Լավ հարց է: Մենք կարծում ենք, որ հաջողության հասնելու համար պարտադիր է ոլորտի համար ռազմավարություն մշակելը, տեսլական, ուղենիշ ունենալը, թե որտեղ, ինչպես և որ ուղղոությամբ է զարգանում գիտությունը: Իսկ հիմա կատարվում են առողջացման համար ներարկումներ,բայց կատարվում են իներցիոն բնույթի՝ուղղակի եղածը պահպանելու նպատակով: Իմ ասածն այն է, որ պետք է խնդիր դրվի գոնե 10-20 տարվա կտրվածքով հասկանանք ինչի ենք ցանկանում հասնել, ինչ ճանապարհային քարտեզով, ինչ խնդիրներ ենք դնում մեր առջև: Դրա համար, ըստ ինձ, անհրաժեշտ է, որ լիազոր մարմինը մշակի ռազմավարություն գույքագրում իրականացնելու, վերլուծությունների, բյուջեի աստիճանաբար աճի հիման վրա: Բոլոր գիտական ճյուղերն այնքան են դեգրադացված, այնքան խղճուկ վիճակում են ,որ դժվար է առանձնացնել՝ որն է ավելի վատ վիճակում:
Լուսանկարը՝ panorama.am-ի
