«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է Հայաստանի գործատուների հանրապետական միության նախագահ Գագիկ Մակարյանը:
– Պարոն Մակարյան, կառավարությունը նախատեսում է 2021 թվականի հուլիսի 1-ից մի շարք հարկային փոփոխություններ կատարել: Մասնավորապես բարձրացնել շրջանառության հարկի դրույքաչափերը և իջեցնել շրջանառության հարկի շեմը։
Այլ փոփոխություններ ևս նախատեսված են: Ինչպե՞ս եք գնահատում նախատեսվող այս փոփոխությունները և ինչ ռիսկեր եք տեսնում:
– Նախ պետք է ճիշտ գնահատել, թե այդ փոփոխությունները ինչ են տալիս մեր պետությանը, բյուջեին: Բոլորս գիտենք, որ փոքր ու միջին ձեռնարկությունները մեծ ներդրումներ չունեն պետական բյուջե: ՓՄՁ-ի մուծած հարկերը շատ չնչին են եղել: Հիմա, եթե շրջանառության շեմը 115 միլիոն դրամից իջեցվելու է ինչ-որ X թվի վրա, որը նախկինում էր գուցե, ապա մենք պետք է հասկանանք, թե պետության տեսանկյունից մենք որքան գումար ենք շահում և ինչ ենք կորցնում բիզնեսի, զբաղվածության տեսանկյունից: Մենք գիտենք, որ ՓՄՁ-ն ՀՆԱ-ի հազիվ 29 տոկոսն է տալիս, բայց պետական հարկերի մասով ընդամենը 10 տոկոսի մեջ է գտնվում, նույնիսկ ավելի ցածր: Այսինքն` մենք պետք է իմանանք, որ շրջանառության հարկի շեմը պակասեցնելով՝ մի քանի միլիոն դոլար է ավելանալու ընդամենը, որը, չեմ կարծում, պետական բյուջեի համար մխիթարություն է: Ես կարծում եմ, որ սա էական լուծում չի: Բացի դրանից, հիմա՝ փախստականների, կորոնավիրուսի պայմաններում առաջացած գործազրկության բարձր շեմի պայմաններում պետք է թույլ տալ, որ մարդիկ փոքր բիզնեսով զբաղվեն և կարողանան ինչ-որ աշխատանքներ ստեղծել: Իսկ այս պայմաններում շրջանառության հարկի շեմի իջեցումը կարող է խնդրահարույց լինել:
Պետությունը, կարծես թե, բացարձակապես չի նախապատրաստվել 2021 թվականի համար, որովհետև հիմնադրամների գումարները, պարգևավճարները և այլ ծախսեր ցույց են տալիս, որ բացարձակ խնայողություն չի եղել, 2021 թվականի համար ոչինչ չի կուտակվել, և մեր պետությունը, կարծես, արդեն սնանկացման եզրին կանգնած լինի: Հիմա այս փոփոխություններով կարծես փորձ է արվում ժողովրդին էլ սնանկացնել, որովհետև եթե ժողովուրդը սնանկանա, եթե փոքր ու միջին բիզնեսները փակվեն, գործազրկությունը ավելանա, աղքատությունը կխորանա:
– Այդ դեպքում ի՞նչ հաշվարկներ են դրված կառավարության նախատեսած փոփոխությունների հիմքում, տրամաբանությունը ո՞րն է:
– Տրամաբանություն չկա: Կառավարության շատ քայլերում տրամաբանություն չկա, էլ որտեղից հարկային քաղաքականության մեջ տրամաբանություն լինի: Մենք բազմիցս ասել ենք, որ կորոնավիրուսից առաջացած վերքերը բուժելու համար, պատերազմական իրավիճակից հետո թե՛ մարդկային, թե՛ աշխատուժի, թե՛ ֆինանսական կորուստները վերականգնելու համար հարկավոր է հարկային բեռը թեթևացնել:
Հարկավոր է ավելի բարենպաստ գործարար միջավայր ստեղծել, ձեռնարկությունների համար կայուն ձեռնարկատիրության հնարավորություններ ստեղծվեն: Իսկ հիմա հակառակն է արվում՝ ավելացվում են հարկերը, որոնք բեռ են և որոնք բերելու են ոչ թե իրավիճակի լավացման, այլ կայունության խախտման, դրանք կբերեն գործազրկության ավելացման:
Հնարավոր է՝ այս նոր փոփոխությունների արդյունքում հնարավոր լինի որոշակի գումար հավաքել, բայց հաջորդ և մյուս տարիներին արդեն զգալի կլինեն այդ փոփոխությունների հետևանքները, որովհետև բիզնեսն աստիճանաբար է թուլանում, աստիճանաբար է կորցնում իր հնարավորությունները:
Հիմա շատ բարդ ժամանակ է նման փոփոխությունների համար, քանի որ արդեն իսկ արգելվել է թուրքական ապրանքների ներմուծումը, իսկ շատ ՓՄՁ-ներ գոյատևում էին հենց նման ապրանքներ ներկրելով և վաճառելով: Հիմա կառավարությունը միաժամանակ մի քանի խնդիրներ է առաջացնում, որոնց բացասական ազդեցությունը կրկին միաժամանակ է լինելու:
– Այսինքն` հուլիսից, երբ նախատեսվող փոփոխությունները կատարվեն և մտնեն ուժի մեջ, մենք կարող ենք սպասել, որ փոքր ու միջին բիզնեսը կանգնելու է խնդիրների առաջ, ինչու չէ նաև փակվելու են շատերը՝ չդիմանալով հարկային բեռին:
– Փոքր ու միջին բիզնեսը արդեն իսկ կորոնավիրուսի պատճառով խնդիրների առաջ կանգնել էր: Մենք վերլուծել ու բացահայտել էինք, որ փորք ու միջին ձեռնարկությունների զգալի մասը աղքատ բիզնեսներ են, որովհետև նրանց ձեռք բերած եկամուտները ընդամենը թույլ են տալիս հագուստ, սնունդ և որոշակի այլ կարիքներ հոգալ: Ոչ ավելին: Հիմա մի ուրիշ վտանգ կա, որ բիզնեսները արդեն կցանկանան փակվել, հեռանալ, չշարունակել աշխատել: Այսինքն` լրացուցիչ միգրացիայի նախադրյալներ է առաջացնում կառավարությունը:
– Ակնկալո՞ւմ եք, որ կառավարությունը գոնե իրավիճակի վերլուծությունից, մասնագետների, փորձագետների գնահատականներից հետո իրավիճակը ճիշտ կգնահատի և չի գնա նման ռիսկային փոփոխությունների:
– Իմ մոտ տպավորություն է, որ կառավարությունում անալիտիկ մտածելակերպի դեֆիցիտ կա: Հետևաբար` դժվար թե էական փոփոխություններ լինեն: Բոլոր դեպքերում կփորձեն մաքսիմալ պլանով գնալ առաջ, այնպես, ինչպես եղել է բոլոր ժամանակներում: Բայց ես ավելի ճիշտ կհամարեի և ավելի ազնիվ կլիներ, որ տնտեսագիտական որոշակի հաշվարկներով, պետական շահից ելնելով՝ քաղաքացիներին, բիզնեսներին կառավարությունը մոբիլիզացներ: Օրինակ՝ ԱԱՀ-ն ամենամեծ, գերակշռող հարկային տեսակն է, որը բյուջե մուտքեր է ապահովում, և կարելի էր մանր-մունր բաներ փոփոխելու փոխարեն, օրինակ, 20 տոկոս ԱԱՀ-ն դարձնել, ենթադրենք, 22 տոկոս: Իսկ փոքր ու միջին բիզնեսի բեռն ավելացնելով՝ խայտաբղետ երևույթներ տեղի կունենան՝ գին կթանկանա, բիզնեսը կփակվի և այլն:
Ես կարծում եմ, որ հակառակը, մենք կարող էինք գնալ պարզեցման ճանապարհով, հարկային բեռը չավելացնելու ճանապարհով և աշխատեինք էֆեկտիվության վրա: Բիզնեսի էֆեկտիվությունը կարող է տասնապատիկ շատ հնարավորություններ ստեղծել, որ բիզնեսի եկամտաբերությունը ավելանա, հարկերն ավելանան, քան թե գնալ անընդհատ հարկային բեռի ավելացման ճանապարհով: Հարկային բեռի ավելացումը ամենապրիմիտիվ, քիչ խելք պահանջող, քիչ ունակություն պահանջող ձևն է: Հարկն ավելացնել ու քաշվել մի կողմ, որ փողերը գան ու լցվեն բյուջե: Բայց դա լուծում չէ: