Երկու օր է Լոս Անջելեսում եմ: Հետևում եմ դասական սփյուռքի մի քանի ուշագրավ դրսևորումներին: Այն, որ սփյուռքահայությունը երկու տարի առաջ առանց ջանք խնայելու բողոքում էր հայ-թուրքական հարաբերության կարգավորման գործընթացի և մասնավորապես հայ-թուրքական արձանագրությունների ստորագրման դեմ, ըստ էության, հասկանալի է: Մի փոքր անհասկանալի է, երբ Սփյուռքի այս բողոքին միացել են սփյուռքահայ կազմակերպությունները, որոնք կապ ունեն կամ ուղղակիորեն ներկայացնում են ավանդական հայկական կուսակցությունները:
Խնդիրը նրանում է, որ այս կազմակերպություններն ու նրանց բյուրոկրատական ապարատը ընդհանրապես կապ չունեն Սփյուռք հասկացության, այսինքն` սփյուռքահայության հետ, ինչը կարելի է ապացուցել միայն թեկուզ Հայաստանի նախագահի 2008 թվականի ընտրությանը հաջորդած արձագանքի օրինակով: Բանն այն է, որ այդ ընտրությանը, հատկապես դրան հաջորդած մարտի 1-ին Սփյուռքի տված արձագանքը միանգամայն այլ էր, իսկ կազմակերպություններինը` միանգամայն այլ:
Սփյուռքահայության անհատ ներկայացուցիչները, շարքային հայերը, որ ապրում էին արտերկրում, միանգամայն դժգոհ և ընդվզող էին այն անօրինականությունների դեմ, որ կատարվում էին այդ օրերին Հայաստանում, դառնալով տասը զոհի պատճառ: Իսկ սփյուռքահայ կազմակերպությունների արձագանքը միանգամայն այլ էր: Նրանք գրեթե միահամուռ կերպով ողջունում էին Ս.Սարգսյանի այդօրինակ ընտրությունը, ողջունում էին ընտրության արդյունքը, բացարձակապես ուշադրություն չէին դարձնում, որ այդ ընտրության արդյունքը ձևավորվել է բազմաթիվ կեղծիքների, ահաբեկումների և անօրինականությունների միջոցով, որ դրանցից հետո եղել է մարտի 1, և միայն տասը զոհի և հարյուրավոր վիրավորների արյան գնով է հաջողվել հաստատել կեղծիքների և բռնությունների գնով ձեռք բերված արդյունքը: Սփյուռքահայ կազմակերպությունների, ավանդական կուսակցությունների սփյուռքյան կառույցների համար, ինչպես որ տեղի կառույցների, չկային այդ ամենը, չկային բռնություններ ու սպանդ, կար միայն ընտրություն, ընտրության պաշտոնական արդյունք և ողջունելու սուբյեկտ` Ս.Սարգսյան: Ավելին` սփյուռքյան այդ կազմակերպությունները նույնիսկ իրենց լծակներն ու հնարավորություններն էին ծառայեցնում Ս.Սարգսյանի արտաքին լեգիտիմությունը ապահովելու, արտերկրում նրան ընդունելի և ընկալելի դարձնելու համար: Հիմա այդ կազմակերպությունները բողոքում են, դժգոհում են, Ս.Սարգսյանին գրեթե մեղադրում են ազգային դավաճանության համար, իհարկե դեռ ոչ ուղղակի: Մինչդեռ փաստն այն է, որ այդ կազմակերպություններն ընդամենը հնձում են այն, ինչ ցանել են: Ս.Սարգսյանը նրանց ընտրած ու ողջունած նախագահն է: Ս.Սարգսյանին նրանք են ընդունել և կոչ են արել նույնիսկ հայաստանցիներին, որ ընդունեն նախագահ Սարգսյանին: Ո՞ւմ դեմ են նրանք հիմա բողոքում` իրենց իսկ ընտրյալի՞: Հետևաբար, Սփյուռքի հայկական կազմակերպությունները կամ ընդամենը պետք է խոստովանեն, ի լուր Հայաստանի, որ սխալվել են աչք փակելով Հայաստանի ներքին կյանքում տեղի ունեցող անարդարությունների ու սպանդի վրա, կամ էլ ակնհայտ է, որ նրանք ընդամենը հերթական ծառայությունն են մատուցում Ս.Սարգսյանին արտերկրում` ընդդիմության ֆոն ստեղծելով միջազգային հանրության աչքին բարձրացնելով նրա գինը:
Եթե Սփյուռքի որևէ կազմակերպություն հավակնում է իրապես ներկայացնել սփյուռքահայության մոտեցումները, իրապես դժգոհ է ներկայիս արտաքին քաղաքականությունից, ապա պետք է գիտակցի աներկբա, որ այդ ամենի լուծման բանալին Փարիզում, Նյու Յորքում կամ Լոս Անջելեսում, Բեյրութում կամ որևէ այլ տեղ ցույց անելն ու բղավելը չէ, երբ գալիս է Ս.Սարգսյանը: Արտաքին աղետալի քաղաքականության հանգուցալուծման բանալին Հայաստանի ներքին կյանքն է: Սփյուռքը պետք է Հայաստանի իշխանությանն իր ձայնը լսելի դարձնի միայն մի միջոցով` ինքը պետք է լսի Հայաստանի քաղաքացիների, քաղաքացիական Հայաստանի ձայնը, որը համարում է, որ մեր բոլոր խնդիրները գալիս են պետության ներսի անկարգությունից, անօրինություններից և բռնություններից: Հայաստանում քաղաքացիա-իրավական հարցերի կարգավորումը, օրինական հասարակության և օրենքի միջոցով ձևավորվող պետական կառավարման համակարգի առկայությունը կարող է փոխել արտաքին քաղաքականության որակն ու կշիռ հաղորդել դրան, այն դարձնել Հայաստանի հասարակության, ոչ թե քրեաօլիգարխիկ համակարգի կամարտահայտիչը նաև արտաքին աշխարհում:
Քանի դեռ Սփյուռքը անհաղորդ է Հայաստանի ներքին կյանքին, Հայաստանի պետության որակական աստիճանին, քանի դեռ Սփյուռքը իր գլխավոր և միակ խնդիրը համարում է Հայաստանին Ցեղասպանության ճանաչման կամ պահանջատիրության հարցում օգնելը, քանի դեռ դա է համարում հայության կյանքում իր անելիքը կամ քանի դեռ միայն դա է համարում Հայաստանի պետության հզորացման գործում իր միակ առաքելությունը և ոչ թե այդ պետության ժողովրդավարացմանը նպաստելը, Հայաստանի իշխանությունը միշտ էլ օգտագործելու է Սփյուռքը ներքին նպատակների համար ու արհամարհելու է արտաքին քաղաքականության հարցերում: Սա է իրականությունը: Սփյուռքի համար սա պետք է լինի խնդիր, ոչ թե հայ-թուրքական արձանագրություններին ընդդիմանալը: Այդ արձանագրությունները հետևանք են, իսկ պատճառը պետք է Սփյուռքը փնտրի իր մեջ, Հայաստանի ներքին կյանքի, Հայաստանի քաղաքացիների համար տեղի ունեցող պրոցեսների հանդեպ իր բացարձակ անտարբերության մեջ: Նրանց թվում է, որ եթե Հայաստանի ներսում իշխանությունը հարվածում է քաղաքացիներին, ապա նույն այդ իշխանությունից լինելով հեռու, իրենք երբեք հարված չեն ստանա, այլ միշտ կլինեն պահանջված` որպես եկամտի, բարեգործությունների հանգանակության կամ զբոսաշրջության հումք: Այսինքն` Սփյուռքը մտածում էր, որ Հայաստանի իշխանությունից միշտ էլ կարող է փողով ազդեցություն գնել: Պարզվում է, որ միշտ չէ, որ կարող է լինել այդպես, և եթե կան ավելի լուրջ խնդիրներ, ապա Հայաստանի իշխանությունը բավականին հարուստ է Սփյուռքի փողերին չմնալու համար:
