Հայ-ադրբեջանական շփման գծում մոտ երկու-երեք ամիս տևած դադարն ու կայունությունը կրկին խախտվել են լարվածության կտրուկ ավելացմամբ և հայկական բնակավայրերի ինտենսիվ հրետակոծություններով: Հայ-ադրբեջանական սահմանային գոտում լարվածության այդ «կարդիոգրամանե դարձել է կարծես թե սովորական ընթացք վերջին երկու-երեք տարիներին:
Կայունության փուլերին հաջորդում է լարվածության բռնկումը: Ներկայումս կարծես թե մտել ենք լարվածության բռնկման փուլ: Մի կողմից այդ հանգամանքը արդեն ինչ-որ առումով զգոնությունը բթացնող գործոն է դարձել, այսինքն՝ հանրությունը սկսում է կարծել, որ հերթական փուլն է և ինչ-ինչ դիվանագիտական անցուդարձից հետո կրկին կգա կայունության փուլը, մյուս կողմից, սակայն, իրավիճակը տարածաշրջանում լարվում է անընդհատ, և ամեն անգամ կայունությունը կարող է լինել պարզապես պատերազմի վերջին կաթիլը: Ամեն դեպքում, առնվազն այն, որ լարվածության ամեն փուլ ավարտվում է մարդկային կորուստներով՝ արդեն իսկ լրջագույն մտահոգության տեղիք է, և այն, որ դրան կարող է հաջորդել կայունությունը, ոչ թե պատերազմը, մեծ հաշվով, դառնում է թույլ մխիթարություն՝ մենք կորցնում ենք մեր զինվորներին, մեր մարդկանց: Ընդ որում՝ սա արդեն իսկ պատերազմ է, պարզապես քողարկված պատերազմ կամ ինչպես մի առիթով ՊՆ մամուլի քարտուղարն էր բնորոշել՝ դանդաղ պատերազմ:
Իրավիճակը փոքրիշատե հասկանալու կամ պատկերացնելու համար հարկ է համադրել այն գործոններն ու իրադարձությունները, որոնց պայմաններում տեղի է ունեցել լարվածության հերթական բռնկումը: Այն սպասվում էր, դեռևս գարնանը փորձագիտական մակարդակով հավաստիացումները բազմաթիվ էին, որ Բաքվում հունիսին կայանալիք Եվրոպայի օլիմպիադայից հետո Ադրբեջանը կանցնի ագրեսիայի նոր փուլի: Նշվում էր հավանական ժամկետ օգոստոսը: Օգոստոսը անցավ, փաստորեն Ադրբեջանը պլանները տեղափոխեց սեպտեմբեր: Չի բացառվում, որ այսպես ասած՝ անակնկալի բերելու համար, երբ հայկական կողմը կսպասեր օգոստոսին, օգոստոսը կանցներ, և զգոնությունը փոքր-ինչ կնվազեր, ու սեպտեմբերին կլինեին ուժգին հարվածներ: Սակայն, եթե այդ գործոնը կա, ապա այն անկասկած առանցքայինը չէ:
Ըստ էության, ռազմական ավանտյուրան, որին պարբերաբար դիմում է Ադրբեջանը, անկասկած ավելի մեծ խաղի հետևանք է, և Բաքուն չի գնա այդպիսի քայլերի, եթե չունենա ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ ազդեցիկ տերություններից գոնե մեկի հավանությունը: Եվ այս տեսանկյունից խիստ հատկանշական է, որ Ադրբեջանը հայկական խաղաղ բնակավայրերի ինտենսիվ, խոշոր տրամաչափի հրթիռակոծման գնաց այն բանից հետո, երբ սեպտեմբերի 1-ին անակնկալ աշխատանքային այցով Բաքու էր մեկնել Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովը: Այն, որ այցը կրում էր անակնկալ բնույթ՝ վկայում է, որ Ռուսաստանն այդ այցով փորձել է Բաքվի հետ շտապ համաձայնություն ձեռք բերել: Եվ եթե այդ այցը դեռ չավարտված՝ Բաքուն դրսևորում է ագրեսիվություն, վկայում է, որ այդ ագրեսիվությունը համաձայնության փաթեթի մաս է:
Իրավիճակը ավելի ամբողջականացնելու համար հարկ է նաև արձանագրել, որ այդ շրջանում տեղի է ունեցել տարածաշրջանի համար կարևոր իրադարձություն՝ օգոստոսի 26-ին Վրաստանում բացվել է ՆԱՏՕ-ի ուսումնական կենտրոնը, ըստ էության ՆԱՏՕ-ի ներկայություն սկզբնավորելով Հարավային Կովկասում: Սրան զուգահեռ՝ սեպտեմբերին սպասվում է ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեան, որի շրջանակում ծրագրվում էր Սարգսյան-Ալիև հանդիպում: Սակայն այդ հանդիպումը Նյու Յորքում չի կայանա, առավելագույնը կարող է լինել արտգործնախարարների հանդիպում: Նախագահների հանդիպման ակտիվ ջանքեր էր գործադրում Միացյալ Նահանգները, որի համար ներկայումս տարածաշրջանային կայունությունը և անվտանգությունը կարևոր են աշխարհաքաղաքական մի շարք զարգացումների տեսանկյունից:
Ռուսաստանը կարծես թե սիրահոժար համակերպվել էր մտքին, որ ղարաբաղյան բանակցություններում և ըստ էության դրանով իսկ տարածաշրջանային կայունության ու անվտանգության հարցերում գերակա դիրքի է գալիս Միացյալ Նահանգները: Սակայն շատ հավանական է, որ Ռուսաստանը փորձեց խաղալ ժամանակի վրա, դադար վերցնել և հարվածել գործընթացին վերջին պահին: Այսինքն, չունենալով ԱՄՆ-ին երկարաժամկետ դիմագրավելու ռեսուրսներ, Ռուսաստանը երևի թե, այսպես ասած, հանձնվեց սկզբում, քիչ ռեսուրսներով վերջին պահին խանգարելու համար, այսինքն՝ որպեսզի ռեսուրսները բավականացնեին խանգարելուն:
Եվ այս տեսանկյունից, Ռուսաստանն, ըստ երևույթին, ընտրեց պահը, երբ Վրաստանում ՆԱՏՕ-ի կենտրոնը բացվեց, ինչը տարածաշրջանի անվտանգության համակարգի արդյունավետության բարձրացման համար մեծ նշանակություն ունեցող քայլ է: Այդ քայլին ի պատասխան, Մոսկվան ըստ էության Ադրբեջանի միջոցով լարեց իրավիճակը տարածաշրջանում: Խնդիրն այն է, թե ինչքան ռեսուրս ունի Մոսկվան այդ լարվածությունը պահելու համար, ինչքան է Բաքվի ռեսուրսը, և ինչ է հակադրելու դրան Միացյալ Նահանգները:
Այս համատեքստում առանցքային հարցն, իհարկե, այն է, թե այդ ամենում ի՞նչ դեր ունի Հայաստանը և արդյո՞ք Հայաստանն ի վիճակի է ստեղծված իրավիճակում որևէ ինքնուրույն պետական քաղաքականության, բացի սահմանների պաշտպանության գործում բանակի պրոֆեսիոնալ և արդյունավետ գործողություններից, ու նաև Հայաստանի անելիքի բեռը բացառապես հենց բանակի ուսերին չթողնելու համար:
