ԵՏՄ-ին Հայաստանի անդամակցության կապակցությամբ հաճախ հնչում են տեսակետներ, թե Հայաստանը ներկայումս չունի հնարավորություններ դիմագրավելու ԵՏՄ նախագիծը և կորուստներից խուսափելու համար պետք է մտնել այնտեղ, մինչև որ Հայաստանում հնարավոր կլինի հաստատել ուժեղ և ժողովրդավար իշխանություն, և այդ դեպքում մենք կընտրենք այն, ինչ մենք ենք ուզում:
Իրականում գործ ունենք մեծ մոլորության հետ, եթե իհարկե` գործ չունենք գիտակցված նենգափոխումների կամ հանրությանն ապակողմնորոշելու փորձերի հետ: ԵՏՄ կազմում Հայաստանը չի կարող ժողովրդավարանալ, չի կարող դառնալ ժողովրդավարական համակարգ ունեցող պետություն, որովհետև ԵՏՄ անդամները պետություններ են, որոնցում կոռուպցիոն համակարգ է հաստատված` և՛ տնտեսական, և՛ քաղաքական իմաստով:
Ընդ որում` նշանակություն էլ չունի, որ այդ պետություններն իրենց կշռով, դերով ու ազդեցությամբ ավելին են բազմապատիկ անգամ, քան Հայաստանը: Եթե անգամ ուժերը հավասարազոր են, միևնույն է` երեք կոռումպացված համակարգերի միասնական գործունեության շրջանակում անհնար է ձևավորել ժողովրդավարական համակարգ, քանի որ դա, ըստ էության, նմանվելու է երեքի անիվների մեջ խրվող փայտի: Դա էլ իր հերթին նշանակում է, որ կա՛մ Հայաստանը պարզապես դուրս կգցեն՝ իր ժողովրդավարական ձգտումներով, կա՛մ էլ Հայաստանին կստիպեն մնալ կոռուպցիոն սխեմաների շրջանակում:
Իհարկե, կլինի երկրորդը, որովհետև Հայաստանին դուրս գցելը չի մտնում Ռուսաստանի քաղաքական ծրագրերի մեջ, և Հայաստանը պետք է լինի կոռուպցիոն օղակի շղթաներից մեկը, պետք է լինի Ռուսաստանի ձևավորած փակ համակարգի դետալներից, տարածքներից մեկը: Երեք կոռումպացված, ավտորիտար կամ ամբողջատիրական պետությունների միասնական գործունեության շրջանակում Հայաստանն ուղղակիորեն անկարող է լինելու կենսագործունեություն ապահովել կոռուպցիոն օրենքներին, կարգին, կանոնին և արժեքներին բնորոշ գործունեությանը հակադիր ժողովրդավարական-ազատական արժեքներով ու կանոնակարգով: Դրանք հակասում են միմյանց, առաջանում է դիսոնանս՝ կա՛մ նրանք պետք է հարմարվեն Հայաստանին, կա՛մ` Հայաստանը նրանց: Ավելորդ է ասել, թե ով ստիպված կլինի հարմարվել:
Իսկ լինել որևէ արտաքին հարաբերությունում կոռումպացված համակարգի հետևորդ, սակայն ներքին կյանքում ժողովրդավար՝ ևս անհնարին է: Ժողովրդավարությունը դա կոստյում չէ, որ հագնես դրսում, իսկ տանը հանես, կամ խալաթ չէ, որ հագնես տանը, իսկ դրսում փոխես: Ժողովրդավարությունը կենսագործունեության մեխանիզմ է, ոչ կատարյալ, նաև կոռուպցիոն բազում ռիսկերով, սակայն հիմնարար սկզբունքներով մեխանիզմ, որը այլ մեխանիզմների հետ կարող է գործակցել, կարող է հարաբերվել, սակայն երբ բանը հասնում է միասնական կենսագործունեությանը, ապա այստեղ արդեն խափանումներն անխուսափելի են՝ եթե միասնական տիրույթի մեծ մասում այլ համակարգեր են:
Օրինակ` եթե ԵՏՄ տարածքում չկա ազատ ընտրությունների մեխանիզմ, հնարավո՞ր է արդյոք դրա գործարկում Հայաստանում: Տեսականում` իհարկե: Սակայն գործնականում դա անհնար է, որովհետև ազատ ընտրությունը չի կարող գոյություն ունենալ առանց ազատական տնտեսա-քաղաքական համակարգի ընդհանրապես: Սա նշանակում է ազատ պետություն: Ազատ պետությունը նշանակում է ազատ ընտրություն միջազգային հարաբերություններում: Ու քանի որ ժողովրդավարական համակարգը չի կարող միասնականացվել ոչ ժողովրդավարական գերիշխանության հետ և ադապտացվել կոռուպցիոն, հետադեմ հարաբերությունների կանոնակարգին, հասկանալի է, որ ազատ ընտրությունը պետք է բերի պարզապես այդ համակարգից հրաժարվելուն:
Մենք չենք խոսում այլ համակարգերի ինտեգրվելու մասին, պարզապես կոռուպցիոն համակարգից հրաժարվելու: Եթե ԵՏՄ-ն չլիներ Ռուսաստանի կայսերական նախագիծ և չլուծեր Ռուսաստանի արտաքին գերազդեցության խնդիրները, չլիներ դրանց լուծման առանցքային մեխանիզմներից մեկը, ապա Հայաստանի ազատ ընտրությունն ու դրա արդյունքում ԵՏՄ-ից դուրս գալը կհանդուրժվեր ԵՏՄ շրջանակում: Սակայն քանի որ նպատակներն ակնհայտորեն այլ են և տնտեսական միջոցի տակ ռազմա-քաղաքական շահն է սպասարկվում, բնական է, որ Հայաստանին չի տրվելու ազատ ընտրության հնարավորություն, ընտրական մեխանիզմի գործարկման հնարավորություն, որովհետև դա կնշանակի Հայաստանին տալ ԵՏՄ-ից հրաժարվելու հնարավորություն:
Եթե Հայաստանին այդպիսի հնարավորություն տալու մտադրություն լիներ, ապա չէր լինի Հայաստանին շանտաժի ու սպառնալիքի գնով ԵՏՄ պարտադրելու փաստը: Եվ այն, որ դա ընդամենը Հայաստանին տրվող պատիժ է Եվրաասոցացման համար, և եթե Հայաստանը չգնար դրան, ապա Ռուսաստանն էլ չէր պարտադրի ԵՏՄ, նույնպես մոլորության կամ նենգափոխումների շարքից է:
Երբ խնդիրն ընդամենը տնտեսական էր, այսինքն` զուտ Մաքսային միության շրջանակում, Ռուսաստանն առանձնապես շահագրգռված չէր Հայաստանի անդամակցությամբ, քանի որ տնտեսական առումով Հայաստանը պետք չէր: Այդ պատճառով էլ Ռուսաստանը որևէ կերպ Հայաստանին պահանջներ չէր ներկայացնում, օրինակ` Ասոցացման համաձայնագրի երեք տարիների ընթացքում: Պահանջներն սկսեցին վերջին ամիսներին, երբ Ռուսաստանում կայացվեց Եվրասիական նախագիծն իրականացնելու վերջնական քաղաքական որոշում, որը պետք է հանդիսանար Ռուսաստանի աշխարհաքաղաքական շահերի սպասարկման առանցքային ուղղությունը: Դրանից հետո սկսվեց ճնշումը Հայաստանի վրա:
Լուսանկարը` PAN Photo-ի
