«Առաջին լրատվական»-ի «Սիրանկյուն» հաղորդաշարի հյուրն է ռեժիսոր Լևոն Իվանյանը:
-Պարոն Իվանյան, 2001-ին, երբ քրիստոնեության 1700-ամյակն էինք նշում, մեծ դերակատարություն ունեցաք այդ տոնակատարության կազմակերպման առումով: Հիմա արդեն մոտենում է Ցեղասպանության տարելիցը ու հետաքրքիր է՝ ի՞նչ դերակատարություն ունեք այս անգամ: Այնպես, ինչպես պատրաստվում ենք 100-ամյակին, բավարա՞ր է:
-Այն ժամանակ հանգամանքների բերմամբ Վեհափառին առաջարկված էր 1700-ամյակի մշակութային գործունեության իմ պատկերացումները: Բնականաբար, համահայկական մասշտաբի բավականին լայն գործունեություն էր, և հիմա Ցեղասպանության տարելիցին նվիրված միջոցառումները նույնքան մեծ ծավալ են ընդգրկելու, թեպետ, անկեղծ ասած, 1700-ամյակի ծրագիրը 2001 թվականից շատ ավելի առաջ արդեն գործում էր: Թվում էր, թե 100-ամյակի ծրագիրը նույնպես տարիներ առաջ պիտի գործեր, բայց ինտենսիվության այդ չափը չեմ զգում: Թե ինչ-որ բաներ նախապատրաստվում են, դժվարանում եմ ասել: Ես՝ որպես քաղաքացի, Վեհափառին ներկայացրել եմ իմ պատկերացումները, Ցեղասպանության վերաբերյալ իմ մոտեցումները: Սկզբնական շրջանում բանավոր խոսակցությունների ընթացքում բավականին լավ արձագանքներ կան, բայց գործնական առումով դեռևս պետք է համաձայնության գալ ամենատարբեր աստիճանների հետ, որովհետև մոտեցումը շատ ինքնուրույն է: Ծրագիրը կոչվում է «Ցեղասպանության հարյուրամյակից պետականության հարյուրամյակ՝ 2015-2018թթ.»: Եկեղեցուն եմ առաջարկել, որովհետև նմանությունը բերվում է Հիսուսի կյանքի նմանակությամբ, որովհետև Հիսուսի խաչելիությունից հետո երրորդ օրը ինքը հարություն առավ, և ամբողջ քրիստոնեական աշխարհը տոնում է Հարության տոնը, այլ ոչ թե խաչելիության: Խաչելիությունը մի ճանապարհ էր, որի ամբողջ արժեքը երևաց հարության ընթացքում: Նույն կերպ, ես առաջարկում եմ հարությունը դիտարկել որպես ճանապարհ, որովհետև ճիշտ նույն կերպ 1915-ից երեք տարի անց հայ ժողովուրդը ունեցավ պետականություն, որի մասին դարեր շարունակ երազում էր և չուներ: Այդ նմանությամբ, դրան կարելի է նայել որպես խաչի ճանապարհ, որը ավարտվում է պետականության տոնով: Մենք պետք է կարողանանք պետականությունը արժևորել: Պետականությունը շուրջ 100 տարի է, արդեն, ունենք, բայց այդ մասին ոչ մի խոսակցություն, ոչ մի տեղ չեմ լսում: Դա գրասենյակի գործունեության 3 տարվա ծրագիր էր, որը որ համահավաք դեր պետք է կատարեր:
Վերջին հարյուրամյակի մեջ առաջին պետականությունը ունեցել ենք 1918 թվականին, որից հետո ունեցանք մարիոնետային 70-ամյա մի պետականություն, բայց որպես պետական միավոր՝ ունեցանք շատ գործուն պետականություն: Այդքան թատրոններ, օպերային շենք, մետրոպոլիտեն, կրթական համակարգեր, փողոցներ, մշակութային այդ տեսակ թռիչք մեկ էլ ունեցել ենք 4-5-րդ դարերում՝ Ոսկե դարի ընթացքում և վերջ: Ամեն կերպ մենք պետք է կարողանանք արժևորել այդ ժամանակահատվածը: Հայ ժողովրդի ամենամեծ նվաճումը վերջին 1500-ամյակի ընթացքում այս անկախությունն է, և մենք պետք է շատ հոգատար լինենք:
– Հիմա մեր երկրում 23-ամյա անկախութան ֆոնին մշակութային ի՞նչ խնդիրներ ունենք, խնդիրները մե՞ր մեջ են, թե՞ իշխանությունների:
-Մշակութային բարդագույն խնդիրներ ունենք: Մի կողմից պետք է առիթը օգտագործել, որ ճանապարհը բաց է և աշխարհի հետ բաց համագործակցելու հնարավորություն կա, կարողանալ համաշխարհային արժեքները ներկրել Հայաստան և մեր արժեքները տարածել աշխարհում: Այդ բոլոր պրոցեսները մենք պետք է կարողանանք խելամիտ անել, բայց երբեմն չափերը շատ ենք անցնում: Օրինակ՝ շատ բաները կապկում ենք, քան թե ներկայացնում: Այդ կապկելը, ժամանցային արվեստը շատ առաջ եկավ և թվում էր, թե այն դեպքում, երբ անկախություն ունենալուց հետո պետք է զբաղվեիր քո հոգևոր դաստիարակչական խնդիրները լուծելով, բայց կապիտալիզմն իր դաժան դերը խաղաց, և մի խումբ մարդիկ սկսեցին տիրել ամբողջ երկրին, և մի խումբ մարդկանց քմահաճույքի պատճառով էլ մշակույթն է շարժվում: Իրենք էլ, որպես կանոն, ոչ մի նորմալ բան չեն սիրում, փողատեր մարդը ժամանցից ավել բան չի հասկանում:
Ես այն մարդկանցից չեմ, որ խոսում է: Եթե կարողանում եմ մի բան անել, անում եմ, եթե չէ՝ լռում եմ: Ինքս մշակույթի կառավարման երևույթը ավելի առաջնային կդնեի: Առաջնային ոչ թե պաշտպանության նախարարությանը կանեի, այլ մշակույթի նախարարությանը: Պաշտպանության նախարարությունը պետք է սպասարկեր մշակույթի նախարարությանը: Ծիծաղելի է նման միտք ասել մեր ներկա իրավիճակում, երբ մենք տեսնում ենք, թե ինչ է կատարվում: Բայց ամեն դեպքում նման բան պետք է լիներ: Իսկ հիմա մենք ամբողջ երկրով սպասարկում ենք շատ կարևոր օղակի, բայց, օրինակ, 1988-ին այդ պատերազմը ուրիշ բանի դեմ էր մղվում՝ մշակութային, կրթական խնդիրներ կային, որոնք առաջնային լուծում էին պահանջում, որը ո՛չ մեր քաղաքականության մեջ կա, ո՛չ մեր թատրոնում, ո՛չ մեր կենցաղում: Տարրական բարեկրթության օրենքներ չկան, որոնք այն ժամանակ կային, իսկ հիմա ոչ: Մի կարևոր բան էլ ասեմ մշակույթի դերի մասին, օրինակ՝ Արցախի հարցում: Այսքան քաղաքական սակարկությունների փոխարեն մշակութային առումով բացահայտորեն պետք է ներկայացվեր, որ այս երկիրը հայկական մշակույթ ունեցող երկիր է և պատահական չէ, որ տանտերը պաշտպանեց իր երկիրը օտար զավթողներից: Դա բնական երևույթ է և մշակութային խնդիր է, ոչ թե ռազմական սակարկությունների խնդիր:
-Այսօրվա մշակության խնդիրների լուծումը, ըստ Ձեզ, որքանո՞վ այսօր հնարավոր կլինի լուծել, թե՞ այլ համակարգ ունենալու դեպքում:
-Եթե մի փոքր ապագայի դիրքերից նայենք, թե մենք հիմա որտեղ ենք գտնվում, ապա ցավալի ու ծիծաղելի վիճակում ենք հայտնվելու: Այն, ինչ հիմա կարևորում ենք, բացարձակապես կարևոր չի լինելու 5-10 տարի հետո: Դրանք նման են այն տեխնոլոգիաներին, որոնք մենք հիմա ենք կիրառում: Դրանք սովորական են դարձել մեզ համար, բայց մի 10 տարի առաջ մտածում էինք, որ դրանք անհնար են: Տարրական մի բան ասեմ՝ այսքան աստղեր ունենք, բայց ոչ մեկին միջազգային դաշտ չենք կարողանում տանել, որովհետև բացարձակապես մշակութային արժեք չունեն: Մշակութային արժեքները տարիներով հոգևոր սկզբունքների մեջ հղկված արժեքներն են, որոնք ժամանակային նշանակություն ունեն ոչ միայն քո երկրի, այլև ողջ աշխարհի համար: Դրա համար պատահական չէ, որ դասական ոլորտի ամենափոքր իսկ նվաճումը դառնում է միջազգային դաշտի մասնակից: Ազգագրական բնույթի արժեքները դասականի, ավանգարդի, ժամանակակցի հետ միասին նույն արժեքներով են գնում, բայց դասական բնույթի մյուս արժեքները, ինչով մենք հիանում ենք, օր ենք անցկացնում, շատ ծախս ենք անում՝ դրանք արժեք չեն: Դրանք կապիտալիզմի, դրամի գերիշխանության թակարդն են, որի մեջ բոլորս ընկած ենք:
-Ճիշտ է, թեև այդքան շատ են այսպես կոչված՝ աստղերը, բայց հնարավո՞ր է, որ մեզ մոտ այդ արժեքավորը չի ծնվում, թե՞ պետք է փնտրենք, գտնենք և շեշտադրումը կատարենք հենց այդ մեկի վրա: Գուցե գե՞նն է չորացել:
-Բնական շնորհքը շատ լավ բան է: Այն ջունգլիի նման է: Մշակված այգուն մենք ասում ենք կուլտուրական այգի: Բնության մեջ շատ լավ նյութեր կան՝ ոսկի, ադամանդ և այլն: Դրանցից ոչ մեկը իրական արժեք չունի, քանի դեռ չի հղկվում: Եթե մենք ասում ենք մշակույթ, ապա մենք մշակված արժեքների մասին ենք խոսում: Երբ ինչ-որ մեկը բնական լավ ձայն ունի, դա ոչ մի արժեք չունի մեր ժամանակներում: Մեր բոլոր արժեքները հղկվում են դրսում, մենք չենք կարողանում դա անել: Արամ Խաչատրյան, Առնո Բաբաջանյան, Շառլ Ազնավուր և շատ այլ անուններ ունենք, որոնք Հայաստանում չեն: Բա մենք չե՞նք կարողանում այնպիսի միջավայր ստեղծել, որտեղ հղկենք մեր իսկ ալմաստը: Մեր ալմաստը տալիս ենք ուրիշին, ուրիշը հղկում և փայլը վայելում է:
Մենք պետք է հասկանանք, թե ուր ենք գնում: Այս ժամանցային մշակույթը անգաղափար ու անհայրենիք է: Ես չեմ ուզում միանգամից ամեն ինչ ջնջել: Եվրոպական, համաշխարհային ազատություն ասվածը բարձրագույն մարդկային արժեքներ են, բայց դա չի նշանակում, որ պետք է անտերության մատնել: Դա նույն բանն է, որ երեխան ծնվի, ձեռքը բաց թողնես ու «բրախես»: Այդպես չի, պետք է ձեռքը բռնես այնքան ժամանակ, քանի դեռ ինքը ոտքի չի կանգնել ու քայլել, եթե մարդուն ուզում ես կործանել, ապա անպատրաստ մարդուն միանգամից տուր ազատություն: Այդքան հեշտ չէ: Մշակութային դաշտում ես չեմ տեսնում, որ մենք ազատ ենք: Մենք ազատ չենք, մենք անտեր ենք: Ոչ մի ստրատեգիա չկա:
Ավելին՝ տեսանյութում:
