Այս օրերին, երբ Հայաստանի անվտանգությունն ուղղակի սպառնալիքի տակ է, օրակարգային է դառնում քննարկել ընդհանրապես Հայաստանում ռուսական ռազմաբազաների նպատակահարմարության հարցը:
Մոտ մեկ տարի առաջ, ի պատասխան Հայաստանի հանդեպ Ռուսաստանի գազային քաղաքականության և կամ Ադրբեջանին հարձակողական սպառազինության զենք վաճառելուն, մեզանում սկսեցին բարձրաձայնել Գյումրիում ռուսական ռազմակայանների տեղակայման վարձավճարի հարցի մասին: Հայաստանը պետք է բարձրացնի ընդհանրապես այդ ռազմակայանների տեղակայման նպատակահարմարության հարց:
Քաղաքական ամբիոններում այս հարցը դեռևս չկա, համենայնդեպս՝ այն ամբիոններում, որոնք զբաղեցրել են քաղաքական պալիտրայի, այսպես ասած, հիմնական ներկայացուցիչները: Միևնույն ժամանակ, հասարակական ամբիոններում հնչող հորդորներն ու առաջարկներն էլ այնպիսին չեն, որ հանդիսանան ճնշում քաղաքական ամբիոնների վրա կամ պահանջարկ ու պահանջ դառնան՝ ուղղված այդ ամբիոններում «յոթգլխանի վիշապների» նման նստած ուժերին: Թեև կասկածելի է, որ անգամ այդ դեպքում նրանք անդրադառնան վերոնշյալ խնդիրներին:
Ընդհանրապես, վերջին օրերին դժվար է նշմարել հայաստանյան քաղաքական մի ուժ, որը ինչ-որ հստակ և հետևողական դիրքորոշում է արտահայտել վերջին զարգացումների ֆոնին հայ-ռուսական հարաբերության վերաբերյալ՝ բացի իշխանությանն ուղղված ավանդական հայհոյանքից կամ էլ իշխանության պարզունակ ինքնապաշտպանական դատողություններից:
Հայաստանի քաղաքական պալիտրայի համար կարծես թե գոյություն չեն ունեցել և չունեն հայ-ռուսական գործընթացներ, Ադրբեջանին զենքի վաճառք, ընդհանրապես այդպիսի որևէ խնդիր կամ մարտահրավեր: Մյուս կողմից, սակայն, հարց է առաջանում իհարկե, թե արդյոք չափից դուրս, անհամաչափ կոշտ չե՞ն Ռուսաստանին հակազդելու կամ ինչ-որ կերպ համարժեք ընդդիմանալու այդ մոտեցումները՝ վարձավճարների կամ հեռանալու պահանջ ռազմակայանների դեպքում: Չէ՞ որ մինչ այդ հարց է առաջանում՝ եթե Ռուսաստանը ասում է՝ ոչ, չեմ գնում և գումար չեմ տալիս որպես վարձավճար, ի՞նչ է անում Հայաստանը հետո: Համենայնդեպս, հարցադրումը քաղաքական մակարդակով բարձրացնելուց առաջ պետք է ձևակերպել այդ հետո-ն և մատուցել կոնցեպտուալ փաթեթով, այլապես պահանջը հնչում է առավելապես էմոցիոնալ:
Մեղմ ասած, կասկածելի է, որ Հայաստանի որևէ քաղաքական ուժ ունի այդ փաթեթը: Լավագույն դեպքում կարող են լինել միայն ընդհանուր հռչակագրային ձևակերպումներ՝ ինչպես սովորաբար բոլոր հարցերի պարագայում, որոնք ամենևին չունեն ռեգիոնալ պրոցեսների խորքային ընդգրկումներ, հիմնված են ոչ թե փորձագիտական հանգամանալից ուսումնասիրությունների և հետազոտությունների, այլ ընդամենը դարձվածաբանության կամ բառախաղերի մակերեսի վրա գտնվող արվեստի, ինչպես նաև կուսակցական և ներքաղաքական կոնյունկտուրայի ու բնազդների վրա: Հակառակ պարագայում որևէ քաղաքական ուժ ինքն արդեն Հայաստանում նախանձախնդրություն կցուցաբերեր այդ թեմաները քննարկելու հարցում:
Բանն այն է, որ եթե քաղաքական պահանջի առումով խնդիրը դեռևս բավական հում է և հետևաբար ոչ այնքան հեռանկարային՝ արդյունավետության որևէ մակարդակի տեսանկյունից, ապա լայն քննարկման առումով նույնիսկ ուշացած է, և այդ հարցը Հայաստանի քաղաքական օրակարգում, քննարկումների շարքում պետք է լիներ դեռևս 2010 թվականից, երբ Հայաստանը և Ռուսաստանը ստորագրեցին ռազմակայանի տեղակայման ժամկետը երկարաձգելու մասին համաձայնագիրը: Այդ համաձայնագրին մի քանի քաղաքական ուժեր կցկտուր արձագանքեցին, իսկ հետո գործը գցեցին կտուրն ու այնտեղ է մինչև այսօր` թրջվելով անձրևի ու ձյան, իսկ հետո վառվելով արևների տակ: Արդյունքում` հարցն այսօր Հայաստանի քաղաքական կյանքում գոյություն չունի, ինչն առնվազն տարօրինակ է՝ հատկապես տեսնելով Ռուսաստանի վերաբերմունքը Հայաստանի հանդեպ:
Այդ վերաբերմունքի պայմաններում Հայաստանում գոնե պետք է լիներ խնդրի քննարկում, հասարակական որոշակի մթնոլորտի առկայություն, որտեղ առկա են բավական սուր տրամադրություններ և մոտեցումներ: Եթե Ռուսաստանին չեն ներկայացվում անգամ քաղաքական և պաշտոնական ձևակերպված որևէ պահանջներ, միևնույն է` Հայաստանում պետք է ձևավորվի այն հասարակական-քաղաքական բևեռը, որը հստակ և ձևակերպված առաջ կքաշի Հայաստանում ռուսական ռազմակայանների տեղակայման պայմանները վերանայելու խնդիրը:
Սա լրջագույն խնդիր է՝ տարածաշրջանային մեծ նշանակությամբ, սա չի առնչվում միայն հայ-ռուսական հարաբերություններին, և հետևաբար` այստեղ մոտեցումների բազմազանությունը Հայաստանին կարող է միայն ու միայն օգտակար լինել, լրացուցիչ քաղաքական կշիռ հաղորդել, իհարկե՝ համեմատության մեջ, որովհետև սեփական իշխանությամբ թալանվող պետության պարագայում միջազգային քաղաքական կշիռ հայտարարությունը, մեղմ ասած, հարաբերական է:
Համենայնդեպս, ժամանակն է, որ Հայաստանում ձևավորվի, այսպես ասած, այլընտրանքային մոտեցումը ռուսական ռազմակայանների մասով: Այստեղ խնդիրը նույնիսկ գազն ու Ադրբեջանին տրվող զենքը չեն: Դրանք առիթ են, հերթական առիթ ռազմակայանների հարցում Հայաստանում առկա մոտեցումները կոնցեպտուալ առումով բազմազանեցնելու համար, որովհետև դա կարևոր է` անկախ գազից ու Ադրբեջանին վաճառվող զենքից: Հայաստանում նույնիսկ անվճար տեղակայման և երկար տեղակայման մոտեցումն անգամ կոնցեպտուալ ձևակերպում չունի, այլ հիմնված է հայ-ռուսական բարեկամության կենացային ընկալման վրա: Չկա ռազմակայանների գործոնի քաղաքական նշանակության համալիր ընկալում, որի դեպքում բազմազանությունը կդառնար քաղաքական անհրաժեշտություն:
