Հետերկրաշարժյան տարիներին, երբ ակնհայտ դարձավ, որ երկու տարում աղետի գոտին այնուամենայնիվ չի կառուցվելու, Գյումրիում հարյուրավոր ընտանիքներ սկսեցին ինքնուրույն լուծել իրենց կացարանների խնդիրը: Նրանցից շատերը բնակելիներ կառուցեցին ինչպես իրենց պատկանող, այնպես էլ համայնքապատկան տարածքներում: Գյումրիում նույնիսկ ձևավորվեցին ամբողջովին ինքնակամ բնակելի կառույցներից բաղկացած թաղամասեր: Պաշտոնական տվյալների համաձայն, քաղաքում կա մոտ 15 հազար ինքնակամ կառույց, որոնցից շուրջ 8 հազարը բնակելիներ են: Դրանցից միայն մի փոքր մասն է անցած տարիներին օրինականացվել: Քաղաքացիների մեծ մասը ֆինանսական դժվարությունների և փաստաթղթային քաշքշուկների պատճառով պարզապես ձեռնպահ են մնացել իրենց կողմից տնօրինվող կառույցների օրինականացման քայլից:
Նման ընտանիքների համար լավագույն առիթ էր ՀՀ Ազգային ժողովի կողմից 2010 թ. ապրիլի 27-ին «Երևան քաղաքում իրավունք հաստատող փաստաթղթերը չպահպանված անհատական բնակելի տների կարգավիճակի մասին» ՀՀ օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին ընդունված օրենքը: Դեռևս 2008 թ. ընդունված վերոհիշյալ օրենքը, որը թույլ է տալիս մինչև 2001 թ. մայիսի 15-ը կառուցված ինքնակամ բնակելիներն օրինականացնել անվճար, մինչ այդ վերաբերում էր միայն Երևան քաղաքին, սակայն կատարված փոփոխություններով այն դարձավ օրենք ամբողջ hանրապետության համար: Առավել ևս, երբ Գյումրիում առկա բնակելի կառույցներից միայն 5-10 տոկոսն է կառուցվել 2001 թվականից հետո: Օրենքը ՀՀ նախագահի կողմից վավերացվեց մայիսի 18-ին, իսկ ՀՀ կառավարությունը 2010 թ. օգոստոսի 12-ին ընդունած N 1004 -Ն որոշմամբ փոփոխություններ կատարեց իր 2008 թ. նոյեմբերի 13-ի N 1328-Ն որոշման մեջ, որով քաղաքացիներին սեփականության իրավունքով անվճար տրամադրվող հողամասերի առավելագույն չափը հանրապետության քաղաքային համայնքներում` 400 քմ, գյուղական համայնքներում` 1000 քմ սահմանեց: Երևանում այդ չափը 300 քմ է:
Այնուամենայնիվ, իրավունք հաստատող փաստաթղթերը չպահպանված անհատական բնակելի տների օրինականացման կարգի մասին օրենքը նաև լուրջ խնդրի առաջ կանգնեցրեց ինչպես ՏԻՄ-երին, այնպես էլ ինքնակամ կառույցներ տնօրինող այն քաղաքացիներին, որոնց բնակելի կառույցները նախկինում ավագանիների որոշմամբ ճանաչվել էին համայնքապատկան: Գյումրու գլխավոր ճարտարապետ Հենրիկ Գասպարյանի` տեղական հեռուստատեսություններից մեկով օրերս արված հավաստիացումներով այդ բնակելի կառույցներն իրենք պատրաստվում են առաջիկայում վերադարձնել տերերին:
Վերոհիշյալ օրենքն ուժի մեջ մտնելուց հետո ինքնակամ բնակելի կառույցների օրինականացման որոշումներ կայացնելու նպատակով Գյումրու քաղաքապետարանը տարբեր մասնագիտական կազմակերպությունների, այդ թվում՝ ՀՀ կադաստրի ենթակայությամբ գործող հողային մոնիթորինգի ձեռնարկության հետ կնքել է պայմանագրեր չափագրումներ և քարտեզագրումներ կատարելու համար: Հրապարակված գնացուցակի համաձայն, վճարները մինչև 10 քառ. մետր տարածքի քարտեզագրման համար սահմանված են 6000 դրամ, 10-200 քառ. մետրի համար 18000 դրամ, 200-500 քառ. մետրի համար 24000 դրամ, իսկ 500 քառ. մետրից ավելիի դեպքում` 30000 դրամ:
Նշենք, որ ինքնակամ բնակելի կառույցների՝ այժմ ընթացող քարտեզագրման, չափագրման և մինչև 2000 թվականը իրականացրածի չափերի միջև նկատվում է զգալի թվային տարբերություն: Այդ փաստը ՀՀ կադաստրի Գյումրու տարածքային ստորաբաժանման պետ Արայիկ Առաքելյանի կողմից բացատրվում է ներկայումս առավել ճշգրիտ և կատարելագործված չափող սարքավորումների օգտագործման փաստով:
Գյումրիում 2010 թ. սեպտեմբերից ինքնակամ կառույցների օրինականացման գործընթացում աննախադեպ աշխուժություն նկատվեց, որին նպաստեց նաև «Շիրակ կենտրոնի» կողմից պատրաստված «Ինքնակամ և փաստաթղթերը չպահպանված բնակելի կառույցների օրինականացման կարգը» տեղեկատուի (http://www.shirakcentre.org/index.php/hy/library/104-texekatu.html) տարածումը, հանրային քննարկումները, ինչպես նաև տեղական հեռուստատեսություններով այդ թեմայի մասին ցուցադրված բազմաթիվ հեռուստահաղորդումները:
Մեր ձեռքի տակ առկա տեղեկատվության համաձայն, առ 2010 թ. նոյեմբերի 30-ը պետական կադաստրի Գյումրու ստորաբաժանումում գրանցում են ստացել ընդամենը 10 ինքնակամ կառույց: Եվ սա այն դեպքում, երբ Գյումրու քաղաքապետարանում առկա է քաղաքացիներից ընդունված շուրջ 5000 դիմում: 2011 թ. հունվարի 25-ի դրությամբ Գյումրու քաղաքապետարանի կողմից հաստատվել է շուրջ 250 ինքնակամ կառույցների օրինականացման դիմում, իսկ պետական կադաստրի Գյումրու ստորաբաժանման կողմից վերջնական գրանցում է ստացել ընդամենը 150 կառույց:
Մեր դիտարկումներով ինքնակամ բնակելի կառույցների օրինականացման ձգձգման պատճառներից է նաև այն, որ տեղական իշխանությունները պատրաստ չէին նման ծավալի աշխատանքների, ինչպես նաև պատշաճ իրազեկված չէին օրենքին և դրա կատարման մեթոդներին։
Թեև, իրավունք հաստատող փաստաթղթերը չպահպանված անհատական բնակելի տների կարգավիճակի մասին ՀՀ օրենքի համաձայն, ինքնակամ բնակելիներն օրինականացվում են անվճար, սակայն, ինչպես արդեն նշեցինք, չափագրման, քարտեզագրման և պետական կադաստրում գրանցում ստանալու համար նախատեսված են վճարներ: Մեկ կառույցի համար այն մոտավորապես կազմում է 60.000-100.000 դրամ: Աղետի գոտու սոցիալապես ծանր վիճակում գտնվող հարյուրավոր ընտանիքներ ի վիճակի չեն նույնիսկ այդ քանակի վճարումները կատարել:
Անշուշտ, այդ օրենքը պարունակում է նաև ոչ հստակ դրույթներ, օրինակ` հստակեցված չէ, թե մինչև երկրաշարժը որպես ավտոտնակ ծառայած քարաշեն, սակայն երկրաշարժից հետո անօթևան ընտանիքների կողմից բնակեցված կառույցները արդյոք հնարավո՞ր է այդ օրենքի համաձայն օրինականացնել անվճար: Կիսաքարաշեն կամ ամբողջովին փայտաշեն բնակելի կառույցներն արդյոք հնարավոր չէ՞ օրինականացնել նույնպես անվճար: Անտարակույս, օրենքի մի շարք դրույթներ դեռևս հստակեցման և պարզաբանման կարիք ունեն:
Աղետի գոտում ժամանակավոր կացարաններում բնակվող հարյուրավոր անօթևան ընտանիքներ կան, ովքեր հաշվառված չեն անօթևանների հերթացուցակում և ենթակա չեն պետության կողմից բնակարանային փոխհատուցման: Եթե նաև վերջիններիս հնարավորություն տրվի այդ օրենքի շրջանակներում անվճար օրինականացնել իրենց ժամանակավոր կացարանները, ապա համոզված ենք` դրանով կթեթևանա և՛ պետության, և՛ անօթևան հարյուրավոր ընտանիքների բնակարանային հոգսը:
«Շիրակ կենտրոն» ՀԿ
