1920 թվականի նոյեմբերի 22-ին ստորագրվել է Վուդրո Վիլսոնի հայտնի իրավարար վճիռը։
Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում այս փաստաթուղթը․ «Առաջին լրատվական»-ի հարցին քաղաքագետ, «Մոդուս վիվենդի» կենտրոնի հիմնադիր և ղեկավար Արա Պապյանը պատասխանեց․ «Նախ, կարգավիճակի մասին ասեմ, որ իրավարար վճիռներն անժամանցելի, կատարման համար պարտադիր վճիռներ են։ Սա խիստ կարևոր է։ Այս փաստաթուղթը ևս պատկանում է դրանց թվին։ Այն 1920 թվականի նոյեմբերի 22-ին ստորագրվել է Վուդրո Վիլսոնի կողմից, ենթաստորագրվել է պետքարտուղարի կողմից ու կնքվել է Մեծ կնիքով։ Դա էլ շատ կարևոր է, որովհետև այն փաստաթղթերը, որոնք կնքվում են Միացյալ Նահանգների Մեծ կնիքով, դրանք ԱՄՆ օրենսդրության մաս են կազմում։
Ինչի՞ հետևանք էր այս ամբողջը։ Երբ Առաջին համաշխարհային պատերազմն ավարտվեց՝ 1918 հոկտեմբեր-նոյեմբերին, գումարվեց Փարիզի վեհաժողով, ու տարբեր երկրների հետ, բնականաբար, որոշվում էր կարգավիճակն ու սահմանը։ Հայերի ճակատագրի հարցով Մեծ եռյակը ապրիլ ամսին դիմեց ԱՄՆ նախագահ Վուդրո Վիլսոնին, որպեսզի նա իրավարար վճռով այդ սահմանը որոշի։ Որոշակի աշխատանքից հետո մենք 1920 թվականի նոյեմբերին սա ստացանք։ Այդ իրավարար վճռով նախատեսվում էր Օսմանյան կայսրության նախկին Վանի, Բիթլիսի, Էրզրումի նահանգները և Տրապիզոնի նահանգի զգալի մասը՝ մոտ 100 հազար քառակուսի կիլոմետր հանձնել Հայաստանի Հանրապետությանը։
Սա դե յուրե տեղի ունեցավ։ Այսինքն՝ վճիռը ստորագրման պահից մնաց ուժի մեջ։ Սա նման է նրան, որ դուք դատական վճիռ ունեք, որ ձեզ է պատկանում որևէ բնակարան կամ տուն, բայց այդ վճիռը չի կատարվում, որովհետև վճռի շահառուն պարզապես դադարեց գոյություն ունենալ․ Հայաստանի Հանրապետությունը դադարեց գոյություն ունենալ 1920 թվականի դեկտեմբերի 2-ին։ Բայց ամեն դեպքում այս փաստաթուղթը բեկանելի չէ՝ ժամկետի հարց չի կարող լինել, որից էլ կարող ենք հետևություն անել՝ սա մեռած փաստաթուղթ չէ»։
Մանրամասները՝ տեսանյութում։
