Գործատուների միության նախագահ Գագիկ Մակարյանի տեղեկացմամբ՝ իրանցի և արաբ գործարարները հետաքրքրված են Հայաստանի հողերով: Նրա ներկայացմամբ՝ այդ օտարերկրացիները վերջին շրջանում մեր երկրում, հատկապես Արմավիրի ու Տավուշի մարզում մեծ հողակտորներ են գնում, որ այգիներ հիմնեն կամ գյուղատնտեսական այլ ծրագրեր իրականացնեն: Նրա ներկայացմամբ՝ այդ գործընթացը կնպաստի ներդրումներին, զբաղվածության աճին, արտահանմանը, ի վերջո՝ գյուղատնտեսության աճին, եթե, իհարկե, կառավարությունը նպաստի դրան: Հայաստանի գինեգործների միության նախագահ Ավագ Հարությունյանը նույնպես տեղյակ էր այդ նոր երևույթից, պարզապես նա հավելեց, որ իրանցիների ու արաբների հետ միասին մեր հողերով հետաքրքրված են նաև հնդիկ գործարարները: Նրանք ցանկանում են մեր երկրում օրգանիկ գյուղատնտեսություն հիմնել, ինչի համար մեր հողերը իդեալական հնարավորություն են տալիս: Ներկայացնում ենք Ա. Հարությունյանի հետ մեր զրույցն ամբողջությամբ:
-Պարոն Հարությունյան, ինչպե՞ս եք գնահատում օտարերկրացիների կողմից մեր հողերը գնելու այդ միտումը, հատկապես, որ մեր երկիրը մեծ չի, բայց անմշակ շատ հողատարածքներ ունի:
– Մեր հողերի գրեթե կեսը անմշակ վիճակում են: Հիմա մեծ տենդենց կա՝ արաբներն ու հնդիկները ամբողջ աշխարհում տարբեր կլիմայական գոտիներում գտնվող հողեր են առնում, որ միաժամանակ ֆորսմաժորային իրավիճակում չհայտնվեն, և սննդի համար օրգանիկ գյուղատնտեսություն են հիմնում: Նրանք հողերը գնում են, որ 10-15 տարի հետո շատ մեծ արտադրություն սկսեն: Վրաստանում և Ադրբեջանում էլ են շատ գնում: Իրանցիները պարզ բիզնես-կոնտեքստում են դա անում, իսկ հնդիկներն ու արաբները օրգանիկ գյուղատնտեսություն հիմնելու շատ հեռանկարային ծրագրեր ունեն: Մենք դրա համար իդեալական հողային ֆոնդ ունենք:
– Տեսակետ կա, որ մեր մշակովի հողերի 40 տոկոսն աղակալված է և վերականգնման անհրաժեշտություն ունի:
– Ոչ, աղակալումները Արարատյան դաշտավայրում են և քիչ են: Իսկ լեռնային ու նախալեռնային գոտիներում մենք ունենք շատ պարապ հողեր, որոնք ժամանակին ցորենի, խնձորի, ծիրանի տակ էին, բայց հիմա լքված են: Արաբները հիմնականում բազմամյա մշակաբույսերի՝ պտուղներ աճեցնելու մասին են մտածում: Բայց առայժմ նրանք հողեր են գնում, դրանք դեռ շրջանառության մեջ չեն դնում:
– Այդ դեպքում մեր հողերը նորից անմշակ չե՞ն մնա, մինչդեռ ակնկալիք կա, որ դրանք ի վերջո կմշակվեն, աշխատատեղ կդառնան, մեր երկրին էլ եկամուտ կստանա:
– Առնվազն երեք տարի տևում է, մինչև հողը շրջանառության մեջ է դրվում, արաբների դեպքում էլ դա 5-7 տարի կտևի:
– Իսկ ումի՞ց են գնում այդ հողերը, որովհետև մեզ մոտ մեծ հողատարածքներ այնքան էլ շատ չեն: Գյուղացիների ունեցածը փոքր կտորներ են:
– Միավորումների փորձեր արվում են, հիմա պետական մեծ ծրագիր է գնում, որ կարողանան հողերը գյուղացիներից վերցնել: Եթե դրանք 2 տարուց ավելի չի մշակվում, պետությունը իրավունք ունի վերցնելու առնվազն 5 տարով կառավարման, և ոչ թե սեփականությունից զրկի: Եվ դա միտված է նրան, որ մեծ ներդրողներ գան:
– Վտանգ չկա՞, որ մեր հողերը արաբների կամ ընդիկների ձեռքում էլ անմշակ կմնան և նպատակին չեն ծառայի:
– Ոչ, նախատեսվում է սահմանել շահութաբերության նվազագույն շեմ՝ եթե մշակում ես, բայց քո հողը բավարար շահութաբերություն չի բերում, հետ են վերցնում:
– Ինչո՞ւ է մեր հողերի կեսն անմշակ:
– Որովհետև սեփականաշնորհման սխալ քաղաքականություն տարվեց, մենք փոշիացրեցինք մեր հողային ֆոնդը, տվեցինք մարդկանց, ովքեր դրանից գաղափար և մշակելու ցանկություն չունեին: Դրա համար էլ հողերը դեգրադացիայի ենթարկվեցին, հետո գյուղացիները ծուլացան: Սփյուռքն էլ խանգարեց, որ գյուղացին ոտքի կանգնի. իրենց բարեկամներին այնքան փող էին ուղարկում, որքան հողը կտար: Տրանսֆերտները սպանեցին տնտեսությունը և առաջին հերթին՝ հողը: Անհրաժեշտ է գյուղացուն հողի սեփականության իրավունքից չզրկել, բայց կառավարման իրավունքը վերցնել: Գործարարների ձեռքին նույնպես մեծ հողակտորներ կան, որոնք չեն մշակվում: Հիմա արդեն սկսել են վաճառել: Ձեր կարծիքով՝ Էռնեկյանն ինչպես կարողացավ մեծ հողակտորներ վերցնել:
– Ձեր կարծիքով՝ կառավարությունը պետք է աջակցկի՞ արաբների ու հնդիիկների կողմից հողեր գնելու կամ վարձակալելու և գյուղատնտեսություն վարելու գործընթացին:
– Իհարկե, ցավալի է, բայց այլ ճար չունենք, մենք այնքան ներքին ռեսուրս չունենք, որ այդ հողակտորները շրջանառության մեջ դնենք: Գյուղացուն պետք է մնա նվազագույն չափի հողակտոր, որ նա ծայրահեղ իրավիճակում սոված չմնա, մյուսը պետք է համատեղ կառավարի կամ ընդհանրապես հանձնի: Այս փոքր հանրապետությունում 2-3 հարյուր հազար հեկտար հողատարածք անմշակ է:
– Կառավարումը սեփականատիրոջը հողի վարձ տալ ենթադրո՞ւմ է:
– Կադաստրային արժեքի 1-2 տոկոսի մասին է խոսք գնում:
– Դա շատ ցածր է:
– Ցանկացած ուղղությամբ գնացեք, հազարավոր հեկտարներ անմշակ են: Ավելի լավ չի՞, որ գյուղացին թեկուզ սիմվոլիկ գումար ստանա: Հողեր կան, որտեղ 90-ականներից ոտք չի մտել այն դեպքում, երբ ցարական Ռուսաստանի և ԽՍՀՄ ժամանակ դրանք արյան գնով մելորացվեցին: Հիմա դրանք ոչնչանում են: Անջրդի են, քանի որ չեն ուզում ջրել: Բացի այդ, ՀՀ-ն երբեք չի գնացել անջրդի տեխնոլոգիաների հետևից: Ամբողջ աշխարհում, հատկապես, ՀՀ-ի նման չոր կլիմա ունեցող երկրները, գնում են քիչ ջուր պահանջող տեխնոլոգիաների: 30 տարի է, աշխարհը կաթիլային ոռոգումը համարում է միակ ռացիոնալ մեթոդը, մենք նոր ենք սկսում: ԽՍՀՄ-ի ժամանակ հողերը մելորացվեցին, քանի որ ջրի խնդիր չկար, կառուցեցին ջրամբարներ, պոմպակայաններ: Բայց երբեք չփորձեցին հակառակ ձևով մտածել՝ իսկ ինչ կլինի, որ փորձենք քիչ ջուր պահանջող բույսեր մշակել կամ տեխնոլոգիաներ ներդնել: Ձեր կարծիքով՝ Սևանն ինչո՞ւ դատարկվեց: Սևանը դատարկվեց, որովհետև մարդիկ չուզեցին մտածել:
– Հայաստանում ի՞նչ պետք է անել գյուղատնտեսությունը զարգացնելու համար, հատկապես, որ այդ ոլորտի զարգացումը կնպաստի աղքատության կտրուկ կրճատմանը կամ զբաղվածության ապահովմանը:
– Նախ պետք է հասկանանք, թե ինչ տեսակի պետություն ենք ուզում, պետք է ունենանք ՀՀ տնտեսության զարգացման հայեցակարգ: Ինչ տեսակի տնտեսություն ենք ուզում, որտեղ գյուղատնտեսության ինչ մասնաբաժին ենք ուզում: Մենք այդ հարցերի պատասխանը չունենք: Պետք է վերագնահատել ռեսուրսները, թե ինչ հողային ֆոնդ ունենք՝ հիմնվելով ժամանակակից տեխնոլոգիական մոտեցումների վրա: Մենք Արարատյան դաշտավայրում շատ սխալ քաղաքականություն ենք վարել՝ սկսած խաղողագործությունից, վերջացրած բանջարաբոստանային էժան կուլտուրաներով: Մենք այնքան հող չունենք, որ Արարատյան դաշտավայրը դնենք խաղողի տակ, որից կոնյակ ստանանք և որը վաճառենք 1․55 դոլարով: Պետք է խիստ թանկարժեք մշակաբույսեր բերենք: Ծիրանը, խաղողը, խնձորը պետք է լեռները բարձրացնել, փոխարենը մշակել թանկարժեք դեղաբույսեր, հազվագյուտ հատապտուղներ: Դեռ մոնղոլ թաթարների ժամանակ Հայաստանի գյուղատնտեսության զարգացման հայեցակարգ կար, որի արձագանքները մինչև 19-րդ դարի վերջը ունեինք: Հետո եկավ ցարական Ռուսաստանը, որը բերեց այլ արժեքներ, հետո եկավ ԽՍՀՄ-ը, որն ընդհանրապես թքած ուներ որևէ մի արժեհամակարգի վրա: Հետո եկան 90-ական թվականները՝ գյուղատնտեսության համար անպատասխանատու վերաբերմունքով, իսկ այս նոր իշխանությունն իրավիճակն ուղղելու ոչ գիտելիք, ոչ էլ ցանկություն ունի: Պետք է մտածել, որ հողը տա շատ թանկարժեք, օրգանիկ արտադրանք:
– Ասում եք՝ արաբներն ու հնդիկները նաև Ադրբեջանում ու Վրաստանում են մեծ հողեր գնում: Այդ երկրներում իրավիճակն ինչպե՞ս է:
– Նույն սխալներն են, նույն քաղաքական կամքի բացակայությունն է: Նույն ժառանգությունն է, սա ԽՍՀՄ ժառանությունն է, և ոչնչով չենք տարբերվում:
Լուսանկարը՝ panorama.am-ի
