«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է քաղաքագետ, Ֆրանսիայի Ռազմավարական հետազոտությունների կենտրոնի փորձագետ Կայծ Մինասյանը:
–Պարոն Մինասյան, սեպտեմբերի 18-20-ը Երևանում անցկացվելու է Հայաստան–Սփյուռք հերթական 6-րդ համահայկական համաժողովը, որտեղ քննարկվելու է համահայկական խորհուրդ ստեղծելու գաղափարը: Ինչպե՞ս եք գնահատում այսպիսի համաժողովները, արդյոք ամրապնդո՞ւմ են Հայաստան–Սփյուռք կապերը, թե՞ ավելի շատ ձևական բնույթ են կրում:
-Անկախությունից ի վեր մենք այդ գետնի վրա շատ ժամանակ ենք կորցրել: Ես մեկ անգամ եմ մասնակցել այս համաժողովին: Եվ հիշում եմ, որ այն շատ մակերեսային էր, ավելին՝ դժբախտաբար, Հրանուշ Հակոբյանի անձնական շոուն էր: Ասում եմ դժբախտաբար, քանի որ անելու շատ բան կան բոլոր ուղղություններով՝ տնտեսական, քաղաքական, մշակութային, լեզվական և այլն: Եվ քանի որ հայ ժողովուրդն անկախ պետականության ավանդույթ չունի, թե՛ Հայաստանի և թե՛ Սփյուռքի վերնախավերը ոչ ժողովրդավարական ձևով են ղեկավարում հայերին, ուզում են վերահսկել, ամեն ինչ իրենց հսկողության տակ պահել: Այս անգամ էլ համաժողովին մասնակցելու հրավեր ստացա և շնորհակալություն եմ հայտնում, բայց այս ամենը պարապ բաներ են: Ուղղակի պետք է խոսքից գործի անցնեն: Ցավոք, այդ կամքը, այդ կարողությունները բացակայում են: Միշտ խոսում են համահայկական ոգու մասին, բայց դրանք պարապ բաներ են, միայն խոսքեր, որ անիմաստ են, եթե, անշուշտ, գործի չես անցնում: Եթե իշխանություններից և ավանդական կազմակերպություններից է գալիս այս նախաձեռնությունը․ ավանդական ասելով՝ նկատի ունեմ Սփյուռքի եկեղեցիներ, կուսակցություններ, բարեգործական միություններ, այդ նախաձեռնությունը պետք է ժողովրդավարական հիմքերի վրա լիներ: Ինչո՞ւ, որովհետև ես ոչ մեկին չեմ պատկանում՝ո՛չ կուսակցություններին, ո՛չ եկեղեցուն: Կարծում եմ՝ ժողովրդավարական մեծամասնությունն այդպես կուզեր: Հայեր կան, որ ուզում են մասնակցել, օգտակար լինել, բայց տեղ չկա: Եվ եթե համահայկական խորհուրդը ստեղծվի միմիայն Սփյուռքի կազմակերպությունների կողմից, Հայաստանի և՛ իշխանությունների, և՛ եկեղեցիների, և՛ավանդական կուսակցությունների, և՛բարեգործական միության մեջ մնան բոլոր հարցերը, սրանք պարապ բաներ են: Պետք է ունենալ խորհուրդ, բայց ինչի՞ համար: Լինի Հայաստանում, թե Սփյուռքում, պետք է ներկա լինել իբրև մասնակից, ոչ իբրև դիտորդ: Բայց այդպես չեն ուզում, չեն ուզում, որովհետև վախենում են իրենց իշխանությունը կորցնել:
–Կազմակերպիչները նշում են, որ այս անգամ համաժողովը նպատակ ունի պարզելու համահայկական օրակարգը, որի շուրջ համահայկական բոլոր կառույցները պետք է համախմբվեն: Ըստ Ձեզ՝ ինչպիսի՞ օրակարգի շուրջ է հնարավոր նման համախմբում:
-Անվտանգության, քաղաքական, մշակութային, տնտեսական, ընկերային բոլոր ուղություններուվ հարկավոր է աշխատանք իրականացնել, բայց հարցն այն է՝ նախաձեռնող խումբը ով պետք է լինի և ինչ պետք է որոշի, ովքեր պետք է որոշումներ կայացնեն: Հնչակյանները, դաշնակցականները, ռամկավարները, եկեղեցիները պետք է որոշե՞ն, իսկ ո՞վ պետք է մեր անունից խոսի, ոչ ոք: Թող ընտրվի խորհուրդ, մենք մասնակցենք իբրև անձ, և թերևս ձայնը կտանք դաշնակցությանը, ռամկավարին, բայց ժողովրդավար պետք է լինել: Այլապես անիմաստ է այսօրվա աշխարհում աշխատել այնպես, ինչպես 1920 թվականին, վտանգավոր է, անպատասխանատու, և արդյունք չի կարող ունենալ: Այսինքն՝ ժամանակին կարող էր այդպես լիներ, քանի որ չկար պետություն, բայց այսօր Սփյուռքի մեծամասնությունը միություններից դուրս են, բայց հարց է՝ կուզե՞ն մասնակցել: Այսինքն՝ ինչպես անել, որ այդ ուժը մեկ խողովակով ծառայի հայերին, եթե միայն դաշնակցական, ռամկավար, հնչակյան կառույցները, բարեգործական կառույցները և Հայաստանի իշխանությունները պիտի որոշեն, ընտրեն, զարգացնեն այդ համախորհուրդը, ինձ ի՞նչ, թող անեն, ի՞նչ նորություն պետք է բերեն: Պետք է ընդունեն ժողովրդավարական սկզբունք, թե՞ պետք է ոչ ժողովրդավարական ձևով աշխատեն:
–Արդյո՞ք Հայաստանն ու Սփյուռքն այսօր չունեն տարբեր առաջնահերթություններ:
-Անշուշտ, կան տարբեր առաջնահերթություններ, կա միացյալ առաջնահերթություն, օրինակ՝անվտանգությունը, առաջին գծի վրա Հայաստանն ու Արցախն են, և Հայաստանի զարգացումը ընկերային, քաղաքական, տնտեսական, մշակութային զարգացումը կարող ես դարձնել Հայաստանի և Սփյուռքի նույն առաջնահերթությունները: Բայց պետք է տեսնել՝ ինչ տեսակ կազմակերպություն ունես Սփյուռքում և չեմ կարծում՝ կարող ես ղեկավարել Սփյուռքը: Ավանդական կուսակցությունները չեն կարողանում ղեկավարել Սփյուռքը, Հայաստանի իշխանությունները չեն կարողանա ղեկավարել Սփյուռքը, եկեղեցիներն էլ, ավանդական միություններն էլ չեն կարող ղեկավարել Սփյուռքը, բայց նախ պետք է համակարգը փոխվի: Մինչև հիմա ունեինք համակարգ՝ վերից վար, վերևները պետք է որոշեին, և վարում պետք է հետևեին, բայց հիմա վերջացավ: Պետությունների մեջ, քաղաքացիական ընկերությունները, որոնք այսօր ավելի զարգացած են, քան 30-40 տարի առաջ պետք է իմանան, որ պետք է համակարգը փոխվի, ոչ թե վերից վար, այլ վարից վեր: Ավանդական կուսակցությունները, եկեղեցիները պետք է ընդունեն, որ նոր պարադիգմի մեջ ենք գտնվում, նոր մոտեցումներ պետք է ունենալ: Չես կարող այսօր՝ 21-րդ դարում աշխատել 18 կամ 19-րդ դարի գործելակերպով: Այդ դեպքում արագ արդյունքներ կունենանք դեպի քաղաքական, տնտեսական, մշակութային զարգացում Հայաստանի և Սփյուռքի միջև, և դա շատ հեշտ կլինի:
