Վերջին շրջանում շատ են մտահոգություններն առ այն, թե Հայաստանի Հանրապետության որ նախագահի (ներկա փուլում վարչապետի) կառավարման ժամանակաշրջանում է տեղի ունեցել ամենամեծ արտագաղթը Հայաստանից։ Բնականաբար պետք է հաշվի առնել նաև ժամանակահատվածները, քանի որ նախորդ դարի 90-ականների սկզբի իրադարձությունների հետևանքով տեղի ունեցած արտագաղթն ամենամեծն է եղել։ 1994թ․ հաջորդած տարիներին ևս տեղի ունեցած արտագաղթի հետևանքով Հայաստանի Հանրապետությունը զրկվել է հսկայական մարդկային ներուժից, որի հետևանքները ներկայումս ցայտունորեն արտահայտվում են։
Արտագաղթի խնդիրն այն է, որ դրա ցուցանիշները ներկայացնելու համար երբեմն օգտագործվում են ՀՀ սահմանային անցակետերով իրականացված մուտքերի և ելքերի սահմանային գրանցումների տվյալները, որոնք բուն միգրացիայի ցուցիչ չեն, սակայն այդ տվյալները ևս օգտագործվում են միգրացիայի մնացորդի հաշվարկման ժամանակ։ Հնարավոր է, որ ՀՀ սահմանային անցակետերով իրականացված մուտքերի և ելքերի ընդհանուր ցուցանիշը լինի դրական, սակայն միգրացիոն սալդոն՝ բացասական։ Եվ սրանից հետևում է այն ընկալումը, որ տեղի է ունեցել ներգաղթ, թեև միգրացիոն սալդոն ցույց է տալիս հակառակը։ Այս պարագայում, բնականաբար, միգրացիայի գնահատման ցուցիչ է համարվում միգրացիայի մնացորդի ցուցանիշը, որը, ցավոք, Հայաստանի Հանրապետությունում միայն 2020թ․ է դրական եղել, այն էլ կորոնավիրուսի հետևանքով փակ սահմանների և տեղաշարժերի սահմանափակման արդյունքում։
Ինչ վերաբերում է 2020թ․ գրանցված դրական ժողովրդագրական գործընթացներին, ապա Հայաստանի Հանրապետությունում գրանցվել է մշտական բնակչության թվաքանակի աճ: 1991թ․-ից ի վեր առաջին անգամ, նաև կորոնավիրուսի համավարակի հետևանքով փակ սահմանների պայմաններում Հայաստանում գրանցվել է միգրացիայի մնացորդի դրական ցուցանիշ, որը կազմել է 3300 մարդ։ Ընդ որում, 2018թ․ միգրացիայի մնացորդը բացասական էր՝ 18,2, իսկ 2019թ․՝ 15,4 հազար մարդով: Բնական հավելաճի, ինչպես նաև միգրացիոն դրական ցուցանիշի շնորհիվ է, որ Հայաստանի բնակչությունը 2020թ․ աճել է 4400 մարդով և տարվա վերջին կազմել է 2964,1 հազար մարդ:
1․ Ծնվածներ
2020թ․ բնակչության շարժի դրական դրսևորումներից է ծնունդների բացարձակ թվի աճը, որը 2019թ․ համեմատ աճել է 1,1 տոկոսով կամ 407 երեխայով և կազմել 36․448 երեխա: Ընդ որում, ծնունդների ընդհանուր թվի 52,3 տոկոսը տղաներ են, իսկ 47,7-ը՝ աղջիկներ: Ծնունդների թվաքանակի աճի նախապայման է դիտարկվում վերարտադրողական տարիքի մարդկանց դրական սպասումները, ինչպես նաև այն հանգամանքը, որ 2020թ․ հուլիսի 1-ից մեկնարկած ժողովրդագրական իրավիճակի բարելավման ծրագրերից, մասնավորապես 1-ին և 2-րդ երեխայի բարձրացված միանվագ դրամական նպաստից օգտվելու համար (1-ին երեխայի պարագայում՝ 50 հազար դրամ և 2-րդի պարագայում՝ 150 հազար դրամ, որը դարձավ 300 հազար դրամ) ծնողները, հնարավոր է, երեխայի ծնունդը պլանավորել էին 2020թ․ հուլիսի 1-ից հետո։
Վերլուծությունները ցույց են տալիս, որ 2020թ․ 1-ին կիսամյակում ծնունդների բացարձակ թիվը նվազել է 181-ով, իսկ 2-րդ կիսամյակում աճել է 588-ով, որոնց տարբերությունն էլ 2020թ․ գրանցված 407 երեխայի հավելաճն է։ Միաժամանակ, հարկ է նշել, որ կորոնավիրուսն ու Արցախյան 2-րդ պատերազմը որևէ ազդեցություն չեն ունեցել ծնունդների վրա, քանի որ կորոնավիրուսի համավարակի տարածման պահին, այսինքն 2020թ․ մարտ ամսից հաշվարկած մինչև տարեվերջ, ծնունդներն արդեն իսկ պլանավորված էին։
3․ Մեռելածիններ
Հարկ է նշել, որ վերջին տարիներին, նաև բժշկական ծառայությունների որակի բարձրացման հետևանքով մեռելածին նորածինների թվաքանակի կրճատում է դիտարկվում։
4․ Մահացածներ
Կորոնավիրուսի համավարակն ու Արցախյան 2-րդ պատերազմն էականորեն ավելացրեցին մահերի թիվը, և 2020թ․ նախորդ տարվա համեմատ մահերի բացարձակ թիվն աճել է 35,1 տոկոսով կամ 9185 մարդով: Մահացածների այսպիսի բարձր ցուցանիշ վերջին անգամ Հայաստանում գրանցվել է 1988թ․, երբ Սպիտակի երկրաշարժի հետևանքով Խորհրդային Հայաստանում գրանցվել էր 35567 մարդու մահ: Մահացությունների աճի հիմնական պատճառ են հանդիսացել արյան շրջանառության համակարգի հիվանդություններից մահացածների թվի ավելացումը՝ 2987-ով, շնչառական օրգանների հիվանդություններից՝ 841-ով, կորոնավիրուսից՝ 3405 մարդ և հիվանդացության ու մահացության արտաքին պատճառներից՝ 2136-ով ավելի գրանցված դեպքով: Ընդ որում, հիվանդացության և մահացության արտաքին պատճառներից բաժնում մահերի 2291 դեպք գրանցվել է Արցախյան 2-րդ պատերազմի ժամանակ։
5․ Բնական հավելաճ
Մահերի վերոնշյալ աճի պայմաններում Հայաստանի Հանրապետությունում գրանցվել է 1991թ․-ից ի վեր արձանագրված բնական աճի ամենացածր ցուցանիշը, որը 2020թ․ կազմել է 1077 մարդ և նախորդ տարվա նույն ցուցանիշից պակաս է 8778 մարդով:
6․ Ամուսնություն և ամուսնալուծություն
Կորոնավիրուսի համավարակն ու պատերազմն ազդել են նաև պաշտոնապես գրանցված ամուսնությունների թվաքանակի վրա և 2020թ․, ի տարբերություն 2019թ․, նվազել է 3382 դեպքով և կազմել 12719 ամուսնություն: Նույն ժամանակահատվածում ամուսնալուծությունների թիվը կրճատվել է 725-ով և կազմել է 3155 դեպք:
7․ Ելքի և մուտքի հաշվեկշիռ
Կորոնավիրուսային համավարակի հետևանքով փակ սահմանների և մասնավորապես 2020թ․ մարտ, ապրիլ, մայիս, հունիս ամիսներին տնտեսական և սոցիալական դժվարությունների հետևանքով ՌԴ-ից մեր հայրենակիցների մեծ ներհոսքով պայմանավորված՝ 2020թ․, 2011թ․-ից ի վեր առաջին անգամ ՀՀ սահմանային անցակետերով իրականացված մուտքերի և ելքերի՝ ՀՀ փաստաթղթերով գրանցումներն ունեցել են դրական ցուցանիշ՝ 42․786 մարդ: 2019թ․ ՀՀ փաստաթղթերով մուտքերի և ելքերի տարբերությունը բացասական էր 6529 մարդով:
Արտակ Մարկոսյան, ՄԱՀՀԻ ասոցացված փորձագետ, ժողովրդագետ
«Ժողովրդավարություն, անվտանգություն և արտաքին քաղաքականություն» ծրագիր (NED)
Միջազգային և անվտանգության հարցերի հայկական ինստիտուտ (ՄԱՀՀԻ)
