«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է Ուկրաինայի Հայոց թեմի առաջնորդ Տ. Գրիգորիս արքեպիսկոպոս Բունիաթյանը:
– Սրբազան, տեղեկություններ ունենք, որ Ուկրաինայում Հայոց թեմը և Հայաստանի դեսպանը, չնայած երկրում տեղի ունեցած իշխանափոխությանը, ի շահ Ռուսաստանի են գործում: Այդպե՞ս է:
– Ուկրաինայում խնդիրները շատ բարդ են՝ բազմաթիվ շերտերից բաղկացած: Մեր ժողովրդի մեծ մասը իր կյանքով և աշխատանքով այդ ամենին մասնակից չի եղել: Մենք շատ բան չենք հասկանում այդ բաներից, հետևաբար մենք պետք է չեզոք մնանք ամբողջ այն քաղաքական գործընթացների մեջ, որ կատարվում են, որովհետև մենք հեղինակներ կամ մասնակիցներ չենք այդ գործում, մենք ամբողջ դրդապատճառներին տեղյակ չենք: Կան հայեր, որոնք զգացական կերպով մի կողմին են համակրում, մյուսներն էլ՝ մյուս, մենք կոչ ենք անում դա անել միայն և միայն իրենց անունից և ոչ թե հայկական համայնքի, հայ ժողովրդի կամ հայ պետության:
Ես նույնքան քննադատում եմ այն մարդկանց, ովքեր գնում և հայկական դրոշով են մասնակցում ցույցերին: Ես իրենց հարցնում եմ, բացատրում եմ՝ ի՞նչ կապ ունի հայկական դրոշը այն խնդիրների հետ, որոնք տեղի են ունենում Ուկրաինայում, որովհետև նույն տրամաբանությամբ, եթե Հայաստանում ինչ-որ խնդիրներ են կատարվում՝ մեկ ուրիշ փոքրամասնություն իր երկրի դրոշով կարող է գալ այդտեղ և մասնակցել: Ամեն մարդ ազատ է անձամբ իր անունից ելույթ ունենալ, բայց ոչ մեկը, այդ թվում՝ նաև ես իրավունք չունենք հայ ժողովրդի և հայ պետության անունից խոսելու: Մեր դեսպանը առավոտից երեկո ստեղծված թնջուկային հարցերով է զբաղված, որպեսզի ճիշտ հասկանան Հայաստանի կեցվածքը: Մենք չենք կարող թույլ տալ, որ հայության ու հայ ժողովրդի անունը շահարկեն այստեղ, այսինքն՝ մենք չենք կարող բոլորի ձեռքերը բռնել և արգելել, ես ինքս անձամբ կոչ եմ անում, նույնն էլ անում է դեսպանը, որ մարդիկ առավել չափով չեզոք մնան, իսկ եթե անհատապես փորձում են ինչ-որ մի կողմի հարել՝ դա ուրիշ հարց, անհատապես կարող են անել։
Բացի այդ՝ ուզում եմ նշել, որ խեղաթյուրվում է մեր և Ռուսաստանի նախագահների հեռախոսազրույցը, ոչ հայամետ կամ հայասեր բառեր են օգտագործում, որ այդ խոսակցության մեջ չկա: Նրանք ասում են իբրև մեր նախագահը ողջունել է Ղրիմի միացումը, բայց այդպիսի բան չկա: Պետք է պարկեշտ և ազնիվ լինել ու չխեղաթյուրել ոչ մի բան:
Ամեն հայ ունի անձնական կողմնորոշում, միայն ու միայն իր անունից թող գնա կանգնի խոսի, բայց ոչ երբեք հայության և ոչ հայ պետության:
– Մայդանում մեր հայրենակիցներն ուզեցել են զոհված Սերգեյ Նիգոյանի հիշատակին խաչքար դնել, և Դուք, մեր տեղեկություններով, դեմ եք եղել. կա՞ նման բան, ո՞րն է դրա պատճառը, չէ՞ որ զոհը հայ է:
– Այնտեղ, ուրեմն, ինքնակամ մարդիկ, ինքնագլուխ մի փոքրիկ գերեզմանատնից քար են վերցրել՝ այն, ինչ որ գերեզմանատների դռներին ծախում են, և ուզեցել են դնել: Ես արդեն այստեղ չէի, հեռախոսով ինձ հետ խոսեցին, որ ուզում են այն փողոցի անկյունում, որտեղ նա միշտ եղել է դնեն դա: Ես ասացի՝ մեր եկեղեցին կարող է ներկա լինել այդ քարն օրհնելուն միայն այն դեպքում, երբ քաղաքապետարանից թույլտվություն լինի, որ այդ տեղը հատկացված է և այդ հուշաքարի համար (ի դեպ, խաչքար կամ հուշարձան չէ), որովհետև ես ինքս դեմ եմ ամեն ինքնագլուխ և ապօրինի գործողություններին: Ես կարող եմ անհատականացնելով ասել, որ դժբախտաբար, Ուկրաինայի խնդիրների բարդությունն այն պատճառով է, որ մարդիկ շատ օրենքը չեն հարգում և ինքնակամ են գործում, ինչ մտածում են՝ հենց նույն պահին ուզում են իրագործել առանց համապատասխան հանգամանքներն ուսումնասիրելու, առանց թույլտվության: Այնքան ժամանակ, որ պարզապես մարդկանց քմահաճույքը կգործի՝ հարցեր չեն լուծվի, առավել ևս այս դեպքում ես այդ մարդկանց ասացի՝ քաղաքապետին դիմեք, մենք էլ չենք կարող իբրև եկեղեցի այլ կերպ գործել:
– Սրբազան, Հայաստանը մինչ այսօր չի ճանաչել Ուկրաինայի նոր իշխանություններին, ինչպե՞ս են հիմա Հայ համայնքի, եկեղեցու հարաբերությունները նոր իշխանությունների հետ:
– Մենք ոչ մեկի հետ հատուկ հարաբերություններ չունենք: Դուք պատկերացրեք Հայաստանում ունենք պետություն, նախագահ, Ազգային ժողով, նախարարություններ, ո՞ր մի փոքրամասնությունը կամ ո՞ր մի եկեղեցին ի՞նչ հարաբերություն ունեն ամեն օր նրանց հետ, ընկեր չենք մտերիմ չենք: Երբ որ միջոցառում են կազմակերպում, մենք ներկա ենք լինում, վերջին միջոցառումը, որ ես ներկա եմ եղել, Շևչենկոյի ծննդյան 200-ամյակն է եղել, ծաղկեպսակ դնելու արարողություն կար կազմակերպված՝ արդեն այս նոր ղեկավարության կողմից՝ ես էլ ներկա էի: Որտեղ որ մեզ հրավիրում են, մենք գնում ենք, ոչ մեկի հետ հատուկ հարաբերություն չունենք, մենք չեզոք հարաբերություններ ունենք:
– Դուք ասում եք՝ պետք է չեզոք լինել, բայց երկրում իրավիճակ է փոխվել, իշխանություն է փոխվել, նոր կողմնորոշում, նոր մոտեցումներ է պահանջում, ինչքա՞ն կարող եք այդպես չեզոք մնալ:
– Ես ձեզ հարց տամ՝ որ չեզոք չմնան, ի՞նչ անեն Ուկրաինայում: Ես քիչ առաջ բացատրում էի, որ հայերը երբեք չեն մասնակցել իրենց քաղաքական բոլոր գործընթացներին, արդեն 25 տարի է երկիրն անկախ է գործում: Այստեղ կան պետական պաշտոնյաներ, կուսակցություններ, դրանից ոչ մեկը հայ չէ, իրենք իրենցով տարբեր խմբերի են բաժանված, և ինչ-որ գործընթաց է գնում, որն այսպիսի սրություն է ստեղծել, հայերը դրան չեն մասնակցել, հիմա ի՞նչ անեն, պետք է չեզոք լինել:
– Արևմտյան, արևելյան շրջանները…
– Անհատապես նրանք իրենց կողմնորոշումն ունեն, իմ տված բացատրությունները լուծում են բոլոր հարցերը, թող գնան անհատապես կանգնեն, բայց չասեն, որ մենք արևմտամետ կամ ռուսամետ ենք: Ես ինքս ո՛չ ռուսամետ եմ, ո՛չ արևմտամետ, ես ինչպես որ ուզում եմ Հայաստանն ինքն իրենով անկախ քաղաքականություն ունենա, ոչ մեկի պոչից չկախվի, իր տնտեսական, քաղաքական կողմնորոշումն ունենա՝ արևմուտքի և արևելքի հետ, լավ բարեկամական միջպետական հարաբերություններ պահպանի, նույնը ես ցանկանում եմ, որ Ուկրաինայում էլ լինի:
– Հարցս այլ էր՝ Ուկրաինայի արևմտյան և արևելյան շրջանները միանգամայն տարբեր տեսակետներ ունեն երկրի արտաքին քաղաքականության վերաբերյալ, եկեղեցին այս դեպքում ինչպե՞ս է վարվում։
– Արևմուտքում էլ հայեր կան, որ արևելքին են համակրում, արևելքում էլ հայեր կան, որ արևմուտքին են համակրում, դա իրենց անհատական կեցվածքն է: Եթե փորձենք այսօր իբրև հայկական համայնք մեկ կամ մյուս կողմին բռնել՝ մենք ինքներս կպառակտվենք երկու խմբի՝ կլինի հայություն, որ արևմտամետ է, և մի խումբ հայություն, որ ռուսամետ է: Մենք ասում ենք՝ դուք փոքրամասնություն եք, եթե կա Պողոսյան, Պետրոսյան, Մարտիրոսյան, որ արևմտամետ է՝ ինքը թող իր անունով դա ասի, ոչ թե հայ ժողովրդի անունով: Ես չափազանց քննադատում եմ հայկական դրոշակ տանելը: Իսկ եթե դա կարող է մեկնաբանվել արևմտամետ կամ ռուսամետ՝ դա արդար, առարկայական, օբյեկտիվ չէ:
– Սրբազան, Ղրիմը հանրաքվեի միջոցով Ռուսաստանին միանալու որոշում կայացրեց, եկեղեցու հետ այս դեպքում ի՞նչ է լինում:
– Դա միայն ամենայն հայոց կաթողիկոսն է որոշում, թե Ղրիմի մեր եկեղեցու իբրև վարչական միավոր ճակատագիրն ինչպես կլինի, վեհափառ հայրապետն է որոշում:
– Իսկ դուք մինչ այս պահը տեղեկություն չունե՞ք, թե ինչ է լինելու եկեղեցու հետ:
– Այնքան կանուխ է նման բանի մասին խոսելը, որ մարդիկ իրենց տանը հրդեհային վիճակում են, մենք հիմա նման հարց քննարկենք Ուկրաինայի այսօրվա կարևոր հարցերի մեջ։
– Ուկրաինան նոտա է հղել Հայաստանին, որպեսզի Հայաստանը հստակ դիրքորոշում հայտնի Ղրիմի հանրաքվեի հետ կապված, դա չի՞ կարող հայ համայնքի վրա ազդեցություն ունենալ հետագայում:
– Ես գիտեմ, որ թե գրությունների ձևով, թե բանավոր կապեր, խոսակցություններ են եղել բացատրական, բայց կոնկրետ այդ նոտան, որ ասվում է՝ տեքստն ինչպիսին է, բայց ես կարծում եմ ոչ թե բողոքի նոտա է, այլ պետք է պարզապես բացատրել՝ այդ հեռախոսազրույցը ինչ է նշանակում՝ այդքան բան: Իսկ որևէ երկիր չի կարող պահանջել մյուսից կարծիք ասել, պարտադիր չէ, որ երկրները դրական կամ բացասական կարծիք հայտնեն, կարող են նաև ձեռնպահ մնալ կարծիք հայտնելուց: Ես չգիտեմ դիվանագիտական բոլոր այդ հարաբերությունները, որ կատարվել և կատարվում են, բայց փաստն այն է, որ մեր դեսպանը՝ Հայաստանի, հիմա Ուկրաինայում է և շատ ժրաջան կառուցողական աշխատանք է տանում բոլորին բացատրելու Հայաստանի կեցվածքը, նույնն էլ Ուկրաինայի դեսպանը Հայաստանում կշարունակի անել․ սա առավել քան խոսուն է: Երկրները որևէ խնդիր չունեն, դիվանագիտական բնականոն գործընթացը երկու երկրների մեջ շարունակվում է, սա կողքից տեսած կարծիք եմ ասում, մանրամասնություններին տեղյակ չեմ:
– Դուք ակնկալում եք, որ այս նոր իշխանությունների հետ բնականոն աշխատանք կլինի՞, թե՞ այնպես, ինչպես նախկին նախագահ Յանուկովիչի հետ էր՝ չի վերականգնվի:
– Այդ նոր իշխանությունների մեջ մարդիկ կան, որ շատ լավ հարաբերություններ ունեն Հայաստանի հետ, ես դա գիտեմ, և ես գիտեմ, որ Հայաստանը՝ մեր նախագահի գլխավորությամբ, իր աշխատանքով բնականոն դիվանագիտական միջպետական հարաբերություններ ունի Ուկրաինայի հետ, իսկ թյուրըմբռնումները միայն անհատների կողմից են:
