Խորհրդարանում «Ելք» դաշինքը լսումներ է կազմակերպել Մարտի 1-ի թեմայով, որի այսպես ասած առարկան հայտարարության տեքստն է, որ դաշինքն առաջարկում է ընդունել ԱԺ մակարդակով՝ տասնամյա տարելիցի կապակցությամբ: Մարտի 1-ը Հայաստանում շարունակում է մնալ պետական և հասարակական-քաղաքական կյանքի բաց վերք, և մանիպուլյատիվ հսկայական տարր պարունակող գործոն միաժամանակ: Տասնամյակի ընթացքում Մարտի 1-ի հարցում ջանք, եռանդ, առողջություն են ներդրել շատերը, և շատերը նաև մակաբուծել են դրա վրա: Առիթ ունեցել ենք տարբեր տարիներին անդրադառնալ խնդրի ոչ միայն իրավական և բարոյական, այլ քաղաքական ասպեկտին և արձանագրել, որ այդ ողբերգությունը Հայաստանում գործնականում հայտնվել է 2008-ից հետո հիմնարար տրանսֆորմացիոն ներքին և թերևս նաև արտաքին գործընթացների հիմքում: Օրինակ, ինչպե՞ս կպահեր իրեն Սերժ Սարգսյանը ֆուտբոլային դիվանագիտության հարցում, եթե չլիներ Մարտի 1-ի բեռը նրա նախագահական ուսին: Դա ամենևին հռետորական հարցադրում չէ և վկայում է, որ խնդիրը ունեցել է ոչ միայն ներքին, այլ նաև արտաքին ահռելի ազդեցություն:
Միևնույն ժամանակ, ինչպիսի՞ն կլիներ ներիշխանական հարաբերակցությունն ու դասավորությունը, ասենք Սերժ Սարգսյան-Ռոբերտ Քոչարյան ուժերի հարաբերակցության մասով, եթե չլիներ Մարտի 1-ի տասը զոհը: ներքին այդ պայքարում, որ տևեց գրեթե տասնամյակ, Սերժ Սարգսյանը Ռոբերտ Քոչարյանի հանդեպ մի շարք օբյեկտիվ դիրքային թուլություններն ու թերությունները հմտորեն փոխհատուցում էր Մարտի 1-ի գործոնը նրա դեմ խաղարկելով: Այդօրինակ հարցադրումների և դիտարկումների առիթները անկասկած շատ են և այդ իմասով, մարդկային, պետական այդ ողբերգությունը ներքին և արտաքին քաղաքականության առումով անկասկած եղել է «համակարգաստեղծ» գործոն, որքան էլ անպատեհ չի հնչում տասը մարդու կյանք խլած ողբերգության այդօրինակ բնութագրումը: Այդ իմաստով տխուր խորհրդանշականություն կա նրանում, որ ներկայումս Հայաստանի համար ճակատագրական և պատմական նոր շրջափուլում, երբ ծավալվում են համակարգային խորքային փոփոխություններ՝ արտաքին հիմնարար տրանսֆորմացիաների և անվտանգության մարտահրավերների ուղեկցությամբ, զարգացումները զուգահեռվում են Մարտի 1-ի տասնամյա տարելիցից հետ: Իսկ այդ «կլոր» տարելիցը անկասկած ունի որոշակի ավելի հնչեղություն, հետևաբար առիթ է առավել մեծ ուշադրություն կենտրոնացնելու, ըստ այդմ քննարկումներ գեներացնելու:
Եվ այդ իմաստով, տասը տարի առաջ տասը զոհի արյամբ «համակարգ ստեղծած» ողբերգությունը տեսականում կարող է նույն գործառույթը իրականացնել նաև ներկայիս բարդ շրջափուլում, արդեն կիրառվելով ոչ թե որպես իշխանության լինել-չլինելու տրամաբանության կամ խնդրի լուծման համար կիրառվող անհրաժեշտություն, այլ տասնամյակ առաջ այդ անհրաժեշտության գործադրումից մնացած մի գործիք: Գործիք, որից փաստացի շատերը ունեն իրենց «բաժնեմասը»՝ թե իշխանության, թե ընդդիմության շրջանում, և ներկայումս, երբ դրված է իշխանության և նոր ամբողջական քաղաքական համակարգի բաժնեմասերը հստակեցնելու խնդիր, հավակնող սուբյեկտներից յուրաքանչյուրը ձգտում է Մարտի 1-ի իր բաժնեմասը վերստին ծառայեցնել նոր համակարգի կապիտալիզացիայում տեղ և մասնակցություն ունենալու գործին: Եվ թերևս կա մտավախություն, որ դա, այդ իմաստով, Մարտի 1-ի ամենևին ոչ առաջին ու վերջին տասնամյա տարելիցն է:
