«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամի գործադիր տնօրեն Արա Վարդանյանը
-Շուտով կմեկնարկի «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամի հեռուստամարաթոնը. որոնք են լինելու այս տարվա առաջնահերթությունները:
-Ինչպես միշտ, առաջնահերթությունները մենք որոշել ենք մեր հոգաբարձուների խորհրդի նիստում, որը կայացավ մայիսին: Որոշվեց այս տարի գումարներ տրամադրել Արցախում հինգ և ավելի երեխաներ ունեցող ընտանիքների տների ապահովման ծրագրին: Արցախում ավելի քան 350 նման ընտանիք կա: Համոզված եմ, որ հայտարարելով և իրագործելով այս ծրագիրը՝ մենք կնպաստենք, որ ավելի շատանան այսպիսի ընտանիքները, քանի որ իրոք Արցախում շատ կարևոր է բնակչության թվի ավելացումը: Այս ծրագիրը խթան կհանդիսանա հենց դրա համար:
-Առաջնահերթություննեը փոխելու կարիք չկա՞ր արդյոք. վերջին տարիներին շատ էր խոսվում, որ եթե անապահով ընտանիքների մասին է խոսքը, գուցե աջակցություն ցուցաբերել Հայաստան տեղափոխված սիրիահայերին կամ Գյումրիում ապրող անապահով ընտանիքներին:
-Արդեն երկու տարի է, որ մեր հիմնադրամի տեղական մարմինը իրականացնում է հատուկ հեռուստամարաթոն Գյումրիի անօթևան կամ վագոն-տնակներում ապրող բնակիչների համար: Երկու տարվա ընթացքում 25 ընտանիք ստացել են կահավորված, վերանորոգված նոր տներ, և այս ծրագիրը շարունակական է: Ինչ վերաբերում է առաջնահերթությունները փոխելուն, ապա ոչ թե գործադիր վարչությունը, այլ հոգաբարձուների խորհուրդն է ներկայացնում և որոշում առաջնահերթությունները: Հոգաբարձուների խորհրդում ներկայացված են հայերին ներկայացնող գրեթե բոլոր զանգվածները՝ խոսքը վերաբերում է թե՛ Հայաստանի կառավարությանը, թե՛ Լեռնային Ղարաբաղի և թե՛ Սփյուռքի ներկայացուցիչներին, մեր եկեղեցիներին, ավանդական կուսակցություններին և բազում այլ ներկայացուցիչների: Այսինքն՝ այս որոշումներն իրականացվում են ոչ թե մեկ կամ երկու անձի առաջարկով, այլ դրանք միշտ լինում են կոնսենսուսի սկզբունքի վրա ընդունված որոշումներ:
Մենք շատ ցավով ենք մոտենում, որ դեռևս կան սիրիահայեր, որոնք ունեն լուրջ խնդիրներ, սակայն պետք չէ մոռանալ, որ Հայաստանում և Արցախում ևս կան մարդիկ, որոնք նույնպես ունեն այդ խնդիրները, և շատ դժվար է մեկին ուշադրություն դարձնել, մեկին ոչ: «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամը ստեղծված է իրագործելու լուրջ ծրագրեր, ես համոզված եմ, որ այն բոլոր ծրագրերը, որոնք այս 23 տարիների ընթացքում իրականացրել ենք, լուրջ ազդեցություն են ունեցել թե՛ Հայաստանի, թե՛ Արցախի տնտեսական կայացման վրա: Լավ օրինակ է Գորիս-Ստեփանակերտ ճանապարհը: Այսօր կառուցում ենք Վարդենիս-Մարտակերտ ճանապարհը, որը տնտեսապես շատ լուրջ խթան կհանդիսանա Մարտակերտի շրջանի և ընդհանրապես Արցախի համար թե՛ զբոսաշրջության ոլորտում, թե՛ այլ ոլորտներում: Մենք, իհարկե, ուշադրության արժանացնում ենք սիրիահայերին: Անցած տարի ՀՀ նախագահի խնդրանքով բացեցինք հատուկ հաշվեհամար և ԶԼՄ-ների միջոցով փորձեցինք տեղեկացնել, որ բացված է հաշիվ սիրահայերի խնդիրներին անդրադառնալու համար:
-Եվ արդյունքն ինչպիսի՞ն էր:
-Արդյունքը շատ ցածր էր, ավելի շատ հայաստանյան գործարարներն են մասնակցել, քան թե սփյուռքահայերը: Շատ են խոսում այդ մասին, բայց ես խորհուրդ կտայի խոսելու փոխարեն դրամական միջոցներով օգնեին, որպեսզի մենք էլ կարողանայինք իրագործել ծրագրեր:
Բոլորի մոտ ստեղծվել է տպավորություն, որ «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամը պետական բյուջե է, որն ունի x գումար, և մենք էլ ինչպես ուզում, այնպես էլ ծախսում ենք: Այդպես չէ: «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամը Ձեր, իմ, ցանկացած մարդու կողմից նվիրաբերվող գումարի զամբյուղ է, և այդ զամբյուղի ծախսերի աստիճանը որոշում են թե՛ հոգաբարձուները, թե՛ խորհուրդը: Մենք չենք կարող ինքնագլուխ որոշումներ կայացնել և փոխել գումարի ուղղությունը: Օգտվելով առիթից՝ կուզենայի դիմել մարդկանց՝ ասելով, որ եթե ունեք նախասիրություն որևէ հատուկ ծրագրի մասնակցելու, եկեք մեր գրասենյակ կամ կատարեք փոխանցում, նշելով, որ դուք ցանկանում եք, որ ձեր գումարն ուղղվի, օրինակ, սիրիահայերի խնդիրների լուծմանը, և մենք դա կանենք: Բրազիլիայի հայկական համայնքը հենց այդ խնդրի լուծման համար շուրջ 50 000 դոլար նվիրաբերեց: Շուրջ 17 սիրիահայ վիրահատվել է, և գումարը հատկացրել է մեր հիմնադրամը:
-Պարոն Վարդանյան, վերջին մեկ տարվա ընթացքում Հայաստան տեղափոխված 10 000 սիրիահայերից 4000-ն արդեն արտագաղթել են այլ երկրներ: Արդյո՞ք ծրագրերի միջոցով հնարավոր չէր լինի կանխել արտագաղթը:
-Ես արտագաղթին մի քիչ այլ կերպ եմ նայում, որովհետև դա համարում եմ աշխատանքային արտագաղթ. լավ է այնտեղ, որտեղ վարձատրվում ես: Աշխարհի գրեթե բոլոր երկրներում գոյություն ունի արտագաղթը: Սիրիահայերի մի մասն այստեղ բիզնես են դրել, նրանցից մոտ 10-ին ես ճանաչում եմ, բավականին հաջողակ բիզնեսմեն են և գոհ են, որ հայտնվել են Հայաստանում: Իհարկե կան նաև այլ դեպքեր, երբ մարդիկ փորձեր են կատարել, չի ստացվել, և մեկնել են այլ երկրներ: Ծրագրեր իրականացնելով՝ չես նպաստում իրենց ավելի բարեկեցիկ ապրելուն, օրինակ՝ ուսման վարձը կամ բնակարանի վարձը վճարելով՝ լուրջ օգուտ չես բերում, լուծում ես այսօրվա խնդիրը, բայց գործի խնդիր դրանով չես լուծում: Հայաստանում բոլոր ոլորտներում սիրիահայերը ստանում են օգնություն. օգնություն այն երկրում, որը, թերևս, նաև իր երկրում ապրող ժողովրդին ամեն ինչով ապահովելու խնդիր ունի: Խնդիրները բազմազան են, և մենք չենք կարող ամբողջ ռեսուրսը կենտրոնացնել միայն սիրիահայերի կամ ցանկացած մեկ այլ խնդրի վրա:
-Վերջին տարիներին հեռուստամարաթոնի հավաքագրումները նվազել են. ինչո՞վ է սա պայմանավորված. համահայկական կարևորությո՞ւնն է նվազել:
-Համահայկական հիմնադրամն իր ստեղծումից ի վեր ուեցել է փոքրածավալ (1-500 դոլար) նվիրատվություններ, և նվիրատուների քանակը կայուն աճում է, բայց այդ նվիրատվությունները կազմում են տարվա դրամահավաքի նվիրատվությունների մաքսիմում 50 տոկոսը: Անցած տարի 5-6 միլիոն դոլար էին կազմել այդ նվիրատվությունները: Մնացած գումարները գոյանում են մեծածավալ նվիրատվություններից՝ վերջին տարիներին ավելի շատ Ռուսաստանի մեր հայրենակիցների կողմից արված: Ամեն տարի հարուստ մարդուց պահանջել կամ խնդրել, որ ինքը նվիրի 1 միլիոն կամ երկու միլիոն, ուղղակի անհեթեթություն է: Օրինակ՝ Սամվել Կարապետյանը սկզբում 15 միլիոն տվեց, հետո 3 միլիոն, հետո նորից 2 միլիոն… հիմա այդ մարդուն ասես՝ 1, 2 կամ 10 միլիոն տո՞ւր. մենք ո՛չ իրավունք ունենք, ո՛չ էլ ուզում ենք: Այդ մարդն առանց խնդրելու մասնակցում է թե՛ Հայաստանում, թե՛ Արցախում իրականացվող ծրագրերին: Եվ մեր հիմնադրամը միակ կառույցը չէ:
-Համենայնդեպս Սփյուռքից նախկին ոգևորությունը չկա:
-Եթե խոսքը վերաբերում է մեծ նվիրատվություններին, ապա, այո: Ժամանակին մեր ամենախոշոր նվիրատուներն ԱՄՆ-ից էին, նվիրատվություններ էին իրականացնում մեծ բարերարներ Լուիս Սիմոն Մանուկյանը, Հրայր Հովնանյանը, Վահագն Հովնանյանը: Այդ մարդիկ արդեն շատ տարեց են և նպատակահարմար չեն գտնում մասնակցել:
-Երբեք անվստահության խնդիրներ չե՞ն եղել:
– Միգուցե կան նման բաներ, բայց ես բոլոր մեր խոշոր բարերարների հետ միշտ շփման մեջ եմ, և երբևիցե անվստահության խնդիր չի եղել: Համահայկական հիմնադրամը միակ հայկական բարեգործական հիմնադրամն է, որն անցնում է 2 տեսակի աուդիտ, մենք ունենք թե՛ ֆիզիկական, թե՛ ֆինանսական աուդիտ: Բացի դրանից՝ մենք հոգաբարձուների խորհրդում ունենք վերահսկիչ կոմիտե, որը սփյուռքահայ է, ամեն տարի գալիս է Հայաստան և, աուդիտի հետ մեկտեղ, ստուգման է ենթարկում մեր բոլոր փաստաթղթերը: Հաճախ մեր հոգաբարձուների խորհրդի նախագահի, այսինք՝ ՀՀ նախագահի պահանջով ստուգումներ են իրականացնում նաև այլ մարմիններ: Թե՛ ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանը, թե՛ ԼՂՀ նախագահ Բակո Սահակյանը անձնապես հետևում են, որպեսզի հանկարծ որևէ խոսակցություն չլինի այս հիմնարկի հասցեին: Կարող եմ հստակ ասել, որ վերջին տարիների ընթացքում որևէ լուրջ մեղադրանք չեմ լսել: Ինչ-որ անում ենք, անում ենք որակյալ, եթե լինում են թերություններ, վերացնում ենք: Անում ենք ամեն ինչ, որպեսզի բարերաները գոհ մնան մեզանից, սա նաև կարելի է ինչ-որ տեղ անվանել բիզնես, որովհետև եթե դու վատ ես աշխատում, ապա չես ունենա ներդրողներ: Փորձում ենք աշխատել այնպես, որ տարեցտարի ավելացնենք նվիրատուների քանակը: Լավ օրինակ է այն, որ Արգենտինայի 25 ընտանիքների հետ արդեն աշխատում ենք 6 տարի, սկզբում նվիրատվություն են արել 1 500 դոլար, իսկ այս տարի նրանք ստանձնել են 1,5 միլիոն դոլարի ծրագեր:
-Շատացել են հիմնադրամները, Ձեր հիմնադրամի դերակատարությունն արդյոք չի՞ նվազում, դուք մտավախություններ չունե՞ք:
-Երբ մեր հիմնադրամն ստեղծվում էր, արդեն գոյություն ունեին բազմաթիվ հիմնադրամներ, և խնդիրն այն է, որ չես կարող որևէ վերահսկող մեխանիզմ մշակել, քանի որ դրանցից շատերը ոչ թե Հայաստանում, այլ դրսում են ստեղծվում: Միայն Կալիֆոռնիայում 1000-ից ավելի հայկական բարեգործական հիմնադրամ կա: Եթե Լոս Անջելեսում մոտ 2-3 շաբաթ հեռուստացույց դիտես, կտեսնես, որ ամեն օր ինչ-որ մի տեղ դրամահավաք է, եթե գումարես իրար, մեկ տարվա կտրվածքով կստացվի, որ Հայաստանում այլևս խնդիր չկա, բոլոր որբերն ունեն տներ: Բայց, ցավոք սրտի, եթե սփյուռքահայ է, սա չի նշանակում, որ բարեխիղճ է: Սփյուռքում գրանցված ոչ բոլոր կազմակերպություններն են պարկեշտորեն իրականացնում այն, ինչ հայտարարում են: Երկու տարի անընդմեջ բարձրացնում եմ այն հարցը, որ գոնե Հայաստանում պետք է բարեգործության մասին օրենքը վերամշակվի, որ ստեղծվեն վերահսկող մեխանիզմներ:
Մենք մեր արածի մասին շատ չենք խոսում, օրինակ 180 000 դոլարի գրենական պիտույքներ ենք ստացել Ամերիկայից և բաժանել, շուտով «Կրոքս» ֆիրմայի 7000 զույգ կոշիկ ենք ստանալու: Մենք ուղղակի սուս-փուս անում ենք մեր գործը: Մեր տարեկան հաշվետվության մեջ մենք դա գումարային չենք էլ ներկայացնում: Կան կազմակերպություններ, որոնք շատ չնչին բան անելով՝ 100 միլիոնի «շուխուր» են փորձում բարձրացնել: Իրենք անցողիկ են, չեն կարող երկար գոյատևել: Մենք ունենք 100 000-ից ավելի բարերարներ, որոնք ամեն տարի մասնակցում են մեր դրամահավաքներին:
-Արդյո՞ք ռուսաստանցի հայերը նույն հոգատարությամբ, նույն գուրգուրանքով են վերաբերվում Հայաստանի խնդիրներին, ինչպես Արևմուտքի հայերը: Դուք տարբերություն չե՞ք նկատում:
– Եթե 10 տարի հետ գնանք, դժվար թե գտնենք ռուսաստանցի հայ մի բարերարի, որը լուրջ նվիրատվություն է արել: 5 տարի առաջ մենք նոր ավանդույթ մտցրեցինք. դա բարեգործական ճաշն էր Մոսկվայում: Եվ այդ ճաշով սկսվեց նոր էպոպեա հայաստանյան այսօրվա իրականության մեջ, Ռուսաստանի հայերը սկսեցին բացի բիզնես ծրագրերից՝ մասնակցել նաև բարեգործական ծրագրերի: Ակնհայտ լիդերն այնտեղ Սամվել Կարապետյանն է: Ռուսաստանցի հայ բարերարները այդքան քթի մազ չեն, գումարը տալիս են և ուղղակի մարդավարի խնդրում են, օրինակ, ինչ-որ դպրոց նորոգել: Սփյուռքի մեր բարեկամների հետ մի քիչ ավելի ջանք ու եռանդ ես ծախսում, որպեսզի գոհացնես նրանց, ռուսաստանցի մեր հայրենակիցները մի քիչ ավելի թեթև ձեռ են:
-Այս տարի մարաթոնի հետ կապված նոր ծրագրեր, նորություններ կա՞ն արդյոք, օրինակ՝ հնարավո՞ր է հրավիրեք Քիմ Քարդաշյանին, և նրա միջոցով ավելի մեծ գումարներ ակնկալեք:
-Մենք դրամահավաքին մոտենում ենք գիտական բոլոր հնարավոր մեթոդներով: «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամը աշխարհի բոլոր հայաշատ համայնքներում իրականացնում է դրամահավաքի բոլոր հնարավոր ձևերը. ռադիոմարաթոն, հեռուստամարաթոն, հեռախոսամարաթոն, դրամահավաք -ճաշկերույթ, համերգներ, Հայաստանում հայփոստի միջոցով նվիրատվություններ, sms նվիրատվություններ: Հեռուստամարաթոնին պատրաստվելիս մեկ փոփոխություն արել ենք, ժամը 8-8-ի փոխարեն մարաթոնը կկայանա 10-10-ը, պատճառն այն է, որ գումարների մեծ մասը հավաքվում է ԱՄՆ-ում, իսկ առավոտվա 8-10-ը ամերիկացիների մեծ մասը դեռ քնած է, դրա համար ժամը փոխվեց: Ինչ վերաբերում է հատուկ հրավիրված հյուրերին, բոլորն էլ միշտ հրավեր ստանում են: Քիմ Քարդաշյանին միանշանակ հրավեր գնալու է, կգա, թե ոչ, հստակ չեմ կարող ասել: Մեզ համար շատ ցանկալի է, որ հայտնի հայեր գան, բայց, ցավոք, նրանք շատ պասիվ են այդ առումով:
-Պասիվ են նաև գումար հատկացնելո՞ւ առումով:
-Գումար հատկացնելու առումով ոչ թե պասիվ են, այլ երևի թե չկան ուղղակի:
Շատ բարեկամական հարաբերություններ ունենք մեր ամենահայտնի ֆուտբոլիստի՝ Հենրիխ Մխիթարյանի հետ: Նա և՛ հատկացում է անում, և՛ ինչով կարող է, օգնում է մեզ: Մի քանի օր առաջ Տորոնտոյում դրամահավաք-ճաշկերույթ էր, այնտեղ աճուրդի էր հանվել Հ. Մխիթարյանի կողմից ստորագրված զգեստը, որը 20 000 դոլարով վաճառվեց, գումարը փոխանցվեց հիմնադրամին: Տորոնտոյում 700 000 դոլար գումար հավաքագրվեց: Դրամահավաքներ լինելու են ամեն տեղ, շատ է ակտիվացել Պարսկաստանի հայ համայնքը:
-Հրեական շատ հեռուստամարաթոններ են լինում, որտեղ հսկայական գումարներ են հավաքվում: Ինչո՞վ է պայմանավորված մեր նվիրատվությունների նվազումը:
-Առաջին հերթին՝ հրեաների մոտ դրամահավաքը կարելի է ասել կամավոր չէ, եթե դրամահավաք է, իրենց մեջ նստած է, որ պարտավոր են տալ, մշակույթի խնդիր է: Օրինակ՝ ԱՄՆ-ում յուրաքանչյուր տարի հրեաները հեռուստամարաթոն են կազմակերպում, և եթե ԱՄՆ-ում գործող հրեական որևէ բիզնես չի մասնակցում մարաթոնին, իրենց հրեական ցանցի միջոցով տարածում են լուրը, որ, ասենք, տվյալ խանութը չի մասնակցել դրամահավաքին, և այդ խանութը 4-5 օրվա կյանք է ունենում, որովհետև բոլորը միանգամից դադարում են այդ խանութից օգտվել: Եթե վաղը տարածենք, որ, օրինակ, Սայաթ-Նովայի փողոցում գտնվող մի խանութ չի մասնակցել մեր դրամահավաքին, կդադարե՞ն օգտվել այդ խանութից, իհարկե ոչ, սա մշակույթի խնդիր է: Մենք չենք նախընտրում ասել, որ բարեգործությունը կարևոր է, անընդհատ նախընտրում ենք ասել՝ գողացան, կերան. դա հայերի մեջ է: Հրեաներն էլ գուցե կասկած ունեն՝ հավաքվող գումարների հետ կապված, բայց մեկ է, անում են, որովհետև դա իրենց հայրենիքի համար է:
Ոչ միայն վստահությունն է կարևոր, այլ նաև այն, որ ցանկացած մարդ, որն ունի հնարավորություն ուրիշին օգնելու, միշտ շատ ավելի լավ է իրեն զգում, քան այն մարդը, ում ինքն օգնում է:
-Իսկ հայաստանյան գործարարների մոտ կա՞ այդ գիտակցումը:
-Նրանց 90 տոկոսը մասնակցում է մեր դրամահավաքին, նրանցից յուրաքանչյուրն ունի նաև իր անձնական բարեգործական հիմնադրամը, և իրականացնում են բազում ծրագրեր:
Մեր հասարակությունն էլ է մասնակցում. շատ կարևոր է, որ յուրաքանչյուրը հասկանա, որ առաջին հերթին սա մշակույթի ձևավորման խնդիր է, կարևոր չէ 500 դրամ կտաս , թե 10 000 դրամ: Եթե ազգովի հասկանանք, որ 500 դրամները իրոք բան կփոխեն, ապա համոզված եմ, շատ առաջ կգնանք:
Շատ եմ մեզ մեղադրում, որ համահայկական հիմնադրամն ավելի շատ Ղարաբաղում է աշխատում: Մենք այսօր ունենք լրջագույն խնդիր Լեռնային Ղարաբաղի անկախության ճանաչման: Եթե մենք՝ հայերս, այնտեղ չաշխատենք, չշենացնենք, ադրբեջանցիները կասեն՝ հայերը չեն ուզում իրենց հողերին տիրություն անել, ինչի՞ համար պիտի անկախանան: «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամը միակ կառույցն է, որ լրջորեն ներդրումներ է անում ԼՂ-ում: Ռուսաստանաբնակ մեր հայրենակիցները վերջին 5 տարիներին աննորմալ մեծ ներդրումներ են անում Ղարաբաղում:
Բայց հիմնադրամը Հայաստանում էլ է իրականացնում ծրագրեր: Այս պահին ակներև ծրագիր է Չայկովսկու անվան երաժշտական դպրոցի վերակառուցումը, նաև երաժշտական գործիքներ պետք է տրամադրենք: Հայաստանում Չինաստանի դեսպանությունը ևս 10 000 դոլարով մասնակցեց այս ծրագրին: Լուրջ համագործակցում ենք նաև Հայաստանում Հնդկաստանի դեսպանության հետ, երկու տարի առաջ Տաուշի մարզում, որպես պիլոտային ծրագիր, ստեղծել ենք համակարգչային դասարաններ, ամբողջ տեխնիկան տրամադրել էր Հնդկաստանի կառավարությունը: Նմանատիպ ծրագիր ենք իրականացնելու նաև Վայոց ձորում:
Նալբանդյան գյուղի դպրոցն ենք ամբողջությամբ վերանորոգում: Տաուշի մարզում հսկայական գյուղատնտեսական ծրագիր ունենք, որը արդեն 4 տարի է զարգանում է: Տաուշի մարզի Խաչարձան գյուղում հենց այս պահին խմելու ջրի ծրագիրն ենք իրականացնում և կառուցում ենք մարզադպրոց, մի քանի ամիս առաջ ավարտել ենք այդ գյուղի դպրոցի վերանորոգման աշխատանքները:
Վարդենիս-Մարտակերտ ճանապարհի ծրագիրը գումարային առումով շատ ավելի մեծ է, քան այն բոլոր ծրագրերը, որ մենք անում ենք թե՛ Հայաստանում, թե՛ Արցախում: Եվ ստացվում է, որ ամբողջ գումարը գնաց Արցախ: Ո՛չ, ուղղակի այդ ծրագիրն է թանկ. ճանապարհի արժեքը շուրջ 33 միլիոն դոլար է: Այդ գումարը հիմնադրամը ամբողջությամբ չի կարող հավաքագրել, մենք ճանապարհի համար երկու տարվա ընթացքում հավաքել ենք մոտ 14-15 միլիոն դոլար, մնացած գումարը տրամադրելու են Հայաստանի և Արցախի կառավարությունները՝ 90 տոկոսը Հայաստանի կառավարությունը: Այս ճանապարհը մոտ 120կմ է, 47կմ-ն արդեն ասֆալտապատած է: Մյուս տարվա մայիսին աշխատանքն ամբողջությամբ ավարտված կլինի:
