«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է Հյուսիսային Իռլանդիայի սոցիալ-դեմոկրատական և աշխատավոր կուսակցության (SDLP) բանակցային խմբի ավագ բանակցող Շոն Ֆարընը
– Պարոն Ֆարըն, Երևանում «Միջազգային տագնապ» կազմակերպության և Կովկասի ինստիտուտի կազմակերպած «Խաղաղության հաստատում և խաղաղ գոյակցություն ռազմական հակամարտությունից հետո. Կիպրոսի և Հյուսիսային Իռլանդիայի դեպքերը» թեմայով քննարկման ժամանակ տեսակետ հնչեց, որ Հյուսիսային Իռլանդիայի և Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդիրները տարբերվում են, և Հյուսիսային Իռլանդիայի նախադեպը հնարավոր չէ կիրառել Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի հարցում խաղաղ կարգավորման հասնելու համար: Խնդրում եմ մանրամասնեք, թե ինչո՞ւ կիրառելի չէ այդ նախադեպը:
– Աշխարհի տարբեր հակամարտությունների միջև կան նշանակալի տարբերություններ: Սակայն կան նաև նմանություններ և դասեր, որոնցից կարելի է օգտակար բաներ քաղել: Բոլոր հակամարտություններն էլ մարդկային են: Հակամարտությունները վերաբերում են նրան, որ մարդիկ կարող են միմյանց հետ համաձայնել կամ չհամաձայնել: Բոլոր մարդիկ էլ պետք է մտածեն լուծումներ գտնելու և հետագայում համատեղ ապրելու մասին: Եվ դա հատկապես պետք է այն համայնքներին, որոնք շատ մոտ են միմյանց: Ընդամենը մեկուկես միլիոն բնակչություն ենք (նկատի ունի Հյուսիսային Իռլանդիայի բնակչությունը) նույն տարածքում և պետք է աշխատենք այնպես անել, որ երկիրը չքանդվի: Երևի նույն մարտահրավերներն են ծառացած նաև Հայաստանի, Ադրբեջանի և Լեռնային Ղարաբաղի ժողովուրդների առջև: Ժամանակին նրանք շատ մոտ են եղել միմյանց հետ: Ափսոս, որ մարդիկ տարանջատվել են և այսօր իրենց բուն հարևաններին թշնամի են համարում: Բոլոր երկրներում էլ մարդու, քաղաքացու իրավունքների խնդիրը նույնն է: Հյուսիսային Իռլանդիայում էլ կարող էինք տարանջատվել և առանձին-առանձին ապրել: Բայց եթե մենք էլ որոշեինք նույն ճանապարհով գնալ, կոնֆլիկտը հավանաբար կշարունակվեր: Ես նմանություններ եմ տեսնում Հյուսիսային Իռլանդիայի և Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության միջև: Եվ պետք է մոտիկից տեսնել այդ նմանությունները ոչ թե կապկելու, այլ` դասեր քաղելու համար:
– Բայց իռլանդացիներն ու անգլիացիներն ունեն մշակութային, կրոնական ընդհանրություններ, ինչն, օրինակ, չենք կարող ասել հայերի և ադրբեջանցիների մասին:
– Մենք իրար դեմ լավ էլ կռվում էինք: Բայց բոլորն էլ մարդ են, և հենց դա է միավորողը: Խնդիրը մարդկային հարաբերություններին է վերաբերում:
– Դուք շփվել եք նաև ադրբեջանցիների հետ: Ձեր տպավորությամբ` Հայաստանո՞ւմ է ավելի շատ արտահայտված ազգայնականությունը և անհանդուրժողականությունը, թե՞ Ադրբեջանում:
– Չափել չեմ կարող: Երկու կողմում էլ այն արտահայտված է: Պետք է մտածել հաշտության և խաղաղ գոյակցության համար լուծումներ գտնելու մասին և ոչ թե պատճառներ փնտրել:
– Հասարակ մարդիկ, երկրի քաղաքացիներն ավելի շատ հաշտության և խաղաղության են ձգտում: Իշխանություննե՞րը չեն մեղավոր, որ հակամարտությունը լուծելու ուղիներ չեն որոնում:
– Եթե ժողովուրդները ձգտում են խաղաղ ապրել, ապա պետք է ճնշում գործադրեն քաղաքական առաջնորդների, իշխանությունների վրա:
– Իսկ ինչպե՞ս եք գնահատում միջնորդների դերը բանակցություններում:
– Գիտեմ, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խումբն է զբաղվում Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման հարցով: ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը կարող է առաջարկներ ներկայացնել, սակայն չեմ կարծում, թե նա ամենազոր է: Այսպիսի մի ասացվածք կա` կարելի է ջուրը բերել, հասցնել, բայց զոռով խմեցնել հնարավոր չէ: Միջնորդները կարող են շատ բան անել, բայց հաշտեցում չեն կարող պարտադրել:
– Որպես երկու ժողովուրդների միջև հաշտեցման նախապայմաններ որո՞նք կնշեիք. մշակութային, կրթական գործոննե՞րը:
– Շատ պայմաններ կան: Տարբեր ոլորտներում կապերը պետք է հաստատվեն: Շփումը մի բան է, որն անհրաժեշտ է հաշտեցման ձգտող երկու ժողովուրդներին: Ադրբեջանցիները հաճախ դժվարացնում են այդ շփումները, կապերի հաստատումը: Նրանք չպետք է ասեն, թե լուծում են ուզում և միաժամանակ անտեսեն ղարաբաղցիներին:
– Հասարակական կազմակերպությունները, ժողովրդական դիվանագիտությունը ի՞նչ դեր կարող են խաղալ:
– Այս իրավիճակում նրանք էական դեր են խաղում շփումների, քաղաքական համաձայնության հասնելու համար: Բայց, ի վերջո, երկրների ղեկավարներն են կայացնում որոշումներ: