Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը աշխատանքային այցով մեկնում է Նուրսուլթան՝ Ղազախստանի նորանուն մայրաքաղաք, որը նախկին Աստանան է, որտեղ տեղի է ունենալու ԵԱՏՄ հոբելյանական Վեհաժողովը: Լրանում է ԵԱՏՄ ստեղծման հնգամյակը և մայիսի 29-ին այդ կապակցությամբ Ղազախստանում են հավաքվում ԵԱՏՄ ղեկավարները: Իհարկե, առանձին քննարկման և գնահատման հարց է, թե ինչ տվեց ԵԱՏՄ-ն Հայաստանին: Ինչ խլեց Հայաստանից՝ բավականին ակնառու է, իսկ թե ինչ տվեց՝ մեծ հաշվով, լավագույն դեպքում՝ հարաբերական: Ըստ էության, ԵԱՏՄ-ն Հայաստանին «տվեց» ապրիլյան քառօրյա պատերազմ, որը սկսեց ինտենսիվ կերպով հասունանալ այն բանից հետո, երբ Հայաստանը դարձավ այդ կազմակերպության անդամ: Ընդ որում՝ այստեղ էական էր գուցե ոչ այնքան դառնալը, անդամակցելը, որքան այն, թե ինչպես դա տեղի ունեցավ:
Եթե Հայաստանը ԵԱՏՄ-ին անդամակցեր ինքնիշխան քաղաքականության դրսևորումով, և ոչ թե «մեկ գիշերում», երբ սեպտեմբերի 3-ի առավոտյան անգամ ՀՀԿ-ականների համար էր անակնկալ Սերժ Սարգսյանի հայտարարությունը, ապա այդ անդամակցության քաղաքական շրջանակն ու ազդեցությունը կարող էր բոլորովին այլ լիներ, չէր առաջանա ճգնաժամ Արևմուտքի, մասնավորապես Եվրամիության հետ հարաբերությունում: Բայց ամբողջ խնդիրն էլ հենց այն է, որ գլխավոր նպատակը այդ ճգնաժամն էր, ոչ թե Հայաստանի անդամակցումը ԵԱՏՄ-ին:
Դրա մասին էր վկայում այն, որ բուն անդամակցության գործընթացը սեպտեմբերի 3-ից հետո ձգվեց մոտ մեկուկես տարի, այսինքն՝ Հայաստանին չէին շտապում ներառել «ընտանիք»: Որովհետև հիմնարար խնդիրը Եվրամիության և ԱՄՆ հետ հարաբերության հարցում ճգնաժամ առաջացնելն էր, Հայաստանին սուբյեկտությունը ոչնչացնելը, զուգահեռ՝ Թեհրանին «հղվող» համապատասխան «ուղերձով»: Այդ ամենի նպատակն էր առաջացնել տոտալ անվստահություն Հայաստանի ռազմա-քաղաքական սուբյեկտության հանդեպ և ըստ այդմ չեզոքացնել այն հնարավոր հակազդեցությունը, որ այլ աշխարհաքաղաքական կենտրոններ Երևանի հետ գործակցությամբ կարող էին ունենալ արցախյան գոտում պատերազմ թույլ չտալու հարցում:
Այդ տեսանկյունից, Եվրամիությունն ու ԱՄՆ-ը, անկասկած, վերագնահատեցին իրավիճակը և վտանգը՝ փոխելով իրավիճակի հանդեպ վերաբերմունքը, սակայն բաց թողնված մոտ մեկուկես տարին անշուշտ թողեց իր ազդեցությունը տարածաշրջանում այնպիսի իրավիճակի ձևավորման հարցում, որտեղ պատերազմը, մեծ հաշվով, դարձավ անխուսափելի: Սակայն այստեղ թերևս կա մի հանգամանք՝ Նահանգները, գուցե գնահատելով այդ իրողությունը, փորձեցին որոշակիորեն կատարել քայլեր, որոնք կարագացնեն իրադարձությունների ընթացքը՝ ռուս-թուրք-ադրբեջանական եռյակին զրկելով պատերազմական օպերացիան և տարածաշրջանում հայկական ստատուս-քվոն փոխելու գործողությունը ավելի հանդարտ և մանրամասն պլանավորելու հնարավորությունից: Հետաքրքիր է, որ Ադրբեջանն ագրեսիայի դիմեց Վաշինգտոնում միջուկային վեհաժողովից անմիջապես հետո, ուր կանչվել էր նաև Իլհամ Ալիևը և, ըստ տարբեր աղբյուրների, Ադրբեջանի առաջ կոշտ ձևով դրվելու էր հրադադարի պահպանման մեխանիզմի հարցը: Այն մեխանիզմի, որը Բաքվի առաջ արդեն անխուսափելիորեն դրվեց ապրիլյան քառօրյայից հետո՝ Վիեննայում, թեև հետագայում մի շարք արտաքին և ներհայաստանյան գործոնների բերումով մեկ-երկու ամիս անց լղոզվեց և հայտնվեց անորոշ վիճակում: Ապրիլյան քառօրյային ԵԱՏՄ կամ ՀԱՊԿ մեր «դաշնակիցների» պահվածքը լիովին մատնեց այդ նախագծի նպատակը՝ «լեգիտիմացնել» Հայաստանի դեմ պատերազմը:
Բնականաբար, ագրեսիան Արցախի դեմ ագրեսիա է նաև Հայաստանի դեմ: Խոշոր հաշվով, Ղազախստանի մայրաքաղաքում «հայաստանյան դիտանկյունից» նշվում է հենց այդ իրողության հնգամյակը: Այդ ընթացքում, իհարկե, Հայաստանում տեղի է ունեցել թավշյա հեղափոխությունը, որի առաջնորդը, սակայն, հայտարարել է, որ Հայաստանը չի դիտարկում ԵԱՏՄ-ից դուրս գալու հանգամանքը: Սա բավականին բազմիմաստ և հարցեր առաջացնող դիրքորոշում էր, հատկապես երբ համադրվում էր դեռևս ընդդիմադիր Փաշինյանի դիրքորոշումների հետ:
Մյուս կողմից՝ հարցն իհարկե ունի մի շարք նուրբ ասպեկտներ, և անկասկած է, որ թավշյա հեղափոխությունից հետո Հայաստանի համար առանցքային արտաքին քաղաքական հարցերի ստրատեգիական լուծումների գեներացիան Հայաստանի ներսում կատարվող փոփոխությունների մեջ է, ըստ այդմ դրանք արտաքին շոկերից հնարավորինս ապահովագրելու մեջ: Զուտ մարտավարական առումով սա խնդիր է, ընդ որում՝ դեռ նույն ապրիլյան պատերազմից հետո առաջացավ անհրաժեշտություն, ինչի մասին խոսել ենք նաև այդ պատերազմից հետո:
Վերջին հաշվով, թավշյա հեղափոխությունը հնարավորություն է, որպեսզի Հայաստանն իր «դաշնակիցների» առաջ դնի «պարտքի» ցուցակը: Խոշոր հաշվով, Հայաստանը ստացել է դիրքային առավելություն: Կօգտագործի թե ոչ, կամ ի՞նչ արդյունավետությամբ կօգտագործի, դա իհարկե հարց է, սակայն ստացված հնարավորությունն ակնհայտ է, և պետք չէ շտապել դուրս գալու հարցում, պետք է փութալ և ջանալ հնարավորությունն ու առավելությունն օգտագործելու հարցում: Ընդ որում՝ այստեղ սեղանին առավել քան եվրասիական խնդիրներ են:
