«Գազպրոմի վերադարձը» Անդրկովկասի գազային շուկա, որը 10 տարում առաջին անգամ հնարավոր է դարձել Ադրբեջանում արդյունահանման նվազեցման պատճառով, դեռ բախվում է խնդիրների։ Ընկերությունը չի կարողացել պայմանավորվել Վրաստան հավելյալ մատակարարումների շուրջ, իսկ հիմա, հավանաբար, ստիպված կլինի երկարացնել Հայաստանի համար զեղչի գործողությունը։ «Գազպրոմի» համար դա կարող է նշանակել տարեկան մոտ 50 մլն դոլարի եկամտի կորուստ, սակայն այլ որոշումը Ռուսաստանի համար կբարդացնի քաղաքական իրավիճակը տարածաշրջանում։ Այս մասին գրում է Kommersant-ը։
Հայաստանի կառավարությունը երեկ հավանություն է տվել գազի գնի և «ՀայՌուսգազարդում» մասնաբաժնի վաճառքի պայմանների մասին 2013 թվականին կնքված հայ-ռուսական համաձայնագրերի արձանագրություններում փոփոխություններին։ Համաձայն այդ փոփոխությունների (դրանք դեռ պետք է ստորագրվեն երկու երկրների էներգետիկայի նախարարությունների կողմից)՝ գազի գինը Հայաստանի համար առաջին եռամսյակում կմնա հազար խորանարդ մետրի դիմաց 165 դոլարի մակարդակի վրա, ինչպես 2015-ի վերջին։ Անցած տարվա սեպտեմբերին «Գազպրոմը», որը հանրապետությանը ամբողջությամբ ապահովում է գազով «Գազպրոմ Արմենիա» ՓԲԸ-ի միջոցով (նախկին «ՀայՌուսգազարդ»), իջեցրել է գազի գինը Հայաստանի համար 189 դոլարից 165 դոլարի։ Դա ավելի էր՝ ի պատասխան դոլարի նկատմամբ հայկական դրամի կտրուկ արժեզրկման, ինչի պատճառով «Գազպրոմ Արմենիա» ընկերությունը, գազ գնելով դոլարով և վաճառելով դրամով, վնասներ էր կրել։ Ձեռք էր բերվել համաձայնություն, որ սակագները հայ սպառողների համար չեն փոխվի, այսպիսով՝ «Գազպրոմը», ըստ էության, ապահովել է Հայաստանում իր դուստր ձեռնարկության անվնասաբերությունը՝ ի հաշիվ սեփական արտահանման եկամուտների նվազեցման։
Սակայն 2016 թվականից Հայաստանի համար գազի գինը պետք է վերադառնար սկզբնական մակարդակ, և երկրի իշխանությունները դեռևս աշնանը սկսել էին խնդրել գնի նոր իջեցման մասին։ Երեկ Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսյանը Մոսկվա էր ժամանել՝ բանակցելու Վլադիմիր Պուտինի հետ, որոնց ժամանակ պետք է քննարկվեր նաև գազային հարցը։
«Գազպրոմում» և ՌԴ էներգետիկայի նախարարությունում չեն մեկնաբանել՝ համաձա՞յն է ռուսական կողմը զեղչի երկարացմանը։ Պարբերականի զրուցակիցներից մեկի խոսքով՝ դա կախված է նախագահների բանակցությունների արդյունքներից, սակայն «զենքի տրամադրման հավանականությունը բավականին մեծ է»։ «Այլ տարբերակ է սակագների բարձրացումը Հայաստանում, և դա քաղաքականապես շատ ցավոտ հարց է»,- ասել է նա։ Միևնույն ժամանակ, պարբերականի աղբյուրի խոսքով՝ պարզ չէ, թե ինչպես լուծել հարցը երկարաժամկետ հեռանկարում, քանի որ դեպի Հայաստան «Գազպրոմի» մատակարարումների շահութաբերությունը ցածր է՝ մեծ փոխադրամիջանցքի պատճառով։ Երկիրը տարեկան սպառում է մոտ 2 մլրդ խորանարդ մետր գազ, և եթե զեղչը գործի ողջ ժամանակ, «Գազպրոմը» կկորցնի մոտ 48 մլն դոլարի եկամուտ։
Հայաստանը «Գազպրոմի համար» մնում է Անդրկովկասի շուկաներից ամենամեծն ու առավել հուսալին այն ժամանակից ի վեր, երբ 2006 թվականին Ադրբեջանը դադարեցրեց ներկրումը կասպիական Շահ-Դենիզ հանքավայրի մշակման մեկնարկից հետո։ Շուտով ադրբեջանական գազը, այդ թվում՝ քաղաքական պատճառներով, գրեթե դուրս մղեց ռուսականը Վրաստանից։ 2015 թվականին «Գազպրոմը» փորձեց անցնել հակահարձակման՝ օգտվելով այն բանից, որ Ադրբեջանում գազի արդյունահանումը լճանում է, ուստի երկրին անհրաժեշտ է ավելի շատ գազ ներմղել հողաշերտ՝ նավթի ավելի մեծ քանակ դուրս բերելու համար։
Ռուսական մոնոպոլիան պայմանավորվեց ադրբեջանական քիմիական AzMeCo-ի հետ տարեկան 2 մլրդ խորանարդ մետրի մատակարարումների մասին, ինչպես նաև պատրաստակամություն հայտնեց նույնպիսի ծավալ վաճառելու տեղի SOCAR պետական գազային ընկերությանը։ Սակայն գործնականում AzMeCo-ին ուղղված մատակարարումները գրեթե միանգամից ձախողվեցին, քանի որ ընկերությունը չկարողացավ շարունակել գնումներն իր արտադրանքի արժեքի անկման ֆոնին։ «Գազպրոմը» փորձեց պայմանավորվել Վրաստանի հետ հավելյալ մատակարարումների մասին, որին ադրբեջանական գազը չէր բավականացնում։ Սակայն արդյունքում Թբիլիսին հասավ SOCAR-ից տարեկան 500 մլն խորանարդ մետրով մատակարարումների մեծացման, ընդ որում՝ «Շահ-Դենիզ» կոնսորցիումը ստիպված էր համաձայնել այդ մատակարարումների համար կիրառելու Հարավկովկասյան գազատարի պայմանագրային հզորությունները։
Դեռևս հայտնի չէ, թե որտեղից SOCAR-ը կվերցնի այդ 500 մլն խորանարդ մետրը Ադրբեջանում անցած տարի գազի՝ 1.7 տոկոսով և նավթի՝ 0.8 տոկոսով արդյունահանման կրճատման ֆոնին։ «Դա ոչ մեծ ծավալ է, սակայն այն պետք է ինչ-որ տեղից գտնել, և ամենից հեշտը՝ Ռուսաստանից»,- նշում է Վիտալի Կրյուկովը Small Letters-ից։ Նրա կարծիքով՝ առաջիկա մի քանի տարում «Գազպրոմը» կունենա Անդրկովկաս մատակարարումները մեծացնելու հնարավորություն, քանի որ Ադրբեջանի մոտ գազի դեֆիցիտը կշարունակվի մինչև 2019 թվականին «Շահ-Դենիզ-2» նախագծի գործարկումը։ Սակայն, ինչպես նշում է վերլուծաբանը՝ զեղչը Հայաստանի համար պետք է ոչ այնքան շուկան պահպանելու համար, որքան քաղաքական պատճառներով. գազի ցածր գները մտնում են աջակցության միջոցառումների ստանդարտ փաթեթում, որը Ռուսաստանն առաջարկում է Եվրասիական միության իր բոլոր դաշնակիցներին։
