Ադրբեջանի ղեկավարությունը վերջին շրջանում զգալիորեն փոխել է իր հռետորաբանության տոնայնությունը և անում է որոշ հայտարարություններ, որոնք իսկապես շատ տարօրինակ են թվում ու Ադրբեջանի ագրեսիվ, հակահայ քաղաքականությանը ոչ այնքան բնորոշ։ Սա, կարծես, նոր մարտավարություն է, երկակի խաղ, որի միջոցով Բաքուն փորձում է թե՛ դիվանագիտական ու ներքաղաքական միավորներ վաստակել և թե՛ ներազդել ղարաբաղյան հարցի հանդեպ չափազանց զգայուն հայ հանրության վրա, որին առանց այդ էլ վերջին ամիսներին նախկին վարչակարգին մաս կազմած հայտնի ուժերը փորձել են մոլորեցնել՝ շահարկելով ղարաբաղյան հարցը ներքաղաքական նպատակներով և վախ ու կասկածներ ներշնչելով, թե Արցախի հարցի հետ կապված ինչ-որ «դավադրություն» է նախապատրաստվում Միացյալ Նահանգների կողմից, որին մասնակից է նաև վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը։
Շահնազարյանի և ընկերների լավությունը Բաքվին
Հանրապետական կուսակցության, Դաշնակցության ներկայացուցիչներն իրենց այս մեղադրանքը հիմնավորելու համար հիմնականում հղում էին անում ԱՄՆ նախագահի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Ջոն Բոլթոնի հայտնի կոչին՝ ուղղված Փաշինյանին, որ Հայաստանի վարչապետն ընտրություններում հաղթելու դեպքում կարող է «վճռական քայլեր» անել ղարաբաղյան հիմնախնդրի կարգավորման ուղղությամբ, ինչպես նաև Փաշինյանի թիմակից Սասուն Միքայելյանի անզգույշ հայտարարությանը ԱԺ ընտրությունների նախընտրական քարոզարշավի ընթացքում, թե թավշյա հեղափոխության հաղթանակն ավելի կարևոր էր, քան Արցախյան ազատամարտի հաղթանակը։
Ադրբեջանն իր հերթին փորձում է որոշակի լավատեսական ֆոն առաջացնել ղարաբաղյան հարցի լուծման հեռանկարների առնչությամբ՝ հայտարարելով, թե հայ-ադրբեջանական հակամարտության համար ստեղծվել է «բարենպաստ իրավիճակ», կամ որ Ադրբեջանի արտգործնախարարը Միլանում կայացած հանդիպմանը երկար ժամանակահատվածից հետո առաջին անգամ «փոխըմբռնման» է հասել իր հայ գործընկերոջ հետ։ Ու քանի որ Բոլթոնի ու Շահնազարյանի, Հրանտ Մարգարյանի և այլոց վերոնշյալ հայտարարությունները տեղեկատվական այնպիսի ազդեցություն էին ունեցել Հայաստանի հանրային կարծիքի վրա, այնպիսի մակարդակի էին բարձրացրել կասկածամտությունը «Ղարաբաղը հանձնելու» դավադրության վերաբերյալ, այնպիսի վախեր ու բացասական սպասումներ էին առաջացրել, որ վարչապետ պաշտոնակատար Փաշինյանի տված մեկնաբանությունը պետք չէ «տիտանական եզրակացություններ» անել ադրբեջանական կողմի ընդամենը մեկ լավատեսական հայտարարությունից, բնականաբար, լիովին չփարատեց եղած կասկածները։ Եվ Բաքուն, բնականաբար, փորձում է օգտվել ստեղծված իրավիճակից՝ հաշվի առնելով նաև ոչ այնքան բարենպաստ միջազգային իրադրությունը Հայաստանի շուրջ, մասնավորապես խնդիրները ՀԱՊԿ-ի գործընկերների հետ, Ռուսաստանի անթաքույց ճնշումները Հայաստանի նկատմամբ ՀՀ ԱԺ արտահերթ ընտրություններից հետո և այլն։
«Բարձր մակարդակի ինքնավարություն» ԼՂ-ին
Այս խորապատկերին Ադրբեջանի արտգործնախարար Էլմար Մամեդյարովը մեկ այլ ուշագրավ հայտարարությամբ է հանդես եկել՝ «Ինտերֆաքս-Ադրբեջան» գործակալության հետ զրույցում ասելով, թե իր երկիրն ինչպես այլ էթնիկ խմբերի ներկայացուցիչ քաղաքացիների անվտանգությունն է ապահովում, այնպես էլ պատրաստ է «նույնն անել Լեռնային Ղարաբաղի՝ հայկական ծագում ունեցող քաղաքացիների նկատմամբ՝ իր ստանձնած միջազգային պարտավորություններին համապատասխան», և «բարձր մակարդակի ինքնակառավարման իրավունք տալ նրանց»։
Ադրբեջանի արտգործնախարարը նաև ավելացրել է, որ «Լեռնային Ղարաբաղի ադրբեջանական համայնքը պատրաստ է վերադառնալ հայրենի օջախներ»։
«Հակամարտության կարգավորումից հետո, իհարկե, այս երկու համայնքները [հայկական և ադրբեջանական] պետք է ապրեն միասին։ Հենց այդ պատճառով կարևոր է Լեռնային Ղարաբաղի հայկական և ադրբեջանական համայնքների կապերի վերականգնումն ու այդ շփումների խրախուսումը»,- ասել է Մամեդյարովը։
Ադրբեջանի արտգործնախարարն իր այս հայտարարությամբ, ըստ էության, վերահաստատում է հակամարտության ամենասկզբից որդեգրած առավելապաշտական դիրքորոշումը, որ Ադրբեջանի առավելագույն զիջումը Ղարաբաղի հարցում կարող է լինել արցախահայությանը «բարձր մակարդակի ինքնավարություն» տրամադրելը, այսինքն՝ մի կարգավիճակ, որը Արցախի հայ բնակչությունն ունեցել է մինչև 1988 թվականը և որից էլ սկսվել է հակամարտությունը։ Բնականաբար, ո՛չ Արցախում, ո՛չ էլ Հայաստանում խոսք անգամ չի կարող լինել նման մոտեցումը քննարկելու մասին, որովհետև եթե ինքնավարությունն ապահովեր արցախահայության անվտանգ ու խաղաղ զարգացումը սեփական հողում, չէր լինի նախկին ԼՂԻՄ-ի (Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզ) մարզային խորհրդի 1988 թ․ փետրվարի 20-ի հայտնի որոշումը՝ դիմելու Ադրբեջանի և Հայաստանի, ինչպես նաև ԽՍՀՄ Գերագույն խորհուրդներին՝ Լեռնային Ղարաբաղը Ադրբեջանի կազմից դուրս բերելու և Հայաստանին վերամիավորելու խնդրանքով, չէր լինի ղարաբաղյան շարժումը ու չէր լինի զինված հակամարտությունը Լեռնային Ղարաբաղում, որն ավարտվեց Արցախի ազատագրմամբ։ Ու եթե նույնիսկ Մամեդյարովի այս խոսքերը, Ադրբեջանի նախագահ Ալիևի վերջին հայտարարությունը «Ռոսիա 24» հեռուստաընկերությանը տված հարցազրույցի ընթացքում, թե Ադրբեջանը 2019-ին ղարաբաղյան կարգավորման հարցում դրական տեղաշարժերի հույս ունի, արվել են այսպես ասած՝ «ներքին սպառման համար»՝ Ադրբեջանի բնակչությանը հույսեր տալու նպատակով, ամեն դեպքում սա կոնկրետ հաղորդագրություն է նաև հայկական կողմին, թե որն է Ադրբեջանի իրական մոտեցումն այս հարցում։
Մամեդյարովի ցանկությունը այդպես էլ կմնա ցանկություն
Արցախում բարձր են գնահատել Ադրբեջանի «մեծահոգությունը»՝ հեգնանքով ավելացնելով, որ «ամանորյա նվերը» թերի է, և պետք է նաև ասեին, որ Լեռնային Ղարաբաղի նահանգապետ կնշանակվի ոճրագործ Ռամիլ Սաֆարովը, որը 2004 թվականին կացնահարել էր հայ սպային։
Արցախի նախագահի աշխատակազմի ղեկավարի տեղակալ Դավիթ Բաբայանն ասել է, որ Մամեդյարովի հայտարարությունը Բաքվի հայատյաց, նացիստական, ռևանշիստական քաղաքականության դրսևորումն է, ու քանի որ Բաքուն չի փոխում իր դիրքորոշումը, Մամեդյարովի ցանկությունները այդպես էլ կմնան ցանկություն ու երազանք։
Երևանը զսպվածության կոչ է անում
Մամեդյարովի հայտարարությունը մեկնաբանել է նաև Հայաստանի արտգործնախարարության մամուլի խոսնակ Աննա Նաղդալյանը՝ կոչ անելով ադրբեջանական կողմին զսպվածություն ցուցաբերել հանրային հայտարարություններում՝ սատարելով բանակցություններին, եթե, իհարկե, Ադրբեջանը անկեղծ ցանկություն ունի պահպանելու իր հանձնառությունը դրանց նկատմամբ։ Դա հատկապես վերաբերում է այն դեպքերին, երբ փորձ է արվում սեփական տեսակետները որպես նախապայման ներկայացնել։
«Պետք չէ Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի փոխարեն որոշել իր կամքը: Նախապայմանները, էլ չենք ասում՝ սպառնալիքները, ազդեցություն չեն ունենալու բանակցություններում մեր դիրքորոշման վրա: Լավատեսության կամ հոռետեսության դրսևորումները գործընթացի վրա ներգործություն ունենալու առումով հավասարապես անարդյունավետ մեթոդներ են: Անհրաժեշտ է իրատեսական լինել և իրապես հանձնառու բոլոր կողմերի համար ընդունելի հանգուցալուծում գտնելուն»,- հայտարարել է ՀՀ ԱԳՆ մամուլի խոսնակը։
Պացիֆիստ լինելն անթույլատրելի ճոխություն է
Հայ փորձագետներից շատերը, սակայն, կարծում են, որ պետք էր ավելի կոշտ պատասխան տալ Ադրբեջանի խառնակչական հայտարարություններին, և ընդհանրապես «զիջումներ» կամ «փոխզիջումներ» բառերը պիտի դուրս գան գործածությունից և դառնան տաբու, քանի որ Բաքուն հերթական անգամ ցույց տվեց, որ որևէ ցանկություն չունի փոխզիջումների գնալու և Արցախի ու Հայաստանի հետ փոխադարձաբար ընդունելի համաձայնության հասնելու, որն իրական ու երկարատև խաղաղություն կապահովի տարածաշրջանում։ Ռազմական վերլուծաբան Լեոնիդ Ներսիսյանի կարծիքով՝ Ադրբեջանը խաղում է այն հանգամանքի վրա, որ Հայաստանում որոշակի անվստահություն կա ղարաբաղյան հիմնախնդրի կարգավորման դիվանագիտական պրոցեսի նկատմամբ, և փորձում է ազդել հայ հանրության, ներհայկական օրակարգի վրա։ Վերլուծաբանը «Առաջին լրատվական»-ի հետ զրույցում շեշտեց, որ բարոյական ու արժեքային պատճառների հետ մեկտեղ՝ կան նաև օբյեկտիվ ու իրատեսական պատճառներ, թե ինչ վտանգ է պարունակում նույնիսկ մեկ կամ կես շրջանի, մեկ բնակավայրի զիջումը Ադրբեջանին։ Դա հսկայական ինժեներական, պաշտպանական ենթակառուցվածք է, որը կառուցվել է ավելի քան 20 տարվա ընթացքում, և որի վրա հարյուրավոր միլիոններ են ծախսվել, և նույնիսկ մեկ շրջանի զիջումը մի քանի անգամ կթուլացնի Արցախի պաշտպանությունը և կբազմապատկի ռազմական գործողությունների վերսկսման հավանականությունը։ Նույնը վերաբերում է նաև երրորդ երկրների կողմից հակամարտության գոտում խաղաղապահների տեղակայմանը, որի դեպքում, ռազմական փորձագետի խոսքերով, հայկական կողմը կկորցնի վերահսկողությունը կոնֆլիկտի նկատմամբ։
«Կարծում եմ՝ այս իրավիճակում պարզապես հիմարություն և միամտություն կլինի հայ հանրության կողմից ինչ-որ «բարենպաստ», բարի սցենարների հույս ունենալ։ Եվ ներկայիս Հայաստանում պացիֆիստ լինելը ևս, ցավոք սրտի, այնպիսի ճոխություն է, որը մենք մեզ չենք կարող թույլ տալ, քանի որ մենք շատ լավ հիշում ենք, որ ընդամենը երկու տարի առաջ լուրջ ռազմական բախումներ եղան, Ադրբեջանը խախտեց հրադադարի մասին համաձայնագիրը։ Ադրբեջանի ղեկավարության խոսքերն իրականում ոչ մի նշանակություն չունեն, որովհետև նման ջերմացում կամ ագրեսիվ հռետորաբանության նվազեցում առաջին անգամ չէ, որ տեղի է ունենում։ 2011 թվականին էլ նման ջերմացում եղավ, որն ի վերջո որևէ արդյունք չտվեց, և հետո կրկին սկսվեցին բախումները սահմանին»,- մեկնաբանեց Ներսիսյանը՝ ավելացնելով, որ ներկայիս հանգիստ, խաղաղասիրական վիճակը երկար չի տևի, և ամենայն հավանականությամբ կրակոցները կրկին կշատանան շփման գծում։ Դա տեղի կունենա այն ժամանակ, երբ Ադրբեջանի համար ակնհայտ կդառնա, որ Հայաստանը չի պատրաստվում որևէ զիջման գնալ։
«Այս անգամ, կարծում եմ, Ադրբեջանն այլ խաղ է խաղում։ Նա փորձում է ստիպել հայկական կողմին ապակառուցողական դիրքորոշում դրսևորել։ Ամեն դեպքում Հայաստանն իրավունք չունի որևէ զիջումներ անելու՝ առավել ևս այնպիսի անիրական ու անորոշ բաների դիմաց, ինչպիսին են Արցախի ժամանակավոր կարգավիճակն ու հետաձգված հանրաքվեն»։
Մամեդյարովը թող պատասխան տա Թալիշի համար
Մոսկվայի ԱՊՀ երկրների ինստիտուտի փոխտնօրեն, Կովկասի բաժնի ղեկավար, ռազմական փորձագետ Վլադիմիր Եվսեևը ևս հիշեցրեց Ադրբեջանի ռազմական ագրեսիան 2016 թ․ ապրիլին և ադրբեջանական զինուժի վայրագությունները գերեվարված հայ դիրքապահների ու խաղաղ բնակիչների նկատմամբ, որը հերթական անգամ ցուցադրեց Ադրբեջանի ֆաշիստական քաղաքականությունը հայության հանդեպ ու առավել ակնառու դարձրեց այն, որ Ադրբեջանի կազմում Արցախի հայությունը ֆիզիկական ոչնչացման վտանգի տակ կլինի։ Քառօրյա պատերազմից հետո Հայաստանի ղեկավարությունն ընդգծեց, որ այդ իրադարձությունները ևս մեկ անգամ ցույց տվեցին, որ Արցախը ոչ մի պարագայում չի կարող լինել Ադրբեջանի կազմում։ Նույն կարծիքին է նաև Վլադիմիր Եվսեևը, որն անհեթեթ է համարում Մամեդյարովի այն պնդումը, թե հայերն ու ադրբեջանցիները կարող են ապրել միասին։
«Նրանք, ովքեր շատ միամիտ են, պիտի հիշեն 2016 թվականի ապրիլը և Թալիշ գյուղում տեղի ունեցածը։ Ադրբեջանցիները երեք ընտանիք մորթեցին Թալիշում։ Այս ընտանիքները չլքեցին Թալիշը՝ միամտաբար կարծելով, թե ադրբեջանցիները նրանց ձեռք չեն տա, որովհետև իրենք խաղաղ բնակչություն են։ Սա պատասխան է Ադրբեջանի արտգործնախարարին։ Թող նա պատասխան տա Թալիշում մորթված, խոշտանգված հայերի համար։ Թող պատասխանի այն մարդկանց, որոնք այժմ ապրում են Ալաշանում, որտեղ տեղափոխվել են Թալիշից։ Թող պատասխանի այն փախստականներին, որոնք չեն կարող վերադառնալ իրենց հայրենի գյուղը։ Անվտանգություն ապահովելու մասին խոսելուց առաջ, նախ, թող դրա մասին մտածի։ 2016 թ․ ապրիլին ի ցույց դրված ատելության պայմաններում Ադրբեջանը որևէ անվտանգություն չի կարող ապահովել հայերի համար։ Կլինի նոր ցեղասպանություն։ Դրա մասին է խոսքը։ Դա պարզապես սուտ է։ Ես չեմ հավատում դրան և կարծում եմ, որ եթե նմանատիպ հայտարարություններն իրականություն դառնան՝ կհանգեցնեն նրան, որ ոչ միայն անվտանգության գոտում, այլև բուն Արցախի Հանրապետությունում մեկ հայ անգամ չի մնա։ Ահա այսպիսի «անվտանգություն» կլինի։ Անվտանգություն՝ առանց հայերի։ Չէ՞ որ ինքն էլ է հասկանում, որ եթե այդ տարածքն անցնի Ադրբեջանի վերահսկողության տակ՝ այնտեղ հայ չի մնա։ Ադրբեջանը չի պատրաստվում հայերի անվտանգությունն ապահովել։ Կլինի զանգվածային ցեղասպանություն, իսկ փրկվածները ստիպված կլինեն լքել Արցախը։ Ոչինչ չի փոխվել։ Ադրբեջանը ցանկանում է վերադարձնել տարածքները՝ ներառյալ Ստեփանակերտը։ Պետք է շատ հստակ դա հասկանալ։ Ադրբեջանի քաղաքականությունը չի փոխվել»,- «Առաջին լրատվական»-ի հետ զրույցում հայտարարեց Եվսեևը՝ ընդգծելով, որ հայերն ու ադրբեջանցիները Ադրբեջանի կողմից պետական մակարդակով տարվող ատելության, հայատյացության պայմաններում չեն կարող միասին ապրել։
«Հայերն ու ադրբեջանցիները չեն կարող միասին ապրել։ Ես դրան չեմ հավատում։ Հիմնախնդիրը լուծելու համար նախ և առաջ պետք է նվազեցնել լարվածությունը շփման գծում, պետք է մի շարք քայլեր ձեռնարկել, որից հետո միայն կարելի է քննարկել միասին ապրելու հնարավորությունը։ Այսօր ատելության մակարդակն աներևակայելի մակարդակի է հասել, սպառազինությունը կրակի հեռավորության վրա է, Ստեփանակերտին համազարկային կրակի ռեակտիվ համակարգի հրթիռներով հարվածելու վտանգը պահպանվում է։ Ներկայիս համեմատական խաղաղությունը պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ Ադրբեջանը պարզապես սպասում է ավելի բարենպաստ պահի՝ ուժային օպերացիա սկսելու համար։ Ես դրանում համոզված եմ»,- ավելացրեց ռուսաստանցի փորձագետը։
