Սեպտեմբերի 18-ին Ադրբեջանում մեկնարկել է միանգամից երկու խոշոր զորավարժություն: Առաջինը Ադրբեջանի զինված ուժերի պլանային վարժանքներն են, որոնց մասնակցելու է շուրջ 15 հազար զինծառայող: Այս զորավարժությունների ընթացքում գործադրվելու է շուրջ 150 միավոր տանկ և այլ զրահատեխնիկա, շուրջ 120 միավոր տարբեր տրամաչափի հրետանային, հրթիռային համակարգեր, ականանետներ և այլ զինատեսակներ: Ռազմաքաղաքական տեսանկյունից ոչ պակաս ուշագրավ են զուգահեռաբար Ադրբեջանի տարածքում անցկացվող ադրբեջանական և թուրքական ռազմաօդային ուժերի համատեղ մարտավարական վարժանքները՝ «TurAz Qartalı – 2017» անվանումով: Ըստ Ադրբեջանի ՊՆ-ի հաղորդագրության՝ սեպտեմբերի 18-30-ը անցկացվող զորավարժություններին կգործարկվեն մինչև 30 միավոր ավիացիոն միջոցներ՝ ՄԻԳ-29, F-16, ՍՈՒ-25, Ս-130 Հերկուլես, CASA CN-235 ինքնաթիռներ և ՄԻ-35, ՄԻ-7 և Sikorsky S-70 ուղղաթիռներ:
«Առաջին լրատվական»-ի հետ հարցազրույցում հարցին անդրադարձել է Մոսկվայի ԱՊՀ երկրների ինստիտուտի փոխտնօրեն, Կովկասի բաժնի ղեկավար Վլադիմիր Եվսեևը՝ ասելով, որ Հայաստանը և Ռուսաստանը պետք է համատեղ ուժերով զսպեն Թուրքիայի ռազմական ակտիվությունը մեր տարածաշրջանում, քանի որ դա սպառնալիք է Հայաստանի համար և մարտահրավեր՝ Ռուսաստանի Դաշնության համար:
– Պարոն Եվսեև, ի՞նչ նշանակություն ունեն թուրք-ադրբեջանական համատեղ զորավարժությունները Հայաստանի պաշտպանության և անվտանգության տեսանկյունից: Պե՞տք է արդյոք ուշադրություն դարձնենք այս իրադարձությանը:
– Կարծում եմ, որ պետք է շատ լուրջ ուշադրություն դարձնել այդ զորավարժություններին: Թուրք-ադրբեջանական համատեղ տակտիկական վարժանքներին մասնակցում են տարբեր տեսակի ինքնաթիռներ և ուղղաթիռներ: Բացի դրանից, Թուրքիան Ադրբեջանի տարածքում՝ Բաքվի մոտակայքում, վարձակալում է տերմինալ, որտեղ մշտապես տեղակայված են Թուրքիայի ռազմաօդային ուժեր: Այս ամենից կարող ենք եզրակացնել, որ Թուրքիան կարող է ավիացիոն աջակցություն ցուցաբերել Ադրբեջանին Հայաստանի հետ զինված հակամարտության դեպքում: Միանգամայն հասկանալի է, որ նման զարգացումը ծայրաստիճան անցանկալի է, որովհետև փաստացի կնշանակի Թուրքիայի ուղղակի ներգրավում Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրին, հետևաբար կարծում եմ, որ Հայաստանը պետք է հարց բարձրացնի Ռուսաստանի առջև հակաօդային պաշտպանության (ՀՕՊ) ոլորտում իր ներուժն ավելացնելու մասին, որովհետև եթե այդ օդուժը գործադրվի, Հայաստանը պետք է ինչ-որ կերպ հակազդի դրան: Հարկավոր է համատեղ ուժերով զսպել Թուրքիայի նկրտումները, որն ակնհայտորեն ցույց է տալիս իր պատրաստակամությունը ռազմաօդային աջակցություն ցույց տալու Ադրբեջանին: Եվ պետք է գտնել հակազդեցության ադեկվատ միջոցներ՝ հաշվի առնելով այն փաստը, որ Թուրքիան ռազմաօդային ուժերի մշտական բազա ունի Ադրբեջանի տարածքում: Անհրաժեշտ է հարց բարձրացնել այդ բազայի անօրինական լինելու մասին, որ դա հակասում է Ադրբեջանի Հանրապետության սահմանադրությանը: Կարելի է նաև հարց բարձրացնել այն մասին, թե որքանով է դա համապատասխանում Ռուսաստանի և Ադրբեջանի ռազմավարական հարաբերություններին: Այսպիսով, պետք է օգտագործել տարբեր լծակներ՝ թուրքական ակտիվությունը նվազեցնելու համար, որովհետև ես կարծում եմ, որ դա սպառնալիք է ստեղծում Հայաստանի համար: Դա սպառնալիք է այն պատճառով, որ Հայաստանի հնարավորությունները ռազմաօդային ուժերի ոլորտում շատ սահմանափակ են, իսկ այս գործողություններից պարզ է դառնում, որ Թուրքիան ավելացնում է իր ռազմական ներկայությունը Ադրբեջանում՝ Ադրբեջանի տարածք տեղափոխելով իր ռազմաօդային ուժերը: Ռուսաստանը պետք է ադեկվատ պատասխան տա նմանատիպ գործողություններին՝ կանխելով Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության մեջ Թուրքիայի ներգրավումը Ադրբեջանի կողմից:
– Դուք կարծում եք, որ կա թուրք-ադրբեջանական մերձեցման, ռազմական համագործակցության խորացման որոշակի միտո՞ւմ:
– Այո, կարծում եմ, որ Թուրքիայի և Ադրբեջանի համագործակցությունը ռազմական ոլորտում զարգանում է, բայց ավելի շատ անհանգստացնում է համագործակցությունը ռազմաօդային ուժերի ոլորտում: Հնարավոր է՝ դա Ադրբեջանի ամենախոցելի մասն է, որովհետև Ադրբեջանում տերմինալ վարձակալելը նշանակում է փաստացի մուտքի հնարավորություն ունենալ դեպի Ադրբեջանի ռազմական ենթակառուցվածքներ, և այդ տերմինալում կարող են տեղակայվել տարատեսակ ռազմական ինքնաթիռներ և ուղղաթիռներ: Հավանաբար կան պայմանավորվածություններ նաև այլ օդակայաններ օգտագործելու մասին: Այսպիսով, կարծում եմ, որ Հայաստանը և Ռուսաստանը՝ որպես դաշնակիցներ, պետք է մտածեն պատասխան միջոցներ սցենարի նմանատիպ զարգացումներին, որոնք բարենպաստ չեն Հայաստանի համար:
– Սեպտեմբերի սկզբին ՌԴ զինված ուժերի բարձրաստիճան պաշտոնյան հայտարարեց, որ Հայաստանը և Ռուսաստանը հստակեցրել են միասնական ՀՕՊ համակարգի զինվորականների կազմը: Այս քայլը որքանո՞վ կարող է նպաստել թուրք-ադրբեջանական գործակցությանը հակազդելուն:
– Ռուսաստանը և Հայաստանը ունեն ՀՕՊ-ի ընդհանուր համակարգ, հետևաբար, հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ Թուրքիան չի բացառում հավելյալ ռազմաօդային ուժերի տեղակայումը Ադրբեջանում, պետք է հարց բարձրացնել Հայաստանի ՀՕՊ համակարգն ուժեղացնելու անհրաժեշտության մասին, ընդ որում՝ այն պետք է ուժեղացվի ինչպես Ադրբեջանի դեմ, այնպես էլ Նախիջևանի կողմից, որովհետև այնտեղ ևս զարգանում է թուրք-ադրբեջանական ակտիվ համագործակցություն: Անհրաժեշտ է հատուկ ուշադրության տակ պահել երկու ուղղություններն էլ:
– Ուզում եք ասել, որ Ադրբեջանում Թուրքիայի ռազմական ներկայության ուժեղացումը անհանգստություն է առաջացնում նաև Ռուսաստանո՞ւմ:
– Իհարկե, առաջացնում է անհանգստություն, որովհետև Թուրքիան, չհասնելով լուրջ հաջողության Սիրիայում և Իրաքում, հիմա փորձում է ակտիվություն դրսևորել Հարավային Կովկասում: Դա, իհարկե, մարտահրավեր է: Ռուսաստանը պետք է իրականացնի Թուրքիայի զսպման քաղաքականություն այդ ուղղությամբ:
– Այդ դեպքում ինչո՞ւ չենք տեսնում Ռուսաստանի համապատասխան արձագանքը և գործողությունները:
– Գիտեք, կարծում եմ, որ այս հարցում պետք չէ շտապել, որովհետև այսօր շատ լուրջ պրոցես է ընթանում Սիրիայի Իդլիբ շրջանի հարցի լուծման ուղղությամբ: Ռուսաստանի և Թուրքիայի համագործակցությունը խիստ անհրաժեշտ է Իդլիբն ազատագրելու համար: Բայց սա կարճաժամկետ խնդիր է, իսկ այս խնդիրը լուծելուց հետո Ռուսաստանը կվերադառնա Թուրքիային Հարավային Կովկասում զսպելու հարցին: Մեկը մյուսին չի հակասում: Այլ հարց է, որ այսօր, քանի դեռ Իդլիբի հարցը չի լուծվել, Ռուսաստանը որոշ չափով կաշկանդված է իր գործողություններում:
– Նախիջևանում թուրք-ադրբեջանական վերջին համատեղ զորավարժություններից հետո հայ որոշ քաղաքական գործիչներ և քաղաքագետներ հայտարարեցին, որ պաշտոնական Երևանը պետք է բարձրացնի Նախիջևանի և Նախիջևանում թուրքական ներկայության հարցը Ռուսաստանի հետ բանակցություններում:
– Այո, հարցը պետք է բարձրացնել, բայց պետք է ճիշտ ձևով բարձրացնել: Պետք է հաշվի առնել այն, որ Ռուսաստանը նախ պետք է լուծի Իդլիբի հարցը Սիրիայում: ՀՕՊ-ի ներուժի ավելացման հարցն անշուշտ պետք է բարձրացնել, որովհետև եթե Թուրքիան պատրաստ է տեղափոխել իր ռազմաօդային ուժերը Ադրբեջան, ապա անհրաժեշտ է զսպել դրանց: Սա միանգամայն հասկանալի է: Հարկավոր է առաջարկել որոշակի ծրագիր, թե ինչպես կարելի է ուժեղացնել Հայաստանի ՀՕՊ համակարգը: Գուցե կարելի է դա անել Գյումրիի ռուսական բազայի ռազմաօդային խմբավորումը մեծացնելու միջոցով: Գուցե կարելի է դա անել հավելյալ ՀՕՊ համակարգեր տեղակայելու միջոցով: Այս հարցը պետք է բարձրացնել, որովհետև, իմ կանխազգացումներով, Թուրքիան մտադիր է ուժեղացնել իր ռազմական ներկայությունը, և պետք է ճիշտ արձագանքել դրան: Բայց միգուցե պետք չէ որոշ հարցեր հրապարակայնացնել՝ հաշվի առնելով այն, որ այսօր Ռուսաստանի համար կարևոր է Թուրքիայի աջակցությունը Սիրիայում:
– Կարծում եք, որ Թուրքիայի ռազմական ներկայությունը Նախիջևանում ուղղակի սպառնալի՞ք է Հայաստանին, թե՞ պարտադիր չէ, որ դա ուղղված լինի Հայաստանի դեմ:
– Թուրքիայի ռազմական ներկայությունը Նախիջևանում սպառանալիք է Հայաստանի համար և մարտահրավեր՝ Ռուսաստանի Դաշնության համար:
– Հայկական ԶԼՄ-ները նկատել են, որ Ադրբեջանում սկսված լայնածավալ զորավարժությունների ընթացքում, ի թիվս այլ զինատեսակների, ցուցադրվել են նաև Չեխիայից ձեռք բերված DANA հրետանային համակարգերը և RM-70 համազարկային կրակի ռեակտիվ համակարգերը: Ի՞նչ նշանակություն ունեն այս զինատեսակները:
– Համազարկային կրակի ռեակտիվ համակարգերը ծանր համակարգեր են: Դա «Գրադի» համանման տեսակն է: Ինչ վերաբերում է հրետանային համակարգին, ապա պարզ է, որ Ադրբեջանը պատրաստվում է հարձակողական գործողությունների և ուզում է առավելություն ունենալ հրետանիով: Կարծում եմ, որ Ռուսաստանը և Հայաստանը կարող են պատասխան գտնել դրան: Մենք չենք կարող արգելել Ադրբեջանին զենք գնել: Բայց շատ կարևոր է այն, որ Ռուսաստանը շատ ուշադիր լինի, թե ինչ զինատեսակներ է մատակարարում Ադրբեջանին: Չի կարելի Ադրբեջանին մատակարարել այն զինատեսակները, որոնք առաջացնում են Հայաստանի անհանգստությունը: Խոսքը հատկապես սպառազինության որոշ տեսակների մասին է: Դրանք են, օրինակ, հրանետային ծանր համալիրները, համազարկային կրակի ռեակտիվ համակարգերը: Ելնելով այս հանգամանքից՝ Ռուսաստանը պետք է ևս մեկ անգամ վերանայի Ադրբեջանին վաճառվող սպառազինության ցանկը: Ադրբեջանին զենք վաճառելիս Ռուսաստանը պետք է հաշվի առնի ոչ միայն ռազմական ուժերի ներկայիս հավասարակշռությունը Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև, այլև այն, թե ինչ զինատեսակներ են այլ երկրներ մատակարարում Ադրբեջանին: Եվ սրա հիման վրա պետք է որոշվեն մատակարարվող զենքի և՛ ծավալները, և՛ տեսակները:
