«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է պատմական գիտությունների թեկնածու, հնագետ Արսեն Բոբոխյանը
– Որպես հնագետ՝ ինչ եք կարծում, ի՞նչն է պատճառը, որ ներկայումս հին ազգերը ձախողում են, իսկ նորերը հաջողությունների հասնում: Ստացվում է՝ մենք ամենահին բայց միեւնույն ժամանակ վատ քրիստոնյան ենք: Ինչո՞ւ:
– Շատ լավ հարց եք տալիս: Ինչպես մարդը, այնպես էլ յուրաքանչյուր ժողովուրդ ունի գոյության որոշակի ժամանակամիջոց: Եվ ինչպես մարդու կյանքը բաղկացած է մանկությունից, երիտասարդությունից, ծերությունից, այնպես էլ ժողովուրդը ապրում է այդ բոլոր փուլերը եւ ինչ-որ պահի ծերանում է: Հետեւապես յուրաքանչյուր ժողովուրդ պետք է պատրաստ լինի մեռնելու: Բայց կան ժողովուրդներ, որոնք մեռնում եւ հարություն են առնում, դրանք ուժեղ ժողովուրդներն են: Ժողովուրդը պետք է պատրաստ լինի մեռնելուն: Գուցե մենք գենետիկորեն հոգնած ենք, եւ դրանում է մեր խնդիրը:
– Եվ ինչպե՞ս է դրսեւորվում այդ գենետիկորեն հոգնած վիճակը:
– Դրսեւորվում է սեփական իրականության նկատմամբ անտարբերության միջոցով, այդ իրականությունը կարող է լինել մեր պատմությունը, պետությունը, ամեն արժեքավորը:
– Այսինքն՝ մենք պետք է ուժ ունենանք, որ հարությո՞ւն առնենք, իսկ ի՞նչ կտա դա մեզ:
– Մենք նորովի ոտքի կկանգնենք: Ամենակարեւոր պահերից մեկն այն է, որ մենք երկրագործ ժողովուրդ ենք, իսկ եթե երկրագործները մի տարածքում երկար են ապրում, լճանում են: Դրա համար, երբ քոչվորները գալիս են, նրանք, ովքեր բնությանը շատ ավելի մոտ են, եւ նրանք, ովքեր ավելի ակտիվ են, հեշտությամբ կարողանում են երկրագործներին նվաճել: Հայաստանից դուրս գալու երեւույթի մեջ նաեւ այդ պահը կա. գուցե մենք լճացած ենք մեր տարածքում եւ փորձում ենք դուրս գալ այդ կենսական/առանցքային տարածքից եւ փրկել ինքներս մեզ:
– Գիտեմ, որ յոթ տարի շարունակ ապրել, սովորել եւ ատենախոսությունը պաշտպանել եք Գերմանիայում: Ի՞նչը ստիպեց վերադառնալ, մանավանդ որ` հնարավորություն էր ստեղծված մնալու համար:
– Արմատներն են կապում, ես ինձ շատ լավ եմ զգում այստեղ, քանի որ գիտակցում եմ իմ գոյությունն ու անհրաժեշտությունը Հայաստանում:
– Ինչպե՞ս գալ այն գիտակցության, որ մեզ առողջ գլուխներ են պետք եւ ոչ թե ասենք` Սովետական Միությունից մնացած, վաղուց արդեն դեկորացիա դարձած «մտավորականներ»:
– Ամեն ինչի կարելի է գալ կրթության միջոցով: Պետք է սերունդներ դաստիարակվեն ոչ թե կեղծ հայրենասիրությամբ, ինչը, ըստ էության, հիմա արվում է, այլ ավելի հանդարտ կերպով, լուրջ սերունդ կրթվի, որը կարիք չի ունենա ինչ-որ մի բան ցույց տալու. պետք է մարդկանց վերաբերմունքը փոխվի շրջապատի եւ երկրի նկատմամբ: Պետք է մանկապարտեզից սկսած սեր սերմանվի երկրի, հողի, պետության, անցյալի, մարդկանց, շրջապատի նկատմամբ: Այսօր Հայաստանում մարդկանց մեջ վստահությունն է բացակայում, դա պետք է վերականգնվի, թիմային աշխատանքը խրախուսվի, ինդիվիդուալիզմը հնարավորինս քչացվի եւ ընդհանուր համագործակցության մթնոլորտ ստեղծվի:
– Այսօրվա հայը այն օրվա հայից ինչո՞վ է տարբերվում, այսօրվա հայը քրեաօլիգարխիա է տեսնում եւ պատկերացնում է, որ լավ տղան կամ փեսացուն պետք է լինի օլիգարխ:
– Պետք է առաջին հերթին հասարակության իդեալը փոխել: Խնդիրը նրանում է, որ շատ բաներ միայն այսօրվան բնորոշ չեն, դրանք մեր մեջ կան ի սկզբանե: Օրինակ՝ եթե Խորենացու «Ողբը» համեմատենք այսօրվա իրավիճակի հետ, շատ ընդհանրություններ կգտնենք: Սրանք մշտական պրոբլեմներ են: Պետության գերխնդիրը այդ պրոբլեմներին ծանոթ լինելն է ու դրանք հաղթահարելու մեխանիզմները մշակելը:
– Շատերը հստակ ասում են, որ մեր փրկությունը եվրոպական արժեքներին ինտեգրվելն է:
– Անկեղծ ասած, ես չեմ ձգտում ո՛չ Եվրոպա, ո՛չ էլ Ասիա, ես ձգտում եմ ինքս ինձ, դեպի իմ ներքին համակարգը, ի վերջո, ի՞նչ կապ ունի Եվրոպան Հայաստանի հետ: Ընդհակառակը, եթե ինչ-որ տեղ պետք է ձգտել, ես ձգտում եմ դեպի Կովկաս: Հայաստանը կովկասյան մշակութային աշխարհի մասն է, եւ մենք պետք է ձգտենք առաջին հերթին մեր հարեւանների հետ լավ հարաբերություններ ունենալ, փորձենք մեր տարածաշրջանում ստեղծել մի միջավայր, որում մեզ լավ ենք զգալու, ոչ թե գնանք այստեղ, այնտեղ եւ ամենուր:
Տեսեք, հնագիտությունը Հայաստանի համար ահռելի մեծ պոտենցիալ է, բայց զուտ չգիտակցված պոտենցիալ է, որովհետեւ հնագիտություն ասվածը մեր իրականության մեջ առանձնապես հարգված չէ: Դա նշանակում է, որ մտավոր աշխատանքն այսօր գրեթե չի գնահատվում:
– Սակայն մենք դեռ «հայոց աշխարհ» ենք կառուցում, ճոպանուղի եւ այլն, խոսում ենք գիտության մեջ մեր զարգացումներից:
– Չէ՛, մենք դեռ շենքեր ենք կառուցում, բայց առանց հիմքի: Պետությունը նախ ինքը պետք է ստեղծվի, որի հիմքի վրա էլ պետք է այդ շենքը կառուցվի: Պետք է ձեւավորվի գիտակից մարդկանց միջավայր, որը համակարգ ունի, արժեքներ ունի:
