Ասում են՝ ՀԱՊԿ-ը երիտասարդ կազմակերպություն է: Թույլ տվեք անվերապահ չհամաձայնել այս պնդման հետ: ԱՊՀ երկրները Հավաքական անվտանգության պայմանագիրը կնքել են 20 տարի առաջ Տաշքենդում, իսկ Հավաքական անվտանգության կազմակերպությունը ստեղծվել է ուղիղ տասը տարի անց:
Ընդունեք, որ ռազմա-քաղաքական դաշինքի համար տասը տարին քիչ ժամանակ չէ: Չի կարելի պնդել, որ ՀԱՊԿ-ը լրիվ վիրտուալ, անգործունակ կազմակերպություն է եղել: Ի վերջո, կազմակերպության անդամները պարբերաբար խորհրդաժողովներ, իսկ զինվորականները նույնիսկ զորավարժություններ են անցկացնում: Այնուամենայնիվ, ՀԱՊԿ-ը ոչ մի կերպ այս տասը տարվա ընթացքում Կազմակերպության անդամ երկրների համար չի դարձել իրական անվտանգության համակարգ՝ ներքին և արտաքին իմաստով:
Այնպիսի տպավորություն է, որ Ռուսաստանի համար ՀԱՊԿ-ը Հյուսիսատլանտյան դաշինքին ընդդիմանալու, և ՀԱՊԿ անդամ առավելապես ռուսամետ բռնապետություններին՝ այդ երկու համակարգերի միջև դժվարին ընտրության առջև կանգնեցնելու համար է: Իմ համոզմամբ՝ ժամանակն է, որ ՀԱՊԿ-ի խնդիրը կայանա ոչ թե նրանում, թե ինչպես են անդամ երկրները համագործակցում առանձին-առանձին ՆԱՏՕ-ի և ԱՄՆ-ի հետ, այլ նրանում, թե ինչպես են նրանք կարողանում գործակցել միմյանց հետ: Ի վերջո, անվտանգության համակարգի կենսունակությունն ու դիմադրողականությունը հենց դրանով է չափվում: Այս տեսանկյունից արդեն անհասկանալի է Հայաստանի անդամակցության նպատակահարմարությունը ՀԱՊԿ-ին, որովհետև բացի Ռուսաստանի հետ արդեն իսկ գոյություն ունեցող պայմանագրային պարտավորություն-հարաբերությունից ՀԱՊԿ անդամ որևէ այլ երկրի հետ Հայաստանը ՀԱՊԿ շրջանակում հարաբերություն որպես այդպիսի չունի:
Փաստորեն և՛ Մոսկվան, և՛ նրա սատելիտ մայրաքաղաքները, այդ թվում՝ Երևանը, ՀԱՊԿ-ը ավելի շատ դիտարկում են որպես խորհրդանիշ: Առաջին՝ որպես նշան ռուսական ռազմա-քաղաքական ներկայության և ազդեցության, երկրորդ՝ որպես արտաքին վկայություն, որը երաշխավորում է Մոսկվայի լոյալությունը վերջինիս հետ սուր տարաձայնությունների ժամանակ, ինչպես դա պարբերաբար տեղի է ունենում օրինակ՝ Բելառուսի կամ խրոնիկ շարունակում է տեղի ունենալ Ուզբեկստանի հետ:
Մինչդեռ ժամանակն է կանգ առնել և լրջորեն խորհել: Հայաստանի և Ադրբեջանի սահմանագոտում տեղի ունեցած իրար հաջորդած զոհաբեր միաջադեպերը, ՆԱՏՕ-ի և ԱՄՆ ռազմուժի Աֆղանստանից դուրս բերելու առաջիկա գործընթացը և այդ՝ խնդիրներով առլեցուն երկրի անվտանգության ապահովումը Քաբուլին հանձնելը ՀԱՊԿ երկրներն ընդգրկող տարածաշրջանը կանգնեցնելու են լրջագույն մարտահրավերների առջև: Այդ նոր պայմաններում ինչպե՞ս է ապահովվելու Կենտրոնասիական տարածաշրջանի և որպես դրա հետևանք՝ Կովկասյան տարածաշրջանի անվտանգությունը: Ինչպիսի՞ աշխատող գործիքներ կան դա իրականացնելու համար: Ընդունա՞կ է արդյոք ՀԱՊԿ-ը մարել անդամ երկրների ներսում այնպիսի հակամարտությունները, ինչպիսին 2010 թվականին Ղրղզստանի Օշում էր: Կարո՞ղ է արդյոք ՀԱՊԿ-ը նպաստել ՀԱՊԿ անդամ ֆորմալ դաշնակից երկրների լարված հարաբերությունների թուլացմանը: Օրինակ` Տաջիկստանն ու Ուզբեկստանը գտնվում են սառը պատերազմի վիճակում:
Սրանք կենսական հարցեր են: Դրանց լուծումը շատ ավելի կարեւոր հարց է, քան ՆԱՏՕ-ի կողմից ՀԱՊԿ-ը ճանաչել-չճանաչելը, որը դարձել է ռուսական արտաքին քաղաքականության կարևորագույն ուղղություններից մեկը: Ամերիկյան ռազմական ներկայության հարցը Կենտրոնական Ասիայում, մեծ հաշվով, երկրորդական է դառնում, եթե ՀԱՊԿ-ն իր առջև դրված վերոշարադրյալ հարցերը կարողանում է լուծել: ԱՄՆ-ն գործել և շարունակելու է գործել իր ներկայությունը և՛ Կենտրոնական Ասիայում, և՛ Հարավային Կովկասում ամեն գնով պահպանելու ուղղությամբ: Ռուսաստանը պիտի համակերպվի այն մտքի հետ, որ ԱՄՆ-ն այս տարածաշրջանում երբեք հավասարը հավասարի պես չի հարաբերվելու իր հետ:
Սա արատավոր շրջան է, որից կարելի է դուրս գալ ՀԱՊԿ-ում ֆունդամենտալ բարեփոխումների ճանապարհով՝ կազմակերպությունը վերածելով Հարավային Կովկասում և Կենտրոնական Ասիայում արդի անվտանգության համակարգի: Եթե Մոսկվան չկարողանա արդյունավետորեն իր առաջնորդությունը մշակել և իրացնել՝ առաջիկայում նրան սպասում են անկանխատեսելի անակնկալներ: