«Առաջին լրատվականի» զրուցակիցն է Բրյուսելում գործող Եվրոպական քաղաքական կենտրոնի քաղաքական վերլուծաբան և եվրոպական քաղաքական ինստիտուտների ծրագրի տնօրեն Ամանդա Փոլը։
– Սերժ Սարգսյանը ռուսական ռադիոկայանին տված հարցազրույցում ասել է, որ մտադիր է հետ կանչել իր ստորագրությունը Ցյուրիխյան արձանագրություններից, եթե Թուրքիան շարունակի արձանագրությունների վավերացումը կապել Լեռնային Ղարաբաղի հարցի հետ: Ինչպե՞ս եք գնահատում այդ հայտարարությունը:
– Սա շատ հետաքրքիր հայտարարություն է: Շատ հասկանալի է` ինչու է նա նման բան հայտարարել: Բայց չեմ կարծում, որ նախագահ Սարգսյանը պիտի շտապի կարգավորել Թուրքիայի հետ հարաբերությունները մինչև այս տարի հունիս ամիսը կայանալիք խորհրդարանական ընտրությունները: Դա լրացուցիչ առիթ է ստեղծելու` բանակցությունները վերսկսելու համար: Կարծում եմ Թուրքիայի վարչապետը մեծ ուշադրություն է դարձնում այս հարցին: Ինչևէ, ստորագրությունը հետ կանչելը բացասական քայլ կլինի Հայաստանի կողմից: Անկեղծ ասած, կարծում եմ` ստորագրությունը պիտի մնա փաստաթղթի տակ, գոնե մինչև խորհրդարանական ընտրությունները: Այն ժամանակ կտեսնենք, թե Թուրքիայի կառավարությունը ինչ է ձեռնարկում Լեռնային Ղարաբաղի հարցի շուրջ: Կարծում եմ` Լեռնային Ղարաբաղի հարցը հայ-թուրքական բանակցություններին կապելը մեծ սխալ էր, կարծում եմ` հիմա Թուրքիան հասկանում է դա: Լեռնային Ղարաբաղի հարցը որպես նախապայման առաջադրելուց Թուրքիան ինքն իրեն վատ վիճակի մեջ դրեց` Ադրբեջանի պատճառով:
– Կարծում եք գործընթացը դեռ չի՞ ավարտվել։ Հույս ունեք, որ Թուրքիայում այս տարի հունիսին կայանալիք խորհրդարանական ընտրություններից հետո հարաբերությունների կարգավորման շուրջ բանակցությունները կարող են շարունակվե՞լ:
– Կարծում եմ` հիմա մի տեսակ սառած պահ է այս գործընթացում: Ես հավատում եմ, որ Թուրքիան այս գործընթացը շարունակելու և Հայաստանի հետ հարաբերությունները վերականգնելու նպատակ ունի: Կարծում եմ` ընտրություններից հետո, եթե վարչապետ Էրդողանը և «Արդարություն և զարգացում» կուսակցությունը վերադառնան խորհրդարան` նույն մեծամասնությամբ, ինչ ունեն այժմ, ապա այս գործընթացը շարունակելու և Կիպրոսի խնդրով զբաղվելու մանդատ կունենա: Հավանաբար այս հարցի վրա պետք չէ կենտրոնանալ հիմա, գուցե սրան պետք է անդրադառնալ ընտրություններից հետո, որը իշխող կուսակցությանը առաջ գնալու առիթ կտա: Եթե թուրքերը հրաժարվեն շարունակել գործընթացը, այդ դեպքում Հայաստանն իրավունք կունենա ստորագրությունը հետ կանչելու քայլին դիմել: Այնուհանդերձ, դա արդյունավետ քայլ չի լինի, գոնե միջազգային հանրության համար: Հնարավոր է Հայաստանում սա դրական գնահատեն, չգիտեմ:
– Ինչպե՞ս եք գնահատում անցյալ տարի դեկտեմբեր ամսին Աստանայում կայացած ԵԱՀԿ գագաթնաժողովից ի վեր ԼՂ կարգավորման գործընթացում մեծ լռությունը։ Մենք որևէ քայլ չենք տեսնում Մինսկի խմբի կողմից, բացի Մոսկվայում ՀՀ և Ադրբեջանի ԱԳ նախարարների միջև վերջերս տեղի ունեցած հանդիպումը:
– Նախ մենք չպետք է մեղադրենք Մինսկի խմբին: Հարցին լուծում կարող են տալ միայն երկու կողմերը` Հայաստանի ու Ադրբեջանի իշխանությունները, և շատ ցավալի է, որ նրանք Աստանայում նման ելույթ ունեցան: Իհարկե, Աստանայի ձախողման մեջ իր դերն ունի նաև հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման գործընթացը, որը Հայաստանին դժվար կացության մեջ դրեց և դանդաղեցրեց գործընթացը: Բայց չեմ կարծում` այս պատրվակը կարելի է միշտ օգտագործել: Գործողությունների պիտի դիմի Հայաստանը, քանի որ Ադրբեջանը ընդունել է Մադրիդյան սկզբունքների նորացված տարբերակը, իսկ Հայաստանը դեռ տատանվում է դրանք ընդունել: Կարծում եմ` ժամանակն է, որ Հայաստանը ընդունի դրանք ու վերադառնա բանակցություններին: Միջազգային հանրությունը ևս ավելի շատ պիտի ուշադրություն դարձնի Լեռնային Ղարաբաղի հարցին: Ներկայիս ստատուս քվոն չի կարող հավեժ ձգվել, պատերազմը չի կարող վերսկսվել, ինչպես եղավ Վրաստանում. այս սխալը չի կարելի նորից թույլ տալ: Սա միայն ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի խնդիրը չէ, ես մեծ կարևորություն եմ տալիս Ռուսաստանի դերին, քանի որ նա է կարևորագույն դեր խաղում Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման գործընթացում: Կարծում եմ` պետք է ԱՄՆ-ն և Եվրամիության հզոր երկրները ևս ուղիներ փնտրեն երկու կողմերին բանակցային սեղանին վերադարձնելու համար: Այո, իրավիճակը հիմա բարդ է, բայց Մինսկի խումբը չի այս ամենի միակ մեղավորը, երկու երկրների առաջնորդները ինքնուրույն պիտի առաջ գնան:
– Ռուս փորձագետները անթաքույց խոստովանում են, որ միայն Ռուսաստանը չի կարող առաջ տանել կարգավորման գործընթացը, միևնույն ժամանակ Վաշինգտոնը շատ պասիվ է իրեն դրսևորում։
– Ես համաձայն չեմ ռուս փորձագետների այս կարծիքի հետ, քանի որ Ռուսաստանը ավելի, քան որևէ մեկը կարող է ճնշում գործադրել կողմերի վրա համաձայնության հասնելու համար: Հարցն այն է, թե Ռուսաստանը ի՞նչ կշահի այդ հաշտությունից: Եթե Ռուսաստանը կոնկրետ շահ ունենա, օրինակ, զորքերը տեղակայի Ադրբեջանի և Իրանի սահմանին, կամ հասանելիություն ունենա ադրբեջանական էներգետիկ պաշարների նկատմամբ, ես համոզված եմ` Ռուսաստանը ավելի մեծ ջանքեր կներդնի հակամարտության լուծման համար: Պարզ է, որ ԱՄՆ-ն այդքան մեծ դեր չունի տարածաշրջանում: Առաջին պատճառը Ռուսաստանի գերակայությունն է այստեղ, երկրորդը` ԱՄՆ-ն հավատացած է, որ Եվրամիությունը պիտի ակտիվ ներգրավվածություն ունենա տարածաշրջանում: Բայց միանշանակ Ռուսաստանինն է կարևորագույն դերը բանակցային գործընթացում, և նա հավասարակշռված քաղաքականություն է վարում:
– Հայ փորձագետները կարծում են Հարավային Սուդանի հանրաքվեն կարող է դեր ունենալ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության լուծման հարցում: Կարծում եք` դա կարո՞ղ է նախադեպ հանդիսանալ Լեռնային Ղարաբաղի համար:
– Պարզ է, բոլոր նման իրավիճակները, երբ երկիրը անկախություն է հռչակում հանրաքվեի միջոցով, կարելի է նախադեպ համարել: Բայց այս բոլոր հակամարտությունները շատ տարբեր են: Հարավային Սուդանը այլ է, ինչպես Կոսովոն էլ է շատ տարբեր: Կարծում եմ` չի կարելի համեմատել Լեռնային Ղարաբաղը Սուդանի հետ: Ղարաբաղը փոքր է և չունի միջազգային հովանավորներ, նկատի ունեմ ԱՄՆ-ն, որը իր շահերն ունի` պաշտպանելու Հարավային Սուդանի անկախությունը: Եթե չունեք մի գերտերություն, ով կպաշտպանի ձեր անկախությունը, դուք շանս չունեք այն ստանալ:
