«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է գրող, թարգմանիչ Հերբերտ Մաուրերը, ով ապրում է Ավստրիայում
– Պարոն Մաուրեր, ինչպե՞ս եք:
– Մի քիչ հիվանդ, ջերմությունս 38 աստիճան է, բայց ոչինչ, կլավանամ: Հայաստանը շատ եմ սիրում, չորս շաբաթից դարձյալ այդտեղ կլինեմ: Շուտով հայկական նոր գրականություն կներկայացնեմ:
– Պարոն Մաուրեր, որպես գրող, թարգմանիչ` ի՞նչ կարող եք ասել այն մասին, որ մենք ՀՀ լեզվի մասին օրենքը փոխեցինք, ռուսաց լեզվի դասընթացներ են սկսել դասավանդել քաղաքապետարանում, ռուս պաշտոնյան էլ այն կարծիքին է, որ ռուսաց լեզուն շատ կարևոր է հայերի համար, որովհետև ռուսաց լեզուն մեր անվտանգության հարցն է լուծում: Ձեր դիտարկումները` որպես գրող և թարգմանիչ:
– Անկեղծ ասած, Ձեր նշած այս վերջին զարգացումների մասին նոր եմ լսում, բայց գիտեմ, որ ՀՀ լեզվի օրենքի փոփոխություններին ընդդիմացողներ շատ կային: Ինչ վերաբերում է իմ դիտարկումներին, ապա ասեմ, որ առհասարակ երեխայի կրթությունը պետք է սկսել մեկ լեզվով, տվյալ դեպքում` հայերենով, ծանոթացնել գրականության հետ, որից հետո նոր շատ ավելի հեշտ երեխան կսկսի մի շարք լեզուներ իմանալ: Եվ ինչքան շատ լեզու իմանա, այնքան լավ, բայց մայրենի լեզվով պետք է հիմքը դրվի: Ամենակարևորը դա է:
Բացի այդ, հայերը միշտ սփյուռք են ունեցել, որն իր հերթին նպաստել է հայերի (ուրիշ ժողովուրդների հետ համեմատած) ավելի շատ լեզուներ իմանալուն: Հարցը կարծես սխալ ձևով է դրվել` ոչ թե դեմ ենք օտարալեզու դպրոցների բացմանը, այլ այստեղ խնդիրը դեմոկրատիայի չգոյության մեջ է: Հայտնի փաստ է, որ եթե ինչ-որ մեկն ուզում է դեմոկրատիան ոչնչացնել, պետք է անգրագիտություն առաջացնի` այն իմաստով, որ ժողովուրդը արդեն ի վիճակի չլինի գրել, կարդալ, այսինքն` դեմոկրատիան ոչնչացնելու ամենահեշտ միջոցը հենց դա է:
– Կարելի՞ է ասել, որ այս քայլերն ավելի շատ միտված են ժողովրդավարության իսպառ ոչնչացմանը:
– Լեզվի հարցը նույնիսկ երկրորդական է դառնում, առաջին հերթին դա դեմոկրատիայի հարց է: Եվ միշտ է այդպես եղել: Եթե ես ուզում եմ ճնշում գործադրել ժողովրդի վրա, արդյունքում ուզում եմ մի ժողովուրդ ունենալ, որը ոչ մի բան չի հասկանա, և պետք է ինչ-որ մի ձևով անգրագիտության ճանապարհով տանել: Եթե ժողովուրդը իր լեզվով չի կարողանալու կարդալ, խոսել, վիճաբանել, վերլուծել և այլն, դեմոկրատիան էլ չի «աշխատի»: Եթե ես` որպես բանաստեղծ, հեղինակ, հոդված եմ գրում թերթում, և այն ոչ ոք ի վիճակի չէ կարդալու, ուրեմն անգամ հոդվածը իմաստ չունի գրելու:
Օտարալեզու դպրոցներ այսօր կան աշխարհում, բայց դրանք փոքրամասնությունների համար են (ֆրանսիական, ամերիկյան, գերմանական և այլն): Փոքր երեխան պետք է անպայման մայրենի լեզու ունենա և իմանա, պետք է մայրենի լեզվով հիմք դրվի, հետո ինչքան շատ լեզու իմանա, այնքան լավ:
Իսկ ինչ վերաբերում է Հայաստանին, ապա այստեղ լեզվի օրենքի հարցին խառնվում են քաղաքական, մշակութային հարցեր:
Հայաստանը լավ հարաբերությունների մեջ է Ռուսաստանի հետ, բայց կրթության վրա այդ հարաբերությունները չպետք է ազդեցություն ունենան: Ասածս այն է, որ Հայաստանը ո՛չ թող պատկանի ռուսներին և ո՛չ էլ ամերիկացիներին, թող պատկանի հայերին, բայց այստեղ ահա պակասում է հայերի հպարտությունը, արժանապատվությունը:
Երբ չեմ ասում, որ մեր մայրենի լեզուն ամենալավն է, այնքան լավն է, որ նույնիսկ Աստված է խոսում հայերեն, սա մի քիչ չափազանցություն է, բայց սրա հետ մեկտեղ պետք է լինի հպարտություն, որը նշանակում է` եթե ես իմ մայրենի լեզվին եմ հրաշալի տիրապետում, հիմքս դրվել է մայրենի լեզվով, իսկ շատ միջազգային դպրոցներ թող լինեն, և ինչքան շատ լինեն, այնքան լավ:
– Գուցե ռուսամոլությո՞ւնն է պատճառը այս համատարած ռուսաֆիկացման:
– Սա ռուսամոլություն չէ, կարծում եմ` սրանք վախից արված քայլեր են, և այդ վախը, իհարկե, հիմք ունի: Ռուսամոլությունը գալիս է հենց վախից, այս կապը Ռուսաստանի հետ տրամաբանական է, պետք է որ լինի, բայց մեզ պետք չէ, որ այն վախից լինի: Սա ավելի շատ ստրուկի հոգեբանություն է, ստրուկի կարգավիճակ:
– Պարոն Մաուրեր, լեզուն կասկածի տակ ենք դնում, լեզուն կորցնելուց հետո ի՞նչ կկորցնենք:
– Կորցնում ենք մշակույթ, կենսունակություն: Մի քանի ամիս առաջ Հրանտ Մաթևոսյանի հոբելյանի առթիվ հազարավոր մարդկանց, ընթերցողների հանդիպեցի: Բայց եթե հեղինակը, բանաստեղծը ընթերցող չունենա, ապա այդ հեղինակը` որպես հեղինակ գոյություն չի ունենա: Եթե հետաքրքրություն չկա գրականության նկատմամբ, և եթե ինչ-որ մի հեղինակ արձագանք չունի, ուրեմն նա ընդհանրապես գոյություն չունի:
– Դուք անընդհատ շեշտեցիք դեմոկրատիայի կարևորության մասին, իսկ այդ առումով որքանո՞վ ենք խոցելի:
– Եթե չեմ սխալվում, Եվրոպայի խորհրդում ով գիտի Հայաստանի մասին` առաջինը գիտի և ասում է, որ այդ երկրում կան քաղբանտարկյալներ, և նույնիսկ գիտեն, որ թղթակից, խմբագիր է անհիմն բանտարկված. նույնիսկ կառավարության համար այս երևույթը անհեթեթ է: Եթե ես ինչ-որ երկրի կառավարիչ լինեի, քաջ կգիտակցեի, որ այս ամենը ինձ անիմաստ վնաս է հասցնում, հեղինակազրկում է:
Թեև պետք է ասեմ, որ ես միշտ Հայաստանը ավելի շատ արևմտյան երկիր եմ համարել, որ կա սփյուռք (Ամերիկայում, Ֆրանսիայում, եվրոպական այլ երկրներում): Սակայն այսօրվա կառավարությանը հիմա ավելի հեշտ է, այսպես կոչված, Ռուսաստանի ոճով ապրել: Եթե մի ժողովրդի կառավարություն խոնարհվում է Ռուսաստանի առջև, նշանակում է` այդ կառավարությունը կհանձնի նաև ժողովրդին: Իսկ ժողովրդին, որը վախկոտ է, ավելի հեշտ է ճնշման տակ պահել:
