Նախորդ տարվա վերջին, երբ ԱԺ-ում արտահերթ նիստով արագացված կարգով միանգամից բազմաթիվ վիճարկելի օրինագծեր անցկացվեցին, «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքում կատարվեց մի այնպիսի` բառիս բուն իմաստով խայտառակ փոփոխություն, որով հարկային մարմնի ղեկավարին հնարավորություն տրվեց ցանկացած փոքր տնտեսվարողի զրկել ԱԱՀ չվճարողի կարգավիճակից:
Այս փոփոխությունը այնքան հապշտապ ու գաղտագողի արվեց, որ շատ փոքր տնտեսվարողներ դեռ չեն էլ հասցրել ամբողջությամբ գիտակցել կառավարության կողմից իրենց թիկունքին հասցված այս հերթական հզոր հարվածի ուժը: Խոսքը 2010թ. դեկտեմբերի 22-ին ԱԺ կողմից ընդունված և դեկտեմբերի 28-ին ՀՀ նախագահի կողմից վավերացված «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու նախաձեռնության մասին է, որն ուժի մեջ մտավ այս տարվա հունվարի 1-ից:
Բայց սկսենք սկզբից: Ինչպես հայտնի է, տարեկան մինչև 58.35 մլն դրամ շրջանառություն ունեցող տնտեսվարողները համարվում են ավելացված արժեքի հարկ (ԱԱՀ) չվճարողներ: Մի շարք դեպքերում այս դրույթը չի տարածվում, օրինակ` երբ որևէ կազմակերպության կամ անհատ ձեռնարկատիրոջ պատկանում է մեկ այլ կազմակերպության կանոնադրական կապիտալի 20% և ավելի մասը: ԱԱՀ-ով չհարկման այս շեմը չի տարածվում նաև, այսպես կոչված, «փոխկապակցված անձ» հանդիսացող անձանց վրա: «Փոխկապակցված անձ» հասկացությունն էլ սահմանվում է «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի 111 հոդվածով: Օրինակ` եթե մի ընտանիքի 2 անդամներ, ասենք` հայրը և որդին, յուրաքանչյուրը գրանցվում են որպես առանձին անհատ ձեռնարկատեր, ապա նրանք կհամարվեն փոխկապակցված անձ և տնտեսական գործունեություն իրականացնելիս չեն համարվի ԱԱՀ-ով չհարկվող` անկախ իրենց հարկվող շրջանառության մեծությունից (անկախ նրանից` յուրաքանչյուրի հարկվող շրջանառությունը փո՞քր է 58.35 մլն դրամից, թե՞ մեծ): Բոլոր դեպքերում մինչև այս վերջին փոփոխությունները «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի այդ հոդվածը հստակ սահմանում էր, թե ովքեր են համարվում փոխկապակցված անձինք:
Եվ ահա, նախագահի կողմից դեկտեմբերի 28-ին վավերացված և հունվարի 1-ից ուժի մեջ մտած լրացումը «փոխկապակցված անձ» հասկացության մեջ մի նոր տարր մտցրեց` փոխկապակցված անձ կարող են համարվել նաև, այսպես ասած, «ընդհանուր տնտեսական շահերից ելնելով համաձայնեցված գործող իրավաբանական կամ ֆիզիկական անձինք»: Իսկ այն, թե այդ անձինք արդյոք գործե՞լ են «համաձայնեցված տնտեսական շահերից ելնելով», թե՞ ոչ` որոշում է «հարկային մարմնի ղեկավարը», այսինքն` ՊԵԿ նախագահ Գագիկ Խաչատրյանը: Ավելին, նա այսուհետ կարող է իր որոշումով «փոխկապակցված անձ» համարել մի շարք այլ դեպքերում ևս (այն է` 111 հոդվածի 2-րդ մասի երկրորդ, հինգերորդ պարբերություններով, 3-րդ մասի առաջին պարբերությամբ, 4-րդ մասի առաջին և երկրորդ պարբերություններով սահմանված դեպքերում)` այն պարագայում, երբ նախկինում այդ իրավունքը չուներ: Մեջբերենք «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի 111 հոդվածի վերջին մասում կատարված այդ թյուրիմացությունն ամբողջությամբ:
«Իրավաբանական և (կամ) ֆիզիկական անձինք համարվում են փոխկապակցված նաև այն դեպքերում, երբ գործել են համաձայնեցված` ելնելով ընդհանուր տնտեսական շահերից:
Սույն օրենքի, հարկային հարաբերությունները կարգավորող այլ օրենքների և այլ իրավական ակտերի իմաստով իրավաբանական և (կամ) ֆիզիկական անձանց` ընդհանուր տնտեսական շահերից ելնելով համաձայնեցված գործելու, ինչպես նաև սույն հոդվածի 2-րդ մասի երկրորդ, հինգերորդ պարբերություններով, 3-րդ մասի առաջին պարբերությամբ, 4-րդ մասի առաջին և երկրորդ պարբերություններով սահմանված դեպքերում հարկ վճարողները ճանաչվում են փոխկապակցված հարկային մարմնի ղեկավարի որոշմամբ` հիմք ընդունելով երրորդ անձանցից (այդ թվում` պետական մարմիններից) ստացված կամ օպերատիվ-հետախուզական գործողությունների արդյունքում ձեռք բերված տեղեկությունները: Սույն հոդվածով սահմանված հիմքերով ընդունված հարկային մարմնի ղեկավարի որոշումը չեղյալ կարող է համարվել միայն դատարանի վճռով (ընդգծումը մերն է)»:
Այսինքն` «հիմք ընդունելով երրորդ անձանցից (այդ թվում` պետական մարմիններից) ստացված կամ օպերատիվ-հետախուզական գործողությունների արդյունքում ձեռք բերված տեղեկությունները» Գ.Խաչատրյանը իրավունք է ստանում որոշել` փոխկապակցվա՞ծ է, արդյոք, մի կազմակերպությունը (անձը) մյուսի հետ, թե՞ ոչ: «Ընդհանուր տնտեսական շահերից ելնելով համաձայնեցված գործելու» հիմքով «փոխկապակցված անձ» ճանաչելու դրույթի անհեթեթությունը այնքան ակնհայտ է, որ դժվար է որևէ բառ գտնել այն արտահայտելու համար: Ցանկացած հումք մատակարարող իր հումքը գնողի հետ կարող է համարվել «ընդհանուր տնտեսական շահերից ելնելով համաձայնեցված գործող», քանի որ երկուսն էլ ունեն ընդհանուր տնտեսական շահ և գործում են համաձայնեցված: Աշխարհի ցանկացած տնտեսվարող սուբյեկտ էլ ունի բազմաթիվ գործընկերներ, որոնք իր հետ ունեն «ընդհանուր տնտեսական շահ», և որոնց հետ նա կարող է գործել «համաձայնեցված»: Ակնհայտ է նաև, որ Գ.Խաչատրյանը համապատասխան «վերաբերմունքի» դիմաց կարող է համապատասխան որոշումը կայացնել կամ չկայացնել: Էլ չենք խոսում տնտեսական գործունեություն իրականացնող և քաղաքական առումով իշխանություններին «դուր չեկող» տնտեսվարողների մասին:
Հրայր Մանուկյան, «Ժամանակ» օրաթերթ