«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է Ֆրանսիայի անվտանգության ուսումնասիրությունների ինստիտուտի քաղաքագիտության դոկտոր Սաբին Ֆիշերը։
– Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք անցյալ շաբաթ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի և Եվրահանձնաժողովի նախագահ Ժոզե Մանուել Բառոզուի միջև ստորագրված հռչակագիրը «Հարավային միջանցքի» մասին։
– Այդ համաձայնագիրը ցույց է տալիս, որ կողմերը համագործակցության համար ընդհանուր շահեր ունեն: Կարծում եմ, ԵՄ-ն շատ է շահագրգռված Ադրբեջանի հետ համագործակցությամբ, հատկապես՝ էներգետիկ ոլորտում: Նույնը կարելի է ասել նաև Ադրբեջանի իշխանության մասին: Կողմերը համագործակցության են ձգտում նաև էներգետիկ սպառողների և արտահանման ուղիների դիվերսիֆիկացման հարցում: Համաձայնագիրը նախ և առաջ սա է ցույց տալիս: Այս համագործակցության համար կան նաև քաղաքական խոչընդոտներ: Գիտեք, տարածաշրջանում բավականին բարդ իրավիճակ է, բայց երկու կողմերն էլ փորձում են համագործակցության եզրեր գտնել:
– Ի՞նչ եք կարծում, ինչպիսի՞ն կլինի ընդունված հռչակագրի վերաբերյալ Ռուսաստանի արձագանքը: Հայտնի է, որ Մոսկվան ի սկզբանե դեմ էր ԵՄ-ի այս նախաձեռնությանը։ Ռուսաստանը տարածաշրջանում ի՞նչ գործողությունների կարող է դիմել այս պայմանագրի ստորագրումից հետո:
– Կարծում եմ՝ ակնհայտ է, որ Ռուսաստանը հիմա, ինչպես միշտ, շահագրգռված է պահպանել փոխադրման ուղիների մենաշնորհը ոչ միայն Հարավկովկասյան տարածաշրջանից, այլև Կենտրոնական Ասիայից դեպի Արևմուտք էներգակիրների արտահանման ոլորտում: Իհարկե, Ռուսաստանը այս զարգացումներին շատ հոռետեսորեն է վերաբերվում և, հավանաբար, կփորձի կա՛մ ճնշում գործադրել Ադրբեջանի վրա, կա՛մ ավելի գրավիչ համագործակցություն կառաջարկի նրան:
– Ռուսաստանն իր ձեռքում գործիք ունի` Ղարաբաղի հարցը: Ի՞նչ ազդեցություն կարող է այս համաձայնագիրն ունենալ Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման հարցում:
– Իրականում, չեմ հասկանում՝ ինչպես կարող է համաձայնագիրը անմիջական ազդեցություն ունենալ Ղարաբաղյան հակամարտության վրա: Ես համոզված չեմ, որ Ղարաբաղյան հարցը հաղթաթուղթ է Ռուսաստանի ձեռքին, որովհետև այնքան շատ դերակատարներ կան Ղարաբաղյան խնդրի կարգավորման գործում, որ մի քիչ դժվար է պատկերացնել, թե Ռուսաստանը կարող է այդ հարցը օգտագործել իր սեփական նպատակներին հասնելու համար: Եթե դիտենք, թե Ռուսաստանը ինչ քաղաքականություն է վարում Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության հարցում վերջին 2-5 տարիների ընթացքում, կտեսնենք, որ Մոսկվան շահագրգռված է հակամարտության լուծման մեջ, քանի որ հակամարտությունը խնդիր է հենց ռուսական տեսանկյունից ևս: Ուստի ես չէի ասի, թե Ադրբեջանի հետ հարաբերություններում Ղարաբաղի հարցը գործիք է Ռուսաստանի համար: Իհարկե, ես այդ տարբերակը չեմ բացառում, բայց ամեն ինչ շատ ավելի բարդ է:
– Ինչպե՞ս կնկարագրեք հակամարտության կարգավորման գործընթացի ներկա փուլը Աստանայում անցյալ տարի դեկտեմբերին կայացած ԵԱՀԿ գագաթնաժողովից հետո:
– Աստանայի գագաթնաժողովից հետո կոնկրետ առաջընթաց կարգավորման գործընթացում ես չեմ տեսնում: Իրավիճակը շարունակում է խիստ խճճված մնալ:
– Աստանայից հետո ոչ մի փոփոխություն չկա՞ կարգավորման գործընթացում: ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահներից ոչ մեկը չի այցելել տարածաշրջան: Ոչ մեկը չի խոսել Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման մասին: Կարծում եք՝ բանակցությունը պասսիվ փո՞ւլ է թևակոխել` անուշադրության մատնվելով որոշ ժամանակով:
– Ոչ, ես այդպես չեմ կարծում: Կարծում եմ` Մինսի խումբը կշարունակի աշխատանքները և կփորձի հարկամարտության լուծումը գտնել: Բայց շատ բան կախված է հակամարտող կողմերից: Ակնհայտ է, որ երկու կողմերն էլ շատ քիչ քաղաքական կամք են դրսևորում այս հակամարտությունը լուծելու համար: Միջազգային դերակատարները կարող են փորձել միջամտել, փորձել փոխշահավետ լուծում գտնել, բայց քանի դեռ հակամարտող կողմերը չեն դրսևորում խնդիրը լուծելու քաղաքական կամք, իրավիճակը փոխել հնարավոր չի լինի: Ուստի կարծում եմ, բանակցային գործընթացում առաջընթաց չունենալու պատճառները խճճված են: Առաջընթացի բացակայությունը միայն միջազգային միջնորդների մեղքով չէ, որոնք հնարավոր է՝ լավ չեն աշխատել, բայց նաև տեղում տիրող դրության պատճառով է:
– Սուդանի հանրաքվեն ի՞նչ հնարավոր ազդեցություն կարող է ունենալ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման վրա: Հայաստանի և Արցախի բազմաթիվ փորձագետներ Սուդանի հանրաքվեից հետո ղարաբաղյան հարցում աննախընթաց լավատեսությամբ են լցված։
– Սա շատ բարդ հարց է: Կարծում եմ, Կոսովոյի անկախության միակողմանի հռչակումը և դրա ճանաչումը եվրոպական երկրների ու ԱՄՆ-ի կողմից ցույց տվեցին, որ նման գործընթացները ազդում են իրադարձությունների վրա: Շատ բան է կախված նրանից, թե ինչպես են այդ իրադարձությունները մեկնաբանվում կոնկրետ տարածաշրջանում: Կոսովոյի անկախության հռչակումը, օրինակ, իր ազդեցությունն ունեցավ Վրաստանում երկու հակամարտությունների վրա: Ուստի դա իսկապես կախված է այն բանից, թե ինչպես են տարածաշրջանի քաղաքական ուժերը մեկնաբանում նման զարգացումները: Իհարկե, կարևոր է նաև, թե ինչպես են դրանք մեկնաբանում միջազգային միջնորդները: Կոսովոյի դեպքում էլ միջազգային ուժերը պնդում էին, որ դա չի կարելի նախադեպ համարել, մինչդեռ տեղական ուժերը ճիշտ հակառակն էին ասում: Իրոք, ամեն ինչ կախված է այն բանից, թե ինչպես ենք ընկալում նման երևույթները: Կարծում եմ, նույն իրավիճակն է հիմա Սուդանի հանրաքվեի պարագայում: Համենայն դեպս, կարծում եմ` Հարավային Կովկասի վրա Սուդանում անկախության հանրաքվեի անմիջական ազդեցությունը նույնքան մեծ չէ, որքան Կոսովոյի անկախության հռչակման ազդեցությունը: