«Առաջին լրատվականի» Real Politik հաղորդաշարի հյուրն է «Նուշիկյան ասոցիացիայի» նախագահ Գարեգին Նուշիկյանը:
– Պարոն Նուշիկյան, Դուք երկարամյա բազմափորձ գործարարի հեղինակություն և համբավ ունեք, և բնականաբար հասարակությունը ձեզ ճանաչում է որպես տարբեր բրենդներ Հայաստան ներմուծած անհատ: Դուք գիտեք այն բոլոր խնդիրները, որոնք առկա են: Որո՞նք են անցած տարիների ընթացքում կուտակված խնդիրները: Տարիների փորձը ի՞նչ լուրջ խնդիրներ է Ձեր մեջ հասունացրել, որն էլ Ձեզ համար այս ԱԺ ընտրություններին մասնակցելու որոշում կայացնելու հիմք ծառայեց:
– Մեր կազմակերպությունը հիմնվել է 1993 թվականից: Կարելի է ասել՝ ակունքներից մենք բիզնեսի մեջ ենք, ես մինչ այդ՝ ԽՍՀՄ օրոք աշխատել եմ Պետմատում` վարչության պետ: Պետական մատակարարման կոմիտեն զբաղվում էր ամբողջ հանրապետություն տարբեր տեսակի շինանյութերով, տարբեր տեսակի արտադրատեսակների մատակարարմամբ և դեռ այն ժամանակից այդ փորձը կար, և 93 թվականից հիմնել ենք մեր կազմակերպությունը, այսօր աշխատում ենք մոտավորապես 30 պետությունների, մոտ 200 կազմակերպությունների հետ: Իհարկե, տարիների ընթացքում կուտակվել է որոշակի փորձ: Ինչ վերաբերում է մեր երկրին, մեր տնտեսության զարգացմանը և դրան խոչընդոտող հանգամանքներին` նշեմ մեկ-երկուսը: Ուզում եմ նշել հավասար դաշտի ձևավորումը բոլոր գործարարների համար: Ամենացավալի կողմերից մեկը միջին և փոքր բիզնեսի զարգացումը և դրա պաշտպանվածությունն է: Օրինակ` Ֆինլանդիայում ամբողջ համախառն արտադրանքի 65%-ը ձևավորում են փոքր և միջին բիզնեսը: Ֆինլանդիայում 5.2 մլն բնակչություն կա, որտեղ գործում են 220 հազար փոքր և միջին ձեռնարկություններ: Ֆինլանդիան շատ ճանաչված է ընտանեկան փոքր բիզնեսով, որտեղ ընտանիքները հիմնում են որևիցե ձեռնարկություն և ընտանիքով աշխատում են այդ ձեռնարկությունում: Ես կարծում եմ, որ այդ փորձի, մոդելի ներդրումը շատ կարևոր է Հայաստանում, որովհետև մեզ մոտ հակառակն է: Մեզ մոտ խոշոր բիզնեսը տալիս է ՀՆԱ-ի 65-70%-ը:
– Դուք խոսեցիք հավասար հնարավորությունների մասին: Դա ի՞նչ է ենթադրում, խոշորների և միջինների կամ միջին բիզնեսով զբաղվող անհատների միջև հավասարության ինչպիսի՞ հնարավորություն եք տեսնում, որ պետությունը կկարողանա՞ այդ հավասարությունն ապահովել, որովհետև ի վերջո մենաշնորհների այս տարափի պայմաններում, երբ իշխանություն ու ընդդիմությունը խոսում են, որ մենաշնորհները պետք է գնալով նվազեն և մարդկանց հնարավորություն տրվի, ընդհանրապես` տնտեսության տարբեր ճյուղերին, դիվերսիֆիկացվի դաշտը, սայլը, կարծես թե, տեղից չի շարժվում: Ինչպե՞ս եք պատկերացնում, որ երկիրն իսկապես այդ հավասար հնարավորությունը տնտեսվարող բոլոր սուբյեկտներին կարողանա առաջարկել:
– Չի կարելի ասել, որ այդ առումով մենք չունենք որոշակի առաջխաղացում նույն հարկային և մաքսային ոլորտներում, որոնք ամենակարևորներից են տնտեսության Ձեր նշած հարցադրումների լուծման հետ կապված: Փոփոխություններ կան, որոնք բավարար չեն: Մեր օրենքներն, ընդհանուր առմամբ, վատը չեն, պետք է կարողանանք օրենքները կիրառել: Առաջին հերթին բոլորը պետք է վստահություն ունենան, որ մոտեցումը հավասարապես է, տարբերակումներ չկան, խոշոր բիզնեսի, միջին, փոքր բիզնեսի նկատմամբ, դա վերաբերում է և՛ ներմուծվող ապրանքներին, և՛ հարկային ոլորտին: Գաղտնիք չէ, որ խոշոր բիզնեսի պաշտպանվելու հնարավորություններն ավելի մեծ են: Մեծ են այն առումով, որ խոշոր բիզնեսը հնարավորություն ունի լավ, որակյալ մասնագետներ` որակյալ իրավաբաններ, տնտեսագետներ ներգրավել իր բիզնեսում, որի հնարավորությունը չունի փոքր և միջին բիզնեսը: Բնականաբար, չունենալով լավ, որակյալ մասնագետներ, նրանց պաշտպանվածությունը նվազում է: Այստեղ պետությունը, կարծում եմ, որ ունի անելիքներ. որակյալ կադրերի պատրաստման առումով, ունի խնդիր նույն օրենքների փոփոխությունների, դրանց ընդունման, քննարկելու առումով փոքր և միջին բիզնեսին ավելի մատչելի ձևով ներկայացնելու: Այդ առումով, իհարկե, մենք անելիքներ շատ ունենք և կարծում եմ, որ ժամանակի ընթացքում մենք որոշակի դրական փոփոխություններ այս առումով կունենանք, որովհետև մենք այլընտրանք չունենք, պետք է զարգացնենք տնտեսությունը, որովհետև մեր երկրի, մեր ամեն ինչի հիմքում ընկած է տնտեսությունը: Այդ առումով կարծում եմ, որ հաջորդ ԱԺ-ում անելիքներ շատ կան, և ակնկալիքները մեծ են:
– Հայաստանի առջև այսօր կանգնած գլխավոր մարտահրավերներից մեկը արտաքին քաղաքական ուղղությունն է` կապված նաև մեր երկրի տնտեսական զարգացման հետ: Հայտնի է, որ ՌԴ նախագահը ԱՊՀ բոլոր երկրներին, այդ թվում` Հայաստանին կոչ է արել միանալ անցյալ տարեվերջին Մեդվեդևի, Լուկաշենկոյի և Նազարբաևի հիմնադրած Եվրասիական տնտեսական միությանը: Մյուս կողմից` ԵՄ Հայաստանի հետ սկսել է Ազատ առևտրի գոտու շուրջ բանակցությունները: Որպես գործարար, Դուք Հայաստանի տնտեսական զարգացման ո՞ր ուղղության կողմնակիցն եք:
– Այդ հարցը շատ խորը ուսումնասիրության առարկա է, և բնականաբար մենք պետք է ընտրենք այն տարբերակը, որը առավելագույնս օգուտ կբերի երկրին: Անցյալ տարվա տվյալներով, Եվրասիական միության հետ ապրանքաշրջանառությունը կազմել է մոտավորապես 1,2-1.3 միլիարդ դոլար:
– Ռուսաստանի՞, թե՞ ԱՊՀ երկրների…
– ԱՊՀ երկրների հետ, իսկ Եվրամիության հետ ապրանքաշրջանառությունը եղել է 1 միլիարդ: Այստեղ շուկաների գնողունակության հարցն է: Եվրամիության մեջ մտնում է մոտ 500 միլիոն գնողունակ բնակչություն: Նախնական ուսումնասիրությունների արդյունքում, որոշ փորձագետների գնահատմամբ, մեր ապրանքաշրջանառությունը կավելանա մոտ 30 տոկոսով, որը անմիջապես մեր տնտեսության համախառն ներքին արդյունքի վրա կազդի մոտավորապես 8 տոկոսով: Այսինքն` մենք կունենանք 8 տոկոս ավելի ՀՆԱ և 30 տոկոս արտահանման աճ: Իհարկե, լավ կլիներ, որ երկուսն էլ լիներ, բայց կարծես մենք խնդիրներ ունենք: Կարծում եմ՝ ավելի ճիշտ կլինի մենք մեր հարաբերությունները խորացնենք Եվրոպայի հետ: Եվրոպայում 1 շնչին ընկնող համախառն արդյունքը 30-40 հազար դոլարի շրջանակներում է, իսկ Եվրասիական միությանը կարծեմ 5000-ը չի անցնում: Մենք այստեղ արդեն մտածելու, կշռադատելու խնդիր ունենք: Կարծում եմ, որ ճիշտ կլինի, որ մենք մեր հարաբերությունները խորացնենք Եվրոպայի հետ, որովհետև այնտեղ պոտենցիալը ավելի մեծ է:
– Պարոն Նուշիկյան, ընդունված է, որ իշխանությունների քննադատությամբ հանդես են գալիս ընդդիմադիր ուժերը, վերջին շրջանում կոալիցիայի մաս կազմող ուժերը ևս սկսել են քննադատել իշխանությանը, որի մասն են կազմում իրենք: Քննադատում են երկրի` կոլապսի հասած տնտեսական վիճակի համար, ընդհուպ մինչև տնտեսության վիճակը դարձել է ազգային անվտանգության խնդիր` նպաստելով արտագաղթին: Հայաստանի տնտեսական ամենահրատապ լուծումը պահանջող խնդիրը ո՞րն եք համարում և ո՞րն է այն հարցը, որ իշխանությունները պետք է շուտափույթ լուծեն:
– Քննադատությունները, իմ խորին համոզմամբ, նախընտրական ժամանակահատվածի հետ կապված խնդիր է: Բոլոր ժամանակներում քննադատել են, բացասական երևույթների հետ կապված քննադատել են իշխանություններին: Ես նորմալ եմ վերաբերվում այդ հանգամանքին: Մեր տնտեսությունը բացարձակապես կոլապսային վիճակում չէ, եթե մենք նկատի ունենանք այսօր աշխարհում ինչ է կատարվում: Օրինակ` Հունաստանի ներկա վիճակը: Այդ ընդհանուր ֆոնի վրա մեր տնտեսությունը զարգացում ապրել է, բայց մյուս կողմից` կարող էր ավելի վատ լինել, եթե չլիներ այս իշխանությունը, այլ լիներ մեկ այլ իշխանություն: Իշխանությունները անում են հնարավորը, որ երկրի վիճակը լավանա: Մենք մեծ խնդիր ունենք արտագաղթի հետ կապված, որը իշխանությունները պետք է խորը ուսումնասիրեն` հասկանալու համար պատճառները, թե ինչո՞ւ են մարդիկ լքում երկիրը: Պետք է շուտափույթ կերպով միջոցներ ձեռնարկվեն առաջին էտապում, երկրորդ էտապում պետք է մարդկանց համար հնարավորություն ստեղծվի ներգաղթ ապահովելու: Կարծում եմ` այստեղ մենք տնտեսության հետ կապված անելիքներ էլ ունենք: Սոցիալական խնդիր կա, աշխատատեղերի խնդիր կա, մարդկանց մենք կարող ենք պահել աշխատանքով, երբ մարդը ունի աշխատանք, երբ նա կարողանում է իր աշխատանքով արժանավայել կերպով պահել իր ընտանիքը, դրանով կասեցնում ենք արտագաղթը:
– Պարոն Նուշիկյան, երկրի հարուստ մարդկանցից մեկը հայտարարում է, որ Հայաստանում հայ մարդը դժվարություն ունի գործարարությամբ զբաղվելու, և որ նա հաջողում է դրսում: Որպես գործարար` որքանո՞վ է այս ձևակերպումը ճիշտ, և հայ մարդը Հայաստանում բիզնեսով զբաղվելու ի՞նչ պոտենցիալ ունի` Ձեր փորձից ելնելով:
– Բիզնեսով զբաղվելու մեծ պոտենցիալ կա: Համաձայն եմ, որ մեզ մոտ կան խնդիրներ: Խոսքը վերաբերում է փոքր և միջին բիզնեսներին: Խոշոր բիզնեսը կարողանում է իր հարցերը լուծել բարձր որակավորման մասնագետների միջոցով: Անելիքներ ունենք, բայց այնպես չէ, որ հնարավոր չէ զբաղվել գործարարությամբ, ուղղակի գործարարությունն էլ պետք է զգա պետության հոգատարությունը: Փոքր և միջին բիզնեսը այսօր կարծես գտնվում է պետության ոչ բավարար ուշադրության կենտրոնում: Անելիքներ շատ կան:
– Դուք սերտ հարաբերություններ ունեք և իշխանության հետ, և ընկերական հարաբերություններ ունեք ընդդիմադիր դաշտի քաղաքական գործիչների հետ: Ինչո՞վ է պայմանավորված դա, որովհետև եզակի երևույթ է Հայաստանում, որտեղ վերջին տարիներին քաղաքական իրողությունների հետ կապված՝ բոլոր կամուրջներն այրվել են: Ձեր պարագան բացառություն է, և Դուք կարողացել եք այդ առումով անվնաս թողնել բոլոր կամուրջները:
– Դրանք մարդկային հարաբերություններ են` պարզ ու հասարակ: Մեր երկիրը փոքր երկիր է: Այսօրվա ընդդիմությունը երեկվա իշխանությունն էր, կյանքը շարունակական է: Կարող է այնպես ստացվել, որ այսօրվա իշխանությունը դառնա ընդդիմություն, դա չի նշանակում, որ մարդկային հարաբերությունները պայմանավորես այդ փոփոխություններով: Ես կուզեի նշել մեզ ծանոթ կարգին հայ մարդու` լուսահոգի Այդին Մորիկյանի մասին: Ես հպարտ եմ, որ նրա նման ընկեր եմ ունեցել, և շատ մարդիկ կան թե՛ ընդդիմության մեջ, թե՛ իշխանության, որ մարդկային բարձր հատկանիշներ ունեն:
