«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է Հայաստանում ԱՄՆ արտակարգ և լիազոր դեսպան Ջոն Հեֆերնը:
– Պարոն դեսպան, Հայաստանի և ԱՄՆ-ի միջև դիվանագիտական հարաբերությունները արդեն 20 տարվա պատմություն ունեն: Այս քսան տարվա ընթացքում ԱՄՆ-ը ամենաշատ անհատույց օգնությունն է հատկացրել ՀՀ-ին, նույնիսկ տարիներ են եղել, երբ օգնության ծավալների չափով ՀՀ-ն Իսրայելից հետո երկրորդ երկիրն է եղել: Կարո՞ղ եք հավաստիացնել, որ այդ օգնության դիմաց Հայաստանը, որպես ԱՄՆ գործընկեր` արդարացրել է ձեր երկրի սպասումները:
– Շատ շնորհակալություն, որ այդ հարցով սկսեցիք: Այս 20-ամյա հոբելյանը մեզ իսկապես ոգեշնչում է: Նշեցիք, որ մենք համագործակցել ենք ՀՀ հետ մի շարք ոլորտներում, այդ թվում նաև` զարգացման, աջակցության ոլորտում: Այս 20 տարիների ընթացքում մեր աջակցության գումարը կազմել է ավելի քան 2 մլրդ ԱՄՆ դոլար: Բայց մեր աջակցությունը ավելին է, քան պարզապես զարգացման ոլորտում աջակցությունը: Մեր համագործակցությունը եղել է քաղաքական, տնտեսական, ինչպես նաև տարածաշրջանային անվտանգության ոլորտներում:
Ի պատասխան ձեր հարցի՝ ասեմ, այո՛, ՀՀ-ն ԱՄՆ համար լավ գործընկեր է եղել է նշված երեք ոլորտներում` տարածաշրջանային, քաղաքական ոլորտներում, մենք ՀՀ հետ սերտորեն համագործակցում ենք առաջիկա ընտրությունների, ինչպես նաև կառավարման, բիզնեսի, առևտրի և ներդրումների ոլորտներում:
– ՀՀ հետ կնքված համաձայնագրով, «Հազարամյակի մարտահրավեր» կորպորացիան 2006-ի սեպտեմբերից 2011-ի սեպտեմբեր հնգամյա ծրագրի համար որոշել էր ՀՀ-ին տրամադրել 235,6 մլն դոլար: 2009թ. հունիսին կորպորացիայի տնօրենների խորհուրդը որոշեց դադարեցնել ծրագրի մի հատվածը: Նման որոշման հիմք էր ծառայել այն, որ ՀՀ կառավարության կատարած քայլերը չեն համապատասխանում կորպորացիայի ժողովրդավարական կառավարման չափանիշներին: Հաղթահարվա՞ծ են այդ շրջանի ԱՄՆ մտահոգությունները:
– Մենք հպարտանում ենք «Հազարամյակի մարտահրավեր» կորպորացիայի շրջանակներում ՀՀ հետ ունեցած մեր համագործացությամբ: Մենք շատ ուրախ ենք, որ «Հազարամյակի մարտահրավեր» հիմնադրամ ծրագիրը, որը վերջերս ավարտվեց, շատ մեծ աջակցություն ցուցաբերեց հենց գյուղական զարգացման ոլորտում, որովհետև ոչ բոլոր հայաստանցիներն են, որ բնակվում են Երևանում: Ես ինքս դիտարկել եմ ջրային ծրագրերի միկրոֆինանսավորմամբ իրականացված մի քանի ծրագրեր և պետք է ասեմ, որ դրանք մեծ հաջողությամբ են ավարտվել, և այս ոլորտում ՀՀ-ն մեզ համար եղել է հաջող գործընկեր: Ինչպես նշեցիք, ծրագրի մեկ մասը անվավեր ճանաչեցինք` 2008թ. ընտրությունների արդյունքում, դա ծրագրի գյուղական նշանակության ճանապարհների վերականգնման հատվածն էր: 2008թ. դժբախտ հանգամանքները մեզանից այդ որոշման ընդունումը պահանջեցին: Բայց մենք ցանկանում ենք աշխատել ՀՀ հետ, որ կարողանա բավարարել «Հազարամյակի մարտահրավեր» կորպորացիայով սահմանված չափանիշները` դրանով իսկ վերստին հնարավորություն ստանալով համագործակցել այս ոլորտում:
– Պարոն դեսպան, անդրադառնանք հայաստանյան ներքաղաքական զարգացումներին: ԱՄՆ-ը այսօր հաղթահարվա՞ծ է համարում ներքաղաքական ճգնաժամը, որը ձևավորվել էր 2008թ. մարտի 1-ի ողբերգական դեպքերից հետո, և ԱՄՆ-ը դեռևս օրակարգայի՞ն է համարում մարտի 1-ի բացահայտումը:
– ՀՀ ներքաղաքական կյանքում ես ճգնաժամ չեմ տեսնում: Կարծում եմ, որ կառավարությունը անցյալ տարի մի շարք կարևոր որոշումներ կայացրեց` կալանավորված անձանց ազատ արձակումը, ինչպես նաև Ազատության հրապարակի բացումը, որ այնտեղ խաղաղ ցույցեր և հանրահավաքներ անցկացվեն: Այդ արգելքը հանվելուց հետո բազմաթիվ հանրահավաքներ և ցույցեր են անցկացրել թե՛ ընդդիմադիր, թե՛ իշխանամետ ուժերը: Որքան ինձ է հայտնի` անվտանգության ուժերը պատշաճ վերաբերմունք են ցուցաբերել և հայ ժողովուրդը հնարավորություն է ունեցել իր մտահոգությունները բարձրաձայնել խաղաղ եղանակով, և սա ինքնին արդեն լավ է: Անցյալ տարի Ընտրական օրենսգրքում փոփոխություններ կատարվեցին, որը ողջունեց ԵԽ-ը, և մենք հուսով ենք, որ դա հնարավորություն կտա հնարավորինս ազատ, արդար և արժանահավատ ընտրություններ անցկացնել: Եվ կարևորը արդեն դրա իրականացումն է, և մեր` օտարերկրյա դիտորդներիս համար կարևոր է տեսնել այդ օրենքների ազատ և արդարացի իրականացումը:
– Երկու ամիս հետո խորհրդարանի ընտրություններ են: Սոցիոլոգները նշում են, թե հիմնական պայքարն ընթանալու է իշխող երկու կուսակցությունների` ՀՀԿ-ի և ԲՀԿ-ի միջև: Այս երկու կուսակցությունների ղեկավարները հասարակության որոշ հատվածի մոտ տարբեր արտաքին վեկտորների հետ են կապվում` Սերժ Սարգսյանը որպես արևմուտքի, մասնավորապես ԱՄՆ-ի վստահությունը վայելող, իսկ ԲՀԿ ղեկավար Գագիկ Ծառուկյանը` ՌԴ-ի: Ընդունելի՞ եք համարում հասարակության մեջ շրջանառվող նման ձևակերպումները, և ի՞նչ եք կարծում` հայաստանյան ընտրություններում արևմուտք-ՌԴ պայքար առհասարակ գոյություն ունի՞:
– Այն ժամանակվանից ի վեր, երբ ես եկա Հայաստան, դա մոտ չորս ամիս առաջ էր, փորձում եմ կապ հաստատել բոլոր կուսակցությունների ղեկավարների և ընդհանրապես հասարակության տարբեր ոլորտների առաջնորդների հետ: Կարծում եմ, որ մենք անկեղծ և բաց խոսակցություններ ենք ունեցել բոլոր քաղաքական ուժերի ղեկավարների հետ: Այդ բոլոր առաջնորդները անկեղծորեն ինձ ասել են, և ես դրան հավատում եմ, որ ցանկանում են համագործակցել ԱՄՆ հետ բոլոր առանցքային ոլորտներում: Չնայած կարող են լինել որոշակի տարբերություններ կուսակցությունների միջև` հուսով եմ, որ կլինի նաև արդար մրցակցություն մայիսյան ընտրությունների ժամանակ, քանի որ արդար ընտրություններում մրցակցությունը դրական երևույթ է: Ես ոչ մի տարբերություն չեմ տեսնում կուսակցությունների միջև` ԱՄՆ հետ լավ հարաբերություններ, գործընկերություն հաստատելու իրենց ցանկության մեջ:
– ԱՄՆ պետքարտուղարի Եվրոպայի ու Եվրասիայի հարցերով օգնական Ֆիլիպ Գորդընը անցյալ տարի մայիսին անդրադարձ կատարելով աշխարհում ԱՄՆ առաջնահերթություններին, նշել էր, թե ԱՄՆ-ը համագործակցում է Եվրոպայի հետ պատմական մի ծրագրի շուրջ, որը նպաստում է կայունության, անվտանգության, ժողովրդավարության հաստատման հարցում, բայց այդ աշխատանքը դեռ չի ավարտվել, և շարունակվում են ջանքերը Բալկաններում, Արևելյան Եվրոպայում և Կովկասում: Հարավային Կովկասում ժողովրդավարության, կայունության և անվտանգության հաստատման հարցում ի՞նչ ձեռքբերումներ կարող եք նշել, և ի՞նչ կարելի է ակնկալել ԱՄՆ նախագահի ընտրություններից, ԱՄՆ նոր վարչակազմի ձևավորումից հետո:
– Մեր երկու հիմնական կուսակցությունների արտաքին քաղաքականության ոլորտում ոչ մի էական տարբերություն չեմ տեսնում, երբ խոսքը վերաբերում է Հարավային Կովկասին: Վաշինգտոնում ես խորհրդակցություններ էի ունենում, և այնտեղ լայնամասշտաբ ըմբռնում և աջակցություն կա, որ ԱՄՆ և Հարավային Կովկասի միջև լինի շատ ամուր և կայուն համագործակցություն: Ասեմ, որ ոչ մի փոփոխություն չի լինի 2013թ. հունվար ամսին` անկախ ԱՄՆ նախագահի ընտրությունների արդյունքներից:
Ինչ վերաբերում է Հարավային Կովկասում տարածաշրջանային անվտանգությանը, ապա դա մի քիչ ավելի բարդ է: Մինչև Հայաստան գալը իմ նախորդ աշխատանքի վայրը Բրյուսելն էր, ուղղվածությունը՝ Միացյալ Նահանգներ-ՆԱՏՕ հարաբերություններ: Եվ այս ընթացքում ես հսկայական առաջընթաց տեսա Բալկաններում, որի մասին դուք խոսեցիք: Բալկանյան պետությունները շատ մեծ առաջընթաց են արձանագրել Միացյալ Նահանգների և Եվրոպայի ինտեգրման ուղղությամբ: Եվ ասեմ, որ նրանք բավականին մեծ առաջընթաց են գրանցել միջազգային չափանիշների հետ համահունչ լինելու, երբ որ խոսքը վերաբերում է իրենց քաղաքականությանը, պետական կառավարմանը, կոռուպցիայի դեմ պայքարին, ժողովրդավարացմանը: Ինչպես պարոն Գորդընն է նշել` մենք ցանկանում ենք նմանատիպ առաջընթաց տեսնել նաև այստեղ` Հարավային Կովկասում: Երկու հիմնական տարածաշրջանային ուղղությունները, որոնք կարևորում ենք այստեղ՝ Հայաստանում, Թուրքիայի հետ հարաբերությունների կարգավորումն է, հաշտեցումն է, ինչպես նաև սահմանների բացումը, որպեսզի այն արձանագրությունները, որոնք 2009-ին ստորագրվել են, իրականացվեն առանց նախապայմանների: Երկրորդ հարցը, իհարկե, ԼՂ հարցն է: ԱՄՆ-ը, որը ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահներից մեկն է, շարունակում է սերտորեն համագործակցել թե՛ ՀՀ, թե՛ Ադրբեջանի, թե՛ ԼՂ ղեկավարության հետ՝ հարցի խաղաղ կարգավորմանը հասնելու համար: Նշված երկու ուղղություններով էլ դեռ մեծ ծավալի աշխատանքներ կան անելու, բայց մենք հուսով ենք, որ կկարողանանք հասնել առաջընթացի:
– Միջազգային հանրությունը, խոսելով ԼՂ հակամարտության կարգավորման հեռանկարների մասին, մշտապես շեշտում Է, որ որոշիչ դերը կողմերինն է, Ձեր կարծիքով` բանակցող կողմերը անկեղծ ցանկություն ունե՞ն հասնելու այդ համաձայնությանը:
– ԱՄՆ-ը ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահող երկրներից մեկն է, ԵԱՀԿ ՄԽ-ն այն հիմնական ձևաչափն է, որի միջոցով փորձ է արվում հասնել հակամարտության խաղաղ կարգավորմանը, և այդ աշխատանքը կատարվում է ԵԱՀԿ շրջանակներում, բայց ոչ երկկողմանի, այսինքն` ոչ իմ և Երևանում գտնվող այս դեսպանատների կողմից երկկողմանի հարաբերություններով: Բայց նշեմ, որ երբ ես խոսում եմ մեր համանախագահի` դեսպան Բրադկեի հետ, երբ խոսում եմ ԱԳ նախարար Նալբանդյանի և հանրապետության նախագահ Սերժ Սարգսյանի հետ, տեսնում եմ, որ կա շատ լուրջ մտադրություն և նվիրվածություն՝ օգտագործելու ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը հակամարտության խաղաղ և արդարացի կարգավորման հասնելու համար:
– ԱՄՆ-ը մշտապես ըմբռնումով է մոտեցել Հայաստանի և Իրանի, Հայաստանի և Սիրիայի միջև հարաբերություններին: Հաշվի առնելով այսօրվա միջազգային հանրության սուր վերաբերմունքը Իրանի և Սիրիայի նկատմամբ, հնարավո՞ր եք համարում մի այնպիսի իրավիճակ, երբ ԱՄՆ-ի ըմբռնման լիմիտը սպառվի:
– Մենք ԱԳ նախարարի, ինչպես նաև նախագահի հետ շատ ենք խոսում Իրանի մասին: Եվ մենք նրանց բացատրում ենք, թե ինչու ենք մենք և աշխարհի մեծ մասը կարծում, որ Իրանը պետք է կատարի միջազգային հանրության առջև ստանձնած պարտավորությունները՝ կապված իր միջուկային ծրագրի հետ: ՄԱԳԱՏԷ-ն, ԱՄՆ Անվտանգության խորհուրդը, ԱՄՆ-ը, ԵՄ-ն, բոլորը միասնական են՝ ստիպելու Իրանին, որ նա կատարի իր պարտավորությունները: Եվ երբ մենք խոսում ենք ԱԳ նախարարի, նախագահի հետ` նրանք վերահաստատում են, որ ՀՀ-ն հարգում է պատժամիջոցները և հանձնառությունները՝ Իրանին մղելու դեպի իր միջազգային պարտավորությունների կատարումը: ՄԱԿ-ի ԳԱ-ում Հայաստանը որոշ քաղաքական հարցերի վերաբերյալ քվեարկություններում չի քվեարկել այնպես, ինչպես մենք կցանկանայինք, և մենք դրա մասին նույնպես խոսում ենք ՀՀ իշխանությունների հետ: Մենք հուսով ենք, որ ՀՀ-ն կօժանդակի նաև Իրանի քաղաքական մեկուսացման հարցում: Բայց մենք ողջունում ենք ՀՀ ստանձնած պարտավորությունները իրականացնելու միջազգայնորեն սահմանված` Իրանի դեմ կիրառվող պատժամիջոցները: Դա է ՀՀ հիմնական անելիքը և կառավարությունը հավաստիացնում է մեզ, որ դա արվում է, և մենք հավատում ենք դրան:
– Բուշի վարչակարգի օրոք «Մեծ Մերձավոր արևելք» ծրագիրը շարունակո՞ւմ է մնալ ԱՄՆ արտաքին քաղաքական օրակարգում, թե՞ «արաբական գարունը» փոխել է ԱՄՆ ծրագրերն այդ ուղղությամբ:
– Ես հիմա ամբողջովին լծված եմ Հայաստանի, ինչպես նաև Հարավային Կովկասի աշխատանքներին: Գիտեք, ես ինձ փորձագետ չեմ համարում, որ անդրադառնամ «արաբական գարնան» և այդ բարդ տարածաշրջանի զարգացումների հետ կապված բոլոր նրբություններին: Կարող եմ ասել, որ Օբամայի վարչակազմը հստակ և հետևողական կերպով շփվում է մահմեդական աշխարհի հետ, արաբական աշխարհի հետ և ցանկանում է հանդես գալ որպես գործընկեր: Մենք ողջունում ենք արաբական աշխարհի փոփոխությունները: Ժամանակը ցույց կտա դրա ամբողջական հետևանքները, բայց այդ փոփոխությունները, զարգացումները դրական են, դա արդեն ակնհայտ է, և մենք հուսով ենք, որ Սիրիայում նույնպես խաղաղ անցում տեղի կունենա:
