Միացյալ Նահանգները մեղքի իր բաժինն ունի Հայաստանի և Թուրքիայի հարաբերությունների կարգավորման նպատակով վերջին տարիներին գործադրված ջանքերի ձախողման հարցում»: «Ազատություն» ռադիոկայանի փոխանցմամբ, Նյու-Յորքի Կոլումբիայի համալսարանում երեկ հրապարակած իր ծավալուն մենագրության մեջ նման եզրահանգման է եկել ամերիկացի հայտնի քաղաքագետ-վերլուծաբան Դեյվիդ Ֆիլիպսը:
Ֆիլիպսի գնահատմամբ, Օբամայի կառավարությունը բավարար քայլեր չի ձեռնարկել հայ -թուրքական արձանագրությունների վավերացումը Լեռնային Ղարաբաղի խնդրի կարգավորման հետ շաղկապելու` Թուրքիայի կեցվածքը կանխելու ուղղությամբ: Ամերիկացի քաղաքագետը Միացյալ Նահանգներին նաև կոչ է անում վերանայել հայ թուրքական հարաբերություններին առնչվող` Վաշինգտոնի ռազմավարությունը, ինչը հնարավորություն կտա Օսմանյան կայսրությունում 1915 թվականին տեղի ունեցած հայկական կոտորածները ցեղասպանություն որակելը դիտարկել իբրև տարբերակ:
«2009 թվականի ապրիլին Թուրքիա կատարած իր այցի ժամանակ Օբաման ձեռքից բաց թողեց արձանագրությունների վավերացումը ղարաբաղյան բանակցությունների հետ չկապելու հանգամանքը վերահաստատելու հնարավորությունը: Ամերիկյան պաշտոնատարները չկարողացան ճշգրտորեն գնահատել Թուրքիայում վավերացման հանդեպ եղած ընդդիմության աստիճանը», – իր մենագրությունում գրում է Ֆիլիպսը և շարունակում: – «Թեև ամերիկյան ազդեցությունը բավական էական էր արձանագրությունների ստորագրման հարցում, Օբամայի վարչակազմը բյուրոկրատիզացրեց գործընթացի շարունակությունը: Հարկ էր, որ Վաշինգտոնը հայ-թուրքական արձանագրությունների վավերացման հարցով հատուկ բանագնաց նշանակեր, որը շատ օգտակար դերակատարություն կարող էր ունենալ` գործընթացի տեմպը պահպանելու առումով: Դա կարևոր կլիներ նաև Վաշինգտոնի ջանքերը համակարգելու, ինչպես նաև կողմերի ուշադրությունը նախապայմանների առաջադրումից հաջորդ քայլերի վրա կենտրոնացնելու հարցում»:
130 էջ ծավալ ունեցող այս մենագրությունը մանրամասն տեղեկատվություն և վերլուծական նյութ է պարունակում ինչպես երկխոսության ձախողման, այնպես էլ այն զարգացումների մասին, որոնք հանգեցրին 2007 թվականի վերջերին, Սերժ Սարգսյանի` նախագահի պաշտոնը ստանձնելուց մի քանի ամիս առաջ, Շվեյցարիայի միջնորդությամբ հաջողությամբ մեկնարկած գործընթացին: Գործընթաց, որին Վաշինգտոնը լիարժեքորեն սատարում էր:
Դեյվիդ Ֆլիպսն իր մենագրությունում նաև հիշեցնում է թուրք պաշտոնատարների այն հետևողական պնդումները, ըստ որոնց արձանագրությունները կրում են Ղարաբաղի հետ կապին վերբերող ոչ բացահայտ` թաքնված հղումներ: Մասնավորապես, Թուրքիայի արտգործնախարարության անանուն մի պաշտոնյա Ֆիլիպսի հետ զրույցում ասել է, որ Երևանի և Անկարայի միջև առկա էր ջենտլմենական համաձայնություն` երկկողմ կապերն ու Ղարաբաղի խնդիրն իբրև զուգահեռ գործընթացներ դիտարկելու վերաբերյալ: Թուրքիայում ԱՄՆ նախկին դեսպան Ջեյմս Ջեֆրին ևս քաղաքագետին ասել է, թե այդ գործընթացները միմյանցից ամբողջությամբ անջատ չեն:
«Ըստ Ջեֆրիի, Օբաման 2009-ի ապրիլին Թուրքիա կատարած այցի ընթացքում նախագահ Գյուլի կամ վարչապետ Էրդողանի հետ այդ գործընթացների` կապված չլինելու հարցը չի քննարկել: Փոխանակ դա անելու, Օբաման լռել է», – գրում է Ֆիլիպսը` հիշատակելով ամերիկացի մեկ այլ դիվանագետի խոսքերն այն մասին, թե Վաշինգտոնը Թուրքիայի կողմից արձանագրությունների` առանց նախապայմանների վավերացումից հրաժարման դեպքի համար նախատեսել էր պլան բ-ն: Այստեղ Ֆիլիպսը նշում է` «սակայն որևէ ակնհայտ այլընտրանքային պլան չկար, բացի թերևս Սարգսյանին համոզելը, որ վերջինս ստորագրությունը ետ վերցնելու փոխարեն միայն կասեցնի արձանագրությունները»:
Ռադիոկայանը հիշեցնում է, որ թվականին Երևան կատարած այցի ժամանակ Ֆիլիպսը խոսել էր Միացյալ Նահանգների կողմից Թուրքիայի հանդեպ առավել մեծ ճնշում գործադրելու անհրաժեշտության մասին: «Եթե Օբամայի վարչակազմն ամենաբարձր մակարդակով ճնշում չգործադի Անկարայի հանդեպ, այնտեղ արձանագրությունների վավերացման հավանականությունը կնվազի», – «Ազատություն» ռադիոկայանի հետ զրույցում այն ժամանակ ասել էր Ֆիլիպսը:
Մենագրության մեջ Ֆիլիպսը քննադատում է նաև Հայաստանին` այն բանի համար, որ Երևանը համաձայնեց Անկարայի հետ հանդես գալ կարգավորման ճանապարհային քարտեզի մասին համատեղ հայտարարությամբ` 2009 թվականի ապրիլի 22-ին` Հայոց ցեղասպանության հիշատակի օրվանից ընդամենը երկու օր առաջ: Հեղինակն այստեղ մեջբերում է անանուն մի հայ պաշտոնյայի, ով հաստատել է, թե դա արվել է Ցեղասպանության ճանաչման խոստումից Օբամայի ետ կանգնելը հեշտացնելու համար:
«Վաշինգտոնը ցանկացել է, որ այդպիսով Օբաման պարտավորված չլինի իր ուղերձում օգտագործել «Ցեղասպանություն» բառը։ Թուրքերն ակնկալել են, որ մենք կհրաժարվենք, սակայն մենք մոլորեցրինք նրանց», – Ֆիլիպսին ասել է հայ պաշտոնյան:
Հեղինակը հիշեցնում է նաև, որ հիշյալ համատեղ հայտարարությունից հետ իշխանական կոալիցիային անդամակցող ՀՅԴ-ն իբրև բողոքի նշան լքեց կոալիցիան: Ըստ ամերիկացի քաղաքագետի, արձանագրությունները հազիվ թե վերակենդանանան իրենց ներկա տեսքով: Սակայն Ֆիլիպսը կարծում է, որ Հայաստանի և Թուրքիայի միջև սահմանը կարող է բացվել նաև առանց դրանց վավերացման:
Դեյվիդ Ֆիլիպսը 2001-2004 թվականներին համակարգում էր Միացյալ Նահանգների կողմից հովանավորվող` հայ-թուրքական հաշտեցման հանձնաժողովի աշխատանքները: Այդ հանձնաժողովի ստեղծումը, հիշեցնենք, հարուցել էր հայաստանյան որոշ շրջանակների, մասնավորապես Դաշնակցության սուր քննադատությունը: