«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է ՀՅԴ Գերագույն մարմնի ներկայացուցիչ, ԱԺ Արտաքին հարաբերությունների մշտական հանձնաժողովի նախագահ Արմեն Ռուստամյանը:
– ԵՄ արտաքին գործերի խորհուրդը ընդունեց Հայաստանին, Ադրբեջանին և Վրաստանին վերաբերող հատուկ փաստաթուղթ, որում նաև անդրադարձ կա ԼՂ խնդրին: Ասվում է, որ ԵՄ-ն պատրաստ է ՀՀ և Ադրբեջանի միջև փոխադարձ վստահության ամրապնդմանն ուղղված միջոցներ ձեռնարկել: ԵՄ-ն ցանկանում է իր ներկայացուցիչների համար ստանալ ԼՂ և հարակից շրջաններ առանց նախապայմանների մուտք գործելու հնարավորություն, նաև առաջարկ կա մշակել ԼՂ-ում խաղաղությունը հաստատելուց հետո հնարավոր զարգացումների տարբերակներ, որոնք ԵՄ հետագա ներգրավվածության հիմք են դառնալու… Պարոն Ռուստամյան, ի՞նչ է թաքնված ԵՄ-ի այս շահագրգռվածության տակ:
– Որպեսզի նրանք ունենան հնարավորություն ազատ այցելել ԼՂ` դրա վերաբերյալ մենք բազմիցս ենք ահազանգել, որովհետև դա բոլոր միջազգային նորմերի և ԵՄ չափանիշների խախտում է: Չի կարող լինել տարածք, որտեղ հումանիտար կամ այլ առաքելություններ, որոնք անհրաժեշտ են իրականացնել նույն խնդրի լուծմանը նպաստելու առումով` այդ բոլոր նախաձեռնությունները արգելափակվեն: Կարծում եմ, որ սա ուղղակի ուղղված է Ադրբեջանին, որովհետև հայկական կողմից նման խոչընդոտներ երբեք չի առաջացել, ընդհակառակը մենք ասել ենք, որ պետք է վերջ տրվի, այսպես կոչված, «սև ցուցակների» պրակտիկային: Իսկ այդ «սև ցուցակը», «պերսոնա նոն-գրատա» անձանց քանակը գնալով ավելի էր մեծանում: Ավելին ասեմ, ադրբեջանական ծագմամբ մարդիկ, ովքեր այցելել են ԼՂ` նույնիսկ բանտարկվել են: Այսինքն` սրանք մարդու իրավունքների խախտում լինելուց բացի` նաև ԵՄ-ի որպես կազմակերպության հեղինակության խնդիրն է: ԵՄ-ն այս առումով խնդիր ունի, քանի որ Ադրբեջանը ամենաբարձր մակարդակով եվրաինտեգրման խնդիրն է ուզում առաջ մղել պաշտոնապես, բայց դա ուղղակի արդեն նշանակում է, որ այն կազմակերպությունը, որի հետ դու ուզում ես հարաբերություններդ ամրապնդել` այդ կազմակերպության ներկայացուցիչներին չես կարող թույլ չտալ որևէ տարածք այցելել: Չկան փակ տարածքներ եվրոպական տարածքում, իսկ մենք ըստ էության ԵԽ-ի անդամ լինելով` փաստորեն եվրոպական տարածք ենք, և նման հարցերը լուրջ խնդիր են առաջացնում եվրոպական կառույցների առաջ, և բոլոր նախաձեռնությունները ձախողվում են Ադրբեջանի ոչ կառուցողական պահվածքի հետևանքով:
Կարծում եմ, որ այդ բանաձևը շատ տեղին է, դրան պետք է ավելացվի նաև մեկ այլ մոտեցում, որը մենք նորից անընդհատ արծարծել ենք եվրոպացի գործընկերների հետ մեր բոլոր հանդիպումների և քննարկումների ժամանակ, որ չի կարող լինել տարածք, որտեղ մարդու հիմնարար սկզբունքները չգործեն: Այսինքն` ԼՂ-ում բնակվող որևէ քաղաքացի մեղավոր չի, որ այդ տարածքները միջազգայնորեն ճանաչված չեն, և այդ պատճառով զրկվում են այն հնարավորություններից, որ արտոնված է մարդու իրավունքների խարտիաներով, կոնվենցիաներով: Այսինքն` քանի որ դրանք գերագույն արժեք են, ենթադրվում է, որ պետք է վեր լինեն այդ գերագույն արժեքները, քան ցանկացած հանգամանք: Մարդու իրավունքների, հումանիտար խնդիրների համար փակ սահմաններ չպետք է լինեն: Կարծում եմ, որ ԵՄ կողմից սա առաջին քայլն է, որ այդ խնդիրն էլ առաջ մղվի, որովհետև ԵՄ ներկայացուցիչների խոչընդոտումը հենց դրանով էր պայմանավորված: Ադրբեջանցիները չեն ուզում, որ անմիջական կապ առաջանա ԼՂ-ի և եվրոպական այդ կառույցների միջև, որովհետև իրենք ինչպիսի տրամաբանությամբ այսօր բանակցություններն են վարում` ամեն ինչ անում են, որ ԼՂ-ն դուրս մղվի բանակցային գործընթացից` նույնը անում են նաև միջազգային ատյաններում, որ որևէ կերպ ԼՂ-ն միջազգային կառույցներում ներկայություն չունենա:
– Իսկ հնարավո՞ր է, որ այսպիսի դիրքորոշմամբ արդեն ԵՄ-ն ԵԱՀԿ Մինսկի խմբում Ֆրանսիային փոխարինելու արդեն բացահայտ դրսևորումներով հանդես գա, ինչը ինչպես հայտնի է Թուրքիային և Ադրբեջանին ձեռնտու քայլ կլինի:
– Չեմ կարծում, որ դա ուղղված է Ֆրանսիայի մանդատը փոխելուն, որովհետև խոսքը կարգավորումից հետո մանդատի վերաբերյալ է, իսկ մանդատ այսօր եռանախագահներն ունեն` ԵԱՀԿ ՄԽ-ը: Կարծում եմ, որ բոլորը հասկացել են, որ այդ մանդատը, գործող ձևաչափը փոխելը նոր խնդիրներ կառաջացնի: Ճիշտ է, բանակցությունները պարբերաբար տեղապտույտի մեջ են հայտնվում, լուրջ արդյունքներ չեն տալիս, բայց որևէ մեկին թող չթվա, որ եթե ձևաչափի փոփոխությամբ փորձեն ակտիվացնել գործընթացը` ավելի լավ արդյունք կստացվի: Ճիշտ հակառակը` կարող է ընդհանրապես գործընթացը թաղվի երկար ժամանակով, և ավելի մեծ խնդիրներ առաջանան:
– Ինչպես հայտնի է, Գերմանիայի Բունդեսթագի արտաքին քաղաքականության աշխատանքային խումբը հրապարակել է «Ղարաբաղյան հակամարտության 20 տարին. նոր ազդակ հակամարտության խաղաղ կարգավորմանը» խորագրով փաստաթուղթ, որը մշակել են Բունդեսթագի Քրիստոնյա-դեմոկրատական և Քրիստոնյա-սոցիալիստների դաշինքի ներկայացուցիչները: ԱԺ քառօրյայի ընթացքում Դուք հորդորեցիք ԱԺ նախագահ Սամվել Նիկոյանին պառլամենտի մակարդակով հանդես գալ հայտարարությամբ: Պարոն Ռուստամյան, ինչո՞ւ են ադրբեջանամետ պատգամավորները, ադրբեջանամետ բանաձևերը ավելի շատ, քան հայամետը, և ինչո՞վ է առհասարակ պայմանավորված պաշտոնական Երևանի այսպիսի երբեմն վախվորած կեցվածքը:
– Դժբախտաբար ես պետք է փաստեմ, որ դրանք իրար կապված են: Այսինքն` եթե մենք պասիվ ենք` ադրբեջանցիների ակտիվությունը ավելի ցայտուն է երևում: Փաստորեն բացահայտորեն խախտելով ԱԺ կանոնակարգը, մեր պաշտոնական տեսակետը այս է` չկատարենք այնպիսի քայլ, որ հանկարծ որևէ մեկին նեղացնենք, կամ` որ միջազգային հանրությունը, որը մեզ անընդհատ գովում է որպես կառուցողական դիրքերից հանդես եկող կողմ` հանկարծ չփոխի իր տեսակետը մեր նկատմամբ… Այսինքն` այն հարցերում, որտեղ մեր կենսական շահերն են, մենք վախենում ենք լուրջ, ակտիվ նախաձեռնություններ իրականացնել, որովհետև ավելի կարևորում ենք, որ միջազգային հանրությունը մեզ գովի` տեսեք, Ադրբեջանը, Թուրքիան որքան ապակառուցողական են, իսկ Հայաստանը` բրավո, ճիշտ է իրեն պահում… Բայց սրա արդյունքում մենք կորցնում ենք մեր շահերի հետապնդման կարևոր հարցերը լուծելու հնարավորությունները: Ավելին` դրանով լայն դաշտ ենք թողնում Ադրբեջանին և Թուրքիային, որպեսզի հակամարտության ամբողջ էությունը նենգափոխվի: Եվ այս գործընթացը անընդհատ շարունակվելու է, քանի դեռ այսպիսի քաղաքական որոշում ունի այսօրվա մեր պաշտոնական դիվանագիտությունը` լուրջ քայլերի չդիմենք, իզուր տեղը չբզբզենք, քանի որ դրանք նոր խնդիրներ կարող են առաջացնել, ուստի հեռու մնանք չնախատեսված արձագանքներից, հանգիստ նստենք տեղներս և ոչինչ չանենք…
– ԱԺ նախագահի մյուս հիմնավորումն էլ էր բավական խոսուն, երբ ասաց` «բայց մեր հայտարություններին ո՞վ է ուշադրություն դարձրել մինչև հիմա, ո՞վ է այնտեղ բանի տեղ դնում հայտարարություններին»…
– Գիտեք, շատ վատ է, երբ որ ԱԺ նախագահը փորձում է նսեմացնել ԱԺ-ի դերը: Այսինքն` եթե «ո՞վ է բանի տեղ դնում» մեր ցանկացած քայլ, այս դեպքում մենք ո՞ւմ ենք պետք որպես երկիր… Սա ի՞նչ մոտեցում է: Դե եթե այսպես վարվենք` «բանի տեղ չեն դնի»: Իսկ եթե «բանի տեղ չեն դնում», առավել ևս` ինչո՞ւ չեք հայտարարում, ինչի՞ց եք վախենում: Այսինքն` որևէ տրամաբանություն չկա ԱԺ նախագահի հայտարարության մեջ: Եթե ԱԺ-ն, որը իր իրավունքները, լիազորությունները, զինանոցը չպետք է օգտագործի` ումի՞ց ես այդ դեպքում դժգոհում: Եթե ըստ ԱԺ նախագահի հայտարարության` ոչինչ չարժի անել, ուրեմն եկեք ընդհանրապես ասենք՝ դիվանագիտությունը ոչ մեկին պետք չէ, փակենք դեսպանատները և բոլորին վերադարձնենք Հայաստան: Աբսուրդ է նման մոտեցումը և բացարձակապես պետականաշինության հետ որևէ աղերս չունի: