Ձեզ ենք ներկայացնում «Ժամանակ» օրաթերթի 2010 թ. օգոստոս 27-ի հարցազրույցը` լուսահոգի Անահիտ Բայանդուրի հետ:
-Տիկի՛ն Անահիտ, քանի որ շատ եք հանդիպում և նաև հրավիրում թուրք գործընկերների, ըստ Ձեզ` ի՞նչ տեղ ունեն մարդու իրավունքերը Թուրքիայի կյանքում, ի՞նչ դեր ունեն դրանք մեր կյանքում:
-Մի տարբերություն կա, որ այնտեղ, համենայն դեպս, իրավիճակը սկսվել է փոխվել դեպի լավը: Իհարկե, սա շատ երկար պրոցես է և երկար ժամանակ է պահանջում, բայց սկիզբն արդեն կա: Փաստորեն, Հրանտ Դինքի մահը արեց այն, ինչին Դինքն ուզում էր հասնել կենդանության օրոք, և, ըստ էության, փոփոխություններ սկսվեցին հենց Դինքի մահով ու նաև կապված նրա մահվան հետ: Այս առումով Ստամբուլի հասարակությունը շատ հետաքրքիր է, ավելի աշխույժ է, ավելի կենսուրախ, աշխարհիկ, շփվող, կյանքով լի` ի տարբերություն միապաղաղ Անկարայի:
-Իսկ ի տարբերություն Երևանի՞… նկատի ունեմ՝ Երևանի՞ց էլ առաջ է:
-Ինչ-որ առումով` այո՛, երևի միշտ չեն եղել այսօրվա նման: Հիմա մեզանում հոգսերը շատ են, մարդիկ ընդհանրապես շատ դժվար են ապրում` և՛ նյութապես, և՛ հոգեպես, և՛ բարոյապես: Ես զարմանում եմ, որ դեռ այսքան էլ կանք այս պայմաններում, որովհետև բոլոր օբյեկտիվ պայմանները տանում են ավելի վատթարացման. Հայաստանում ամեն քայլափոխի խախտվում են մարդու իրավունքները` բանակում, փողոցում, ամենուր…
-Անկախության հռչակագրի 20-ամյակն է, և անկախության մեկամսյակ ենք հայտարարել, մեկ ամիս հետո էլ կտոնենք անկախության օրը ինչպես հարկն է` ճոխ-ճոխ:
-Այո՛, բայց մենք այդ առումով նվաճում չունենք, ավելին` մենք հետ ենք գնացել:
–90-ականների՞ց էլ հետ:
-Այո՛, որովհետև այն ժամանակ սպասելիքները ավելին էին, մենք մտածում էինք` դե լավ, կհաղթահարենք, այս վիճակից դուրս կգանք: Սակայն սպասելիքները շատ քիչ չափով արդարացվեցին: Ընդհակառակը, մենք չէինք կարծում, որ այսպիսի մեծ տրանսֆորմացիաներ կլինեն, դեպի վատը կփոխվի մեր տնտեսական վիճակը, մի խավ անթույլատրելի հարուստ է, իսկ մնացածը, այդ թվում` մտավորակությունը, աղքատ վիճակում են, և պետությանը դա ուղղակի չի հետաքրքրում:
-Ասացիք, որ չէիք սպասում դեպքերի նման ընթացք` առաջի՞ն, երկրո՞րդ, թե՞ երրորդ իշխանությունը սպասելիքները խորտակեց:
-Ամենածանր բեկումը եղավ հոկտեմբերի 27-ին, սա եղավ շատ մեծ սթրես ժողովրդի համար , և այն, որ դա չբացահայտվեց, այլ միայն կատարողները մեկուսացվեցին, և կարծես թե մեկուսարանում էլ նրանք պակասում են: Թվում է` ցանկություն կա, որ նրանք ընդհանրապես չլինեն, որ ոչ ոք չիմանա` ինչ է եղել: Այսինքն` հարվածը սկսվեց հոկտեմբերի 27-ով, և մինչև հիմա շարունակվում է: Չբացահայտելը մեզ մոտ դարձավ կենսակերպ:
-Այս առումով ի՞նչ վիճակ է Թուրքայում, մենք հաճախ ենք ասում` այ, մենք ավելի առաջադեմ ենք,առավելություններ ունենք, նրանք ֆուտբոլ ունեն, բայց մենք էլ ավելի խելացի ենք: Սա մեր բարդո՞ւյթն է, թե՞ իսկապես դա այդպես է:
-Մենք ունեինք առավելություններ: 95-ին, երբ զինադադար եղավ, մենք մի փոքր շունչ քաշեցինք: Առհասարակ, 94-95-ը շատ լավ տարիներ էին, և մենք դրսում շատ հպարտ ներկայացնում էինք մեր վիճակը, ասում էինք` մենք կայունության գրավականն ենք, ամենակայացածն ենք տարածաշրջանում և նույնիսկ համարվում էինք Կովկասում ժողովրդավարության կղզի: Իսկ հիմա մենք ոչ մի բանում չենք կարող ասել, որ հաջողություն, նվաճում ունենք:
-Այսինքն` չենք էլ կարող ասե՞լ, որ մենք անկախություն ունենք:
-Մենք չունենք անկախություն: Վերջին ռուսական այցերը, որ թույլ տրվեցին, հենց անկախության պակասի գրավականն էին: Պետությունը այսօր կնքում է պայմանագիր և երակաժամկետ պայմանագիր, բայց ինչո՞ւ երկար: Տեսեք, այս առումով էլ քննարկում չեղավ: Սա չէ՞ որ կտրուկ փոփոխություն էր: Իհարկե, մինչ այդ եղել են Ռուսաստանի հետ նման պայմանագրեր, բայց միշտ ժամկետները կարճ են եղել, այսինքն` մենք միշտ ունեցել ենք ինչ-որ մի բան փոխելու, ինչ- որ մի բան ավելացնելու, վերանայելու հնարավորություն, իսկ հիմա զրկվում ենք դրանից: Մենք երկար ժամանակով կնքեցինք մեր ճակատագիրը: Սա հենց մեր անկախության պակասի խոստովանություն է:
-Ասում են` նախկինում հակաթուրքիզմն էր, հիմա մտավախություն կա հակառուսիզմի, որը մեզ միայն կխանգարի:
-Չի լինի այդ աստիճանի հակառուսիզմ, որովհետև Ռուսաստանն այստեղ բավականին խոր արմատներ ունի, այնպես որ հակառուսական տրամադրություններ չեն լինի այստեղ, բայց քաղաքական առումով շատ մեծ է անհանգստություն կա:
-Փրկությունը ո՞րը կլինի:
-Փրկությունը կլիներ այն, որ մենք իսկապես լինեինք ուժեղ և ինքնուրույն, իշխանության մեջ լինեին ուժեղ անհատներ և լավ մասնագետներ. նրանք չլինեին ոչ կոմպետենտ, ինչպես հիմա: Մենք տեսնում ենք, որ շատ հաճախ պատահական մարդիկ են իշխանության մեջ հայտնվում: Սա բախտախնդիր մոտեցում է:
-Խելոք պաշտոնյայի կրիզի՞ս է, չունե՞նք անհատներ, դրանո՞ւմ է մեր թշվառությունը:
-Մի անգամ Ամերիկայում մի դեսպանի հետ էի խոսում, և նա ինձ հարցրեց` նոր, հետաքրքիր, վառ երիտասարդեր ունե՞ք, ասացի` այո՛, ասաց` դե, իրենց ընտրեք: Արդեն պետք է երիտասարդների առաջ դռները բացել, թարմ շունչ բերել: Օրինակ` Վրաստանն այս առումով շատ առաջ է, լուրջ փորձագետների, քաղաքագետների դպրոց ունի, քանի որ Սաակաշվիլին տարեկան հազարավոր երիտասարդների է ուղարկում արտասահման սովորելու:
-Մեզ մոտ էլ են ուղարկում:
-Մեզ մոտ շատ փոքր թիվ է կազմում: Մենք պատրաստված քաղաքագետների կարիք ունենք: Մեր երիտասարդները, որոնք կուսակցություններում են, և որոնք արդեն իրենց տեսնում են ապագա քաղաքական գործիչներ, ամբիցիոզ են, բացարձակ կոմպետենտ չեն, անհետաքրքիր են, իսկ հետաքրքիր հատվածն էլ փորձում է գնալ Հայաստանից:
-Ժամանակակից հայն ու ժամանակակից թուրքն իրարից, ըստ Ձեզ, ինչո՞վ են տարբերվում:
-Մի անգամ թուրք գործընկերոջս` Մուրադ Բելգեին հարցրի` իր նմանները շա՞տ են այնտեղ, ասաց՝ ոչ այնքան քիչ, ինչպես դու ես կարծում, և ոչ այնքան շատ, ինչքան ցանկալի է: Մեկ տարի առաջվա խոսակցություն է: Այս մեկ տարվա մեջ վիճակագրությունն այնտեղ փոխվեց, հիմա իրենց մոտ շատանում են, չեմ կարող չասել, որ շատանում են: Եվ այդ իմաստով մենք հիմա թույլ երկիր ենք, դրա համար հայ- թուրքական հարաբերություններն ինձ անհագստացնում են, որովհետև իրենք ուժեղ են, մերոնք`անհետաքրքիր են, իրենք էլ են տեսնում` ինչ դեմք ունի մեր խորհրդարանը, իշխանությունը: Հենց դրա համար մեզ օդ ու ջրի պես անհրաժեշտ է իշխանության փոփոխություն:
-Ի՞նչ երաշխիքներ կան, որ նորը կգա, ու փոփոխություններ կլինեն: Այսքան ժամանակ ո՞ր իշխանությունն է Ձեզ նման առիթ տվել:
-Ինչ էլ որ լինի, պիտի փոխվի, փոփոխություններն անհրաժեշտ են, չի կարելի մեկն անընդհատ լինի: Ես հիմա զգում եմ, որ կան գործիչներ, որոնք ուզում են հետ գալ. նկատի ունեմ Ռոբերտ Քոչարյանին, որն ահագին մեղք ունի այս աշխարհի առաջ:
-Մարտի 1-ը՞ նկատի ունեք:
-Մարտի 1-ը, հոկտեմբերի 27-ը մեր ամոթն էն, որոնք մեզ շատ թուլացրին, և դրանից հետո Արևմուտքի հետաքրքրությունը մեր նկատմամբ պակասեց: Շարունակ բանակից եկող սպանությունների լուրերը, որոնք այդպես էլ չեն բացահայտվում. տխրելու, մտահոգվելու առիթ շատ կա: Սակայն կան երիտասարդներ, ովքեր ինձ իսկապես հավատ են ներշնչում: Օրինակ` Մարիամ Սուխուդյանին թեև երբեք չեմ տեսել, բայց ասում եմ` Աստված իմ, այս երեխաներով, այս մարդկանցով կարել է երկիր ուժեղացնել: Բայց մենք չենք կարողանում օգտագործել մեր լավը, որովհետև լավ մենեջեր, լավ կառավարիչ չունենք, որը կհավաքի, գործի կդնի: Մենք հազիվ կարողանում ենք գործարքի մեջ մտնել կրիմինալացված Ռուսաստանի հետ: Ռուսաստանն էլ շատ վատ վիճակում է, այնտեղ մարդու իրավունքը որպես արժեք բացակայում է, իսկ մենք նրա հետ վտանգավոր կապի մեջ ենք մտնում`փակելով մեր ճանապարհը:
-Մենք էլ կրիմինալ երկրո՞ւմ ենք ապրում:
– Խնդիրն էլ հենց այն է, որ մենք երբեք չենք մտածում Վրաստանի, Ադրբեջանի հետ իսկական հարաբերություններ հաստատել: Եվ ստացվում է` Ռուսաստանը ուզում է գա, իր ազդեցությունը շատ մեծացնի: Կա մի մեծ բաց, որ մենք ունենք. մենք չունենք իսկական պարտնյոր, որն իսկապես ուժեղ լինի:
Օգոստոս 27, 2010 թ.