Ի վերջո, ինչպես՞ ենք մենք փակում 2011թ.-ը որպես հասարակություն, որպես պետություն, որպես մի հանրույթ, որը իր տեղն ունի համաշխարհային քարտեզի վրա և փորձում է նաև գտնել այդ քարտեզի վրա իր դերակատարությունը:
Ցավոք, 2011թ.-ի ավարտին մենք չունենք այդ հարցերի քիչ թե շատ լիարժեք պատասխաններ, չունենք դրական պատասխաններ: 2011թ.-ը այդ բոլոր առումներով կարելի է համարել անկումային տարի: Եվ այդ տեսանկյունից, տնտեսական անկումը, թերևս, ամենանվազ ցավալին և վտանգավորն է, որ արձանագրվում է պետության, հասարակության կյանքում:
Առավել մտահոգիչը հասարակական ակտիվության անկումն էր, որ արձանագրվեց 2011թ.-ին, ինչն էլ իր հերթին հանգեցրեց քաղաքական գործընթացների արդյունավետության անկման և տարվա ընթացքում ոչ միայն իմիտացիոն պրոցեսները չվերածվեցին քիչ թե շատ իրական միտումների, այլ աստիճանաբար նույնիսկ իմիտացիան պակասեց, և իրականությունը կարծես թե վերադարձավ լճացման փուլ: Չնայած առանձին իրավիճակային և երևութական առկայծումներին, 2011թ.-ի ընդհանուր ընթացքը հենց կարելի էր բնորոշել լճացմամբ:
Գուցե այն հեռու էր լճացման մասին դասական պատկերացումներից, գուցե ընդհանրապես որևէ աղերս չուներ այդ պատկերացումների հետ, բայց թերևս անվիճելի է, որ իրավիճակը, հասարակական տրամադրություններն ու հասարակական-քաղաքական մթնոլորտը բացարձակապես զուրկ էին օգտակար գործողության գործակցից և տարեվերջյան ամփոփումներում, ցավոք սրտի, ակնհայտ է դառնում, որ թե՛ ընդդիմադիր դաշտը, թե՛ իշխանական դաշտը չունեն հասարակությանը ներկայացնելու որևէ նշանակալից ձեռքբերում և կարծես թե նույնիսկ նշանակալից ձախողում էլ չունեն ներկայացնելու: Իսկ դա երևի թե լճացածության, նույնիսկ կարելի է ասել` ճահճանալու ակնհայտ վկայությունն է: Այս մասին շատ ենք խոսել տարվա ընթացքում, ու թերևս ավելի շատ խոսելը կարող է համարվել հասարակությանը ապատիայի ենթարկող հոռետեսություն: Բայց դրա նպատակն ամենևին չկա, առավել ևս, որ կարծես թե քաղաքական ուժերից ավելի, որևէ մեկը չի կարող ապատիայի, հուսահատության կամ խանդավառության և ոգևորության տարրեր հաղորդել հասարակությանը:
Խնդիրը պարզապես այն է, որ պետք է փաստել իրավիճակը, պետք է նկատել այն, ինչ գուցե գործընթացի անմիջական մասնակից սուբյեկտների համար այնքան էլ տեսանելի չէ, և նրանք այնքան էլ հստակ չեն պատկերացնում, թե իրենք ինչի մեջ են և հասարակությանն ուր են քշել: Առավել ևս, որ մասնակից սուբյեկտների այն մասը, որոնց ձեռքին է իշխանությունն ու որոնց ձեռքին են կառավարման լծակները, հենց դրան էլ սպասում են, որ համընդհանուր լճացման և ճահճացման մասին խոսվի հնարավորինս քիչ, ստեղծվի ակտիվ կյանքի, ակտիվ և դինամիկ պրոցեսների իմիտացիա, որոնք սակայն բացարձակապես զուրկ կլինեն օգտակար գործողության գործակցից և որևէ վտանգ կամ սպառնալիք չեն կարող լինել այդ ուժերի իշխանական դիրքերին:
Երբ չի փաստվում, որ չկա ճահիճ կամ լիճ, ապա բնական է, որ չի կարող դրվել ճահճից կամ լճից դուրս գալու խնդիր: Այդ խնդիրը հնարավոր է փաստել միայն այն դեպքում, երբ որ արձանագրվում են ճահիճը կամ լիճը, կամ դրա սահմանները: Բանն այն է, որ դրանց առկայության և հստակության պայմաններում է, որ մշակվում է ելքի առավելագույն օպտիմալ տարբերակը: Որևէ մեկը չի կարող ճահճից դուրս գալ կամ լճից դուրս գալ, եթե չի հաշվարկել ափի հեռավորությունը, որպեսզի կարողանա առավելագույն արդյունավետությամբ բաշխել իր ուժային ռեսուրսները:
Այնպես որ, հուսահատության և ապատիայի հաղթահարման կամ կանխարգելման լավագույն միջոցը դրանք կամ դրանց տանող միտումները հստակ գիտակցելու և պատկերացնելու ունակությունն ու կարողությունն են: Հետևաբար հուսահատության կարիք ամենևին չկա, ու պետք չէ հոռետես լինել: Պետք չէ նաև մտածել, թե որևէ մեկը, այդ թվում մենք, իրականության փաստագրմանը նպաստելով` հոռետեսություն ենք հաղորդում հասարակությանն իր իրավունքների համար պայքարի գործում: Ամենևին:
Հասարակությանն ընդհանրապես որևէ մեկը չի կարող հոռետեսություն հաղորդել, քանի որ հասարակությունը լիովին ինքնաբավ օրգանիզմ է: Այն չի տրվում արտաքին ազդեցությունների, ինչքան էլ որ դա կարող է անհավանական թվալ PR տեխնոլոգների համար, և ինչքան էլ նրանք այդ պնդումը կհամարեն միամիտ: Հասարակությանն իսկապես անհնար է շուռ տալ ուզած ուղղությամբ ու քշել: Որևէ տեխնոլոգիա անզոր է այդ գործում: Զորեղը միայն գործն է: Եթե հասարակությունը տեսնում է գործ, տեսնում է գործնականություն, ապա անմիջապես արձագանքում է և սատար կանգնում, կերպարանափոխվելով ակնթարթում:
Դրա լավագույն վկայությունը 2007-2008թթ.-ի անցման շրջանն էր, երբ խորհրդարանի ընտրությանը բացարձակապես անտարբեր հասարակությունը անմիջապես, հաշված շաբաթների ընթացքում վերափոխվեց և կազմեց համաժողովրդական շարժման բավական զգալի ռեսուրս: Գործից և գործնականությունից ավելի, որևէ այլ տեխնոլոգիա ի զորու չէ ազդել հանրային օրգանիզմի վրա, որը թերևս ամենալիարժեք օրգանիզմներից մեկն է և ունի ներքին հավասարակշռման և բալանսավորման բավական կայուն ու հուսալի մեխանիզմներ: Քաղաքական ուժերի խնդիրը պարզապես այդ մեխանիզմները գործի դնելն է: 2011թ.-ի ընթացքում այդ բանը տեղի չունեցավ: Պետք է հուսալ, որ դա տեղի կունենա 2012թ.-ի ընթացքում: Համենայնդեպս, հայ հասարակությունը ցույց է տվել իրավիճակների հանդեպ իր համարժեքությունը: Իսկ ահա քաղաքական ուժերը Հայաստանում ոչ միշտ են ցույց տվել հասարակությանը համարժեք լինելու կարողությունը: Թերևս դա կարող է լինել 2011թ.-ի քաղաքական գլխավոր դասերից մեկը, իսկ անցնող տարին` հին դասի նոր դասաժամը:
Լուսանկարը՝ Գագիկ Շամշյանի
