Ինչո՞ւ են մարդիկ ստում: Սա երևի թե այն հավերժական հարցերից է, որ շատերին է հուզում, շատերն են փորձում հոգեբանորեն հասկանալ ու պատասխան գտնել իրենց հուզող հարցերին:
«Առաջին լրատվական»-ը այս հարցերի պատասխանը ստանալու ակնկալիքով զրուցեց Ռազմավարական և ազգային հետազոտությունների հայկական կենտրոնի փորձագետ, հոգեբան Արմինե Ղազարյանի հետ:
Վերջինս մեզ հետ զրույցում ասաց, որ ստելը ծեծված թեմա է, սակայն շատ հաճախ են դրան անդրադառնում և փորձում հասկանալ ու այն բացատրել:
Հոգեբանի խոսքով, անառարկելի փաստ է, որ սուտը ներթափանցել է մարդկային կյանքի բոլոր հնարավոր ոլորտներ, բայց որ մերօրյա մարդուն ազնիվ լինելը դժվար է, դա էլ բավականին ակնհայտ է:
«Ինչո՞ւ են մարդիկ ստում. տարբեր պատճառներ են առանձնացվում. այն վատ դաստիարակությա՞ն արդյունք է, վատ բնավորությո՞ւն, թե՞ վատ սովորույթ: Տարբերակում, առանձնացնում են տարբեր եզրույթներ, օրինակ` սուտ, խաբեություն, անճշտություն, որոնք բովանդակային կողմով էլ տարբեր են», – ասաց Ա. Ղազարյանը` ընդգծելով, որ մարդիկ ստում են մի շարք պատճառներով, որոնց խորքային հոգեբանական կողմը անհնար է կարճ մեկնաբանությամբ բացատրել:
Իսկ առավել «երևացող» շերտի, այսինքն՝ պատճառների մասին խոսելիս, ըստ նրա, կարող ենք մի շարք պատճառներ թվարկել: Օրինակ` երբեմն մարդիկ ստում են, որպեսզի հասնեն իրենց նպատակներին, կարող են ստել իրենց մտադրություններն ի կատար ածելու, դուր գալու համար, ուրիշներին չնեղացնելու և չվիրավորելու համար, պատժից, պատասխանատվությունից խուսափելու համար, վախից (ճշմարտությունը չասելու համար), ստում են, երբ վախենում են նվաստանալուց:
«Մարդիկ ձգտում են մյուսների մոտ երևալ ավելի լավը, հաջողակ ու հարուստ, համարձակ և շնորհալի և այլն, այսինքն` իրենց իդեալական «ես»-ը ներկայացնեն իրականի տեղ: Ամեն դեպքում, մարդը հաճախ փորձում, ձգտում է հասնել իր իդեալական «ես»-ին, իր մեջ մշտապես կա ցանկությունը լինել այդպիսին: Եվ երբ նրանք «խաղում» են իրենց իդեալական «ես»-ը, ապա ձևացնում են, իսկ ձևացնելու մեջ կա այդ «անազնվությունը»: Ձևացնելու համար սուտն է պետք»,- ընդգծեց հոգեբանը:
Մարդիկ երբեմն «ինքնարդարանում են», փոքրիկ սուտ ասում՝ հանուն ինչ-որ բանի, հանուն խաղաղ հարաբերությունների, հանուն ինչ-որ լավ նպատակի և այլն: Եթե մարդն այս դիպաշարով շարժվի, ապա ստելը կարող է դառնալ ուղղակի սովորություն:
Ա. Ղազարյանի խոսքով` գործնական հետազոտություն կատարած հոգեբանները գտնում են, որ հաճախ մարդիկ նաև իրավիճակից կախված են ստում:
Հոգեբանական հիմքերից դիտարկելով` ստելը ինքնապաշտպանական մեխանիզմ է, որով անձը փորձում է պաշտպանվել, հավասարակշռել իրեն ֆրուստրացիաներից, իր կարծիքով՝ «մոտեցող վտանգից», այն իրավիճակներից, որի հետ հանդիպմանը նա հոգեբանորեն անպատրաստ է կամ վախենում է: Մարդիկ ստում են, երբ ինքնահաստատման խնդիր ունեն, ստում են, երբ թերարժեքության բարդույթ ունեն և ցանկանում են իրենց անձնական հարաբերություններում ավելին երևալ, չկորցնել դիմացինին, որին հավանում են կամ սիրում: Ստելը, այն էլ՝ պարբերաբար, առհասարակ հոգեբանորեն թույլ անձնավորության ցուցանիշ է:
Սուտը ունի թակարդ, խոսքը հոգեբանական կողմին է վերաբերում. օրինակ՝ երբ մի անձի ստի նպատակը շրջապատողների մոտ իր հաջողակության վերաբերյալ տպավորություն ստեղծելն է, հետո մտածում է, թե ինչ ճկուն է ինքը, որ կարողանում է այդ տպավորությունը թողնել: Սակայն շատ փոքրիկ «ցնցումի» դեպքում հօդս կցնդի իր այդ թողած տպավորությունը, և նա կընկնի իր «ռեգրեսիվ թակարդը», որը հարված է ինքնագնահատականին, քանի որ նույն մեխանիզմով էլ մտածում է, որ իրականում ոչնչի պիտանի չէ:
Հոգեբանի խոսքով` որոշ հեղինակներ էլ ստելու մի շարք տեսակներ (սոցիալական սուտ` սոցիալական հարաբերությունները պահպանելուն միտված) համարում են դրական մտադրություն, որը ոչ միայն ստողին է հարմար, այլև բխում է այլ մարդկանց շահերից:
