Այսօր Լոս Անջելեսում տեղի կունենա «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամի հերթական հեռուստամարաթոնը, որի նպատակը Հայաստանի և Ղարաբաղի զարգացման համար համազգային հանգանակության կազմակերպումն է:
Հետևելով վերջին տարիների «հիմնադրամի» գործունեությանը, կարող ենք վստահաբար ասել, որ «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամի հիմնական խնդիրը Արցախի զարգացման ծրագրերի համար հանգանակություն կազմակերպելն է: Սակայն դատելով առկա իրավիճակից, դատելով Արցախում զարգացման բավական ցածր, գրեթե չնշմարվող տեմպերից` կարող ենք ասել, որ համազգային հանգանակությունը իրականում քարոզչական շոուի մի տարր է, որ իրականացվում է համահայկական հիմնադրամի անվան տակ: Իրականում, համահայկականությունից չի մնացել գրեթե ոչինչ: Բանն այն է, որ տարեցտարի հեռուստամարաթոնը ավելի ու ավելի նվազ ցուցանիշներ է արձանագրում հենց համահայկականության տեսանկյունից, և այդ բացը ստիպված լրացնում են մի քանի մեծահարուստները: Հիմնականում նրանց խոշոր նվիրատվությունների շնորհիվ է, որ կազմվում են հանգանակության ցուցանիշները: Այսինքն` շարքային սփյուռքահայերը և հայաստանցիները, փաստորեն, շատ քիչ մասնակցություն են ունենում հանգանակությանը:
Պասիվության պատճառ կարող է լինել, օրինակ, այն, որ չափազանց քիչ է վստահությունը հանգանակությունների նպատակային ծախսման կապակցությամբ: Բանն այն է, որ «Հայաստան» հիմնադրամի գործունեությունն ուղղակի տարեցտարի նեղացավ իր մասշտաբայնությամբ, օրինակ` Գորիս-Լաչին-Ստեփանակերտ ռազմավարական ծրագրից կամ Հյուսիս-Հարավ ոչ պակաս ռազմավարական ավտոճանապարհից հասնելով մինչև, ասենք, Պուշկինի անվան այգու նորոգման ծրագիր: Սա թերևս համահայկականության գաղափարի դեգրադացման լավագույն օրինակներից մեկն է: Իհարկե, այժմ էլ դրվում են մեծ ծրագրերի նպատակներ, ինչպես օրինակ` Մարտակերտի կամ Հադրութի, կամ Հայաստանի սահմանամերձ գյուղերի զարգացման ծրագրերն են, սակայն դրանք էլ ընդամենը շարունակում են մնալ ծրագրեր և ընթանում են կրիայի դանդաղությամբ, ընդ որում` այդպես էլ չունենալով հստակ բացատրություն, թե ինչո՞ւ, օրինակ, Մարտակերտի զարգացման ծրագիրը հազիվ է տեղից շարժվում:
Բացի հիմնադրամի բուն առաքելության, նշանակության և խորհրդանշականության դեգրադացումից, ակնհայտ է նաև, որ հայության շրջանում անվստահություն են առաջացնում միջոցների վատնման արդյունավետության հետ կապված հարցերը: Բանն այն է, որ չափազանց դժվար է հասկանալ, թե, օրինակ, ինչո՞ւ է մի քանի ամիս առաջ կառուցված նոր ճանապարհը քանդվում հնից ավելի շուտ և շատ: Եթե հույսն այն է, որ ոչ ոք այդ մասին չի տեղեկանա, ապա, իհարկե, դա մոլորություն է և ինքնախաբեություն: Միգուցե դա է պատճառը, որ «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամին այլևս գումար չեն վստահում կամ` եթե խոսում են գումար տալու մասին, ապա այդ խոսքերի զգալի մասը չի անցնում խոստումից իրականություն ընկած ճանապարհը: Այսինքն` տեղի է ունենում պարզ թվանկարչության պես մի բան, ինչպես ընտրությունների ժամանակ: Այսինքն` գրվում է համազգային հանգանակության մի թիվ, ասենք օրինակ` տասը միլիոն, բայց իրականում այդ թիվը հազիվ երկու-երեք միլիոնի չափ է կամ ասենք` հինգ միլիոնի, իսկ մնացած հինգը խոստում է, որը կանխիկ փողի այդպես էլ չի վերածվում:
Անգամ մեծահարուստները հիմնականում բավարարվում են խոստումներով` այդ ամենը ծառայեցնելով ընդամենը սեփական իմիջին, տպավորություն ստեղծելուն: Դա ևս բնական արձագանք է, քանի որ հիմնադրամի գործունեությունն էլ իրենց քարոզչական նպատակներին են ծառայեցնում իշխանությունները: Այդ դեպքում ինչու մեծահարուստները չանեն նույն բանը, առավել ևս, որ ի տարբերություն իշխանությունների` նրանք նաև ինչ-որ գումար են վճարում: Այսինքն` վճարում են իքս, խոստանում են պլյուս իգրեկ, արդյունքում ստանում են որոշակի հեղինակություն, քանի որ հետո քչերն են իմանում, որ այսինչ կամ այնինչ գործարարը չի կատարել խոստումը: Իսկ այդ մասին բարձրաձայնել հիմնադրամը չի սիրում, որովհետև ի վերջո` այդ գործարարներն են գոնե եղածը տալիս:
Այնպես որ, մեծ անջրպետ կա բուն իրականության և ներկայացվող պատկերի միջև, որն, անկասկած, լինելու է նաև այս հեռուստամարաթոնի ընթացքում: Պարզապես ամեն ինչ գալիս է այն բանից, որ ցանկացած նախագծի հիմքում ի սկզբանե դրվում է կեղծիքը, որովհետև բոլոր նախագծերի, բոլոր միջոցառումների նպատակը դիրքի անսասանությունն է: Շատ լավ կլիներ, իհարկե, որ գոնե համահայկական հիմնադրամը մնար մեզանում, երևի թե եզակի, վստահություն վայելող կառույց, որը կլիներ իսկապես ազգային միասնականության արտահայտություն: Սակայն բնական է, որ երբ իշխանությունները սպառում են իրենց ռեսուրսները, ապա այլևս միջոցների առաջ խտրություն չեն դնում: Եվ հենց դրա վկայությունն է միգուցե այն, որ հեռուստամարաթոնի համար ամեն տարի ԱՄՆ է մեկնում Ղարաբաղի նախագահը, թերևս սփյուռքահայերի մոտ հուզմունք, խանդավառություն առաջացնելու համար, որ այդ ամենը վերածվի էմոցիայի, իսկ էմոցիան էլ ազատ վճարամիջոցի:
Մինչդեռ, երբ այդ վճարամիջոցները հանգանակվում են Ղարաբաղի համար, Ղարաբաղի անունից, Ղարաբաղի պատկերով, սակայն որևէ ձև կամ բովանդակություն այդպես էլ չեն ստանում Ղարաբաղում` ինչ-որ հզոր ծրագրերի և կառույցների տեսքով, այլևս ոչ Ղարաբաղի նախագահով, ոչ էլ որևէ այլ բանով հնարավոր չէ հուզել սփյուռքի հայրենակիցներին: Իսկ այ, եթե իսկապես պարզվի, թե ուր են գնում Ղարաբաղի համար հավաքվող գումարները, որոնց մասին հայտարարվում է, բայց որոնք այդպես էլ չեն վերածվում համարժեք գործի, ապա լսողն իսկապես կարող է հուզվել, և կարող են լինել անկեղծ հուզումներ: Սակայն, ընդհանուր առմամբ, խնդիրն, իհարկե, պահանջում է ոչ թե հուզում կամ այլ զգայականություն, այլ սառը և սթափ դատողություն: Բանն այն է, որ խոսքը գնում է կարևորագույն գաղափարը վերջնական արժեզրկումից փրկելու մասին:
Ի վերջո` «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամը այժմ պետք է կարիք չունենար տարեկան հեռուստամարաթոնների, թվանկարչության կամ խոստումների, որովհետև այդ կառույցի գաղափարը ինքնին ենթադրում է ոչ թե հաշվապահություն կամ հաշվաքանդակություն` ինչ-որ թվային կոմպոզիցիաներ ստեղծելու համար, այլ ամեն հայի համար հոգու պարտքի իրացման միջոց: Համենայնդեպս, հետաքրքրական է, որ ինչքան հանգանակության արդյունքները ռեկորդներ են սահմանում, այդքան հիմնադրամի աշխատանքի արդյունքները դառնում են համեստ:
