– Կոռուպցիայի դեմ պայքարի միջազգային օրը «Թրանսփարենսի ինթերնեշնլ» կազմակերպությունը հրապարակեց իր հետազոտությունները, համաձայն որոնց 2010թ. Հայաստանում ամենակոռումպացվածը կրթական համակարգն է, որն անգամ կոռուպցիայի մակարդակով առաջ է անցել ոստիկանությունից եւ դատական համակարգից: Պարոն Ղազարյան, Ձեր գնահատմամբ, ինչո՞ւ է կոռուպցիան ծաղկում կրթական համակարգում:
– Ճիշտն ասած, ես այդ հետազոտություններին վերապահումով եմ վերաբերվում եւ կտրականապես դեմ եմ, որ ամենակոռումպացվածը կրթական համակարգն է: Իհարկե, սկզբունքորեն համաձայն եմ, որ բացասական երեւույթներ կան դպրոցներում, բուհերում, բայց համաձայն չեմ այն ձեւակերպմանը, որ այսօր հանրապետությունում ամենակոռումպացվածը կրթական համակարգն է: Ես ծանոթ եմ ԿԳՆ-ի մշակած Կրթական համակարգում կոռուպցիոն երեւույթների դեմ պայքարի 2011-2012թթ. համալիր գործողությունների ծրագրին, ինչպես նաեւ 2010թ. նախարարության եւ կառավարության կողմից մշակած որոշումներին, որոնք դեռեւս ծրագրեր են, բայց կարող են էապես նվազեցնել կոռուպցիոն ռիսկերը: Իհարկե, կարելի է մշակել ինչ-որ գործողությունների ծրագիր, ներդնել ինչ-որ տեխնոլոգիաներ, որոնք կնվազեցնեն կոռուպցիայի դրսեւորման հնարավորությունը, սակայն դա արմատական լուծում չէ: Կոռուպցիա երեւույթը շատ խորքային է եւ մեր համակարգի համար այնքան բնորոշ չէր նախկինում: Երբ հիշում ենք նախորդ դարի 60-ական թվականները, որ եղել են Հայաստանի արծաթե դարը` վերելքի ժամանակաշրջան կրթության, գիտության եւ մշակույթի ոլորտում, այդ ժամանակ գիտելիքը կուռք էր, ազգային արժեք, իսկ ուսուցիչը, դասախոսը, գիտնականը արժանապատվության խորը զգացում ունեին, գիտակցում էին իրենց առաքելության կարեւորությունը, նրանք հեղինակություններ էին: Իսկ այդ հեղինակության ստեղծմանը մասնակցում էր ե՜ւ ընտանիքը, ե՜ւ հասարակությունը, ե՜ւ պետությունը: Այն ժամանակ շարքային պրոֆեսորի աշխատավարձը 450 ռուբլի էր` այն դեպքում, երբ նախարարը 380 ռուբլի էր ստանում: Պետության վերաբերմունքը կրթության նկատմամբ ուրիշ էր, դասախոսը կարողանում էր իր աշխատավարձով բարեկեցիկ կյանքով ապրել եւ կաշառքի մասին չէր էլ կարող մտածել: Այսօր իրադրությունը փոխվել է, գլուխ է բարձրացրել սպառողական հոգեբանությունը: Այսօր մեր երկրում հարգված են, ամենակարող են նրանք, ովքեր մեծ գումարներ ունեն, նրանք կարող են փողով ցանկացած հարց լուծել: Կրթական ոլորտում կոռուպցիան իսպառ կվերանա, եթե մենք կարողանայինք դարձ անել 60-ականներին տիրող բարոյահոգեբանական մթնոլորտին: Բայց դա մի նախարարության գործ չի, այս գործին պետք է ազգովի լծվենք:
– Պարոն Ղազարյան, վարչապետը վերջերս քննադատեց առողջապահության եւ կրթության ոլորտները` ասելով, որ այնտեղ կոռուպցիոն ռիսկերը մեծ են եւ պետք է փոփոխություններ կատարվեն: Առողջապահության նախարարությունում անգամ կադրային փոփոխություններ իրականացվեցին, այժմ էլ շրջանառվում է ԿԳ նախարարին փոխելու լուրը: Արդյո՞ք անձերի փոփոխությամբ հնարավոր կլինի վերացնել կոռուպցիան: Չլինի Աշոտյանը, լինի Քյալյանը` ի՞նչ է փոխվելու:
– Ցավոք սրտի, դեռեւս անձը կարեւորվում է, բայց այս հարցը անձերի փոփոխությամբ, անշուշտ, հիմնովին չի լուծվի: Պետք է բարոյահոգեբանական մթնոլորտը փոխել, պետք է գիտելիքը ազգային արժեք դառնա, մարդու աշխատանքային առաջընթացի կարեւորագույն գործոնը պետք է լինի պրոֆեսիոնալիզմը եւ գիտելիքը: Բայց այսօր հակառակն է` հասարակությունը տեսնում է, թե ինչպես է մեկը իր գիտելիքներով սովորում, արդյունքների հասնում, սակայն վերջում աշխատանք չի գտնում, իսկ մեկ ուրիշը, իր կրթությունը քարշ է տվել չորս տարի, սակայն վերջում կարեւոր պաշտոն է զբաղեցնում, անմիջապես խախտվում են բարոյական չափանիշները: Այսինքն` այսօր հայ մարդը գիտի, որ գիտելիքը չէ հիմնական գործոնը, այլ միջնորդությունն ու ֆինանսական ապահովվածությունը: Իսկ անձը միայնակ ոչինչ չի կարող անել, մանավանդ որ` այսօր մենք մխրճվել ենք մարդկային փոխհարաբերությունների ոչ հաճելի մթնոլորտի մեջ:
– Դուք նշեցիք պետության դերի կարեւորության մասին, որն այսօր դասախոսին կամ գիտնականին չնչին աշխատավարձ է տալիս: Արդյո՞ք դա չէ նաեւ պատճառը, որ կոռուպցիան օր օրի արմատավորվում է կրթական համակարգում:
– Մարդիկ, որոնք սերունդ են կրթում ու դաստիարակում, այսօր ծռված մեջքով են քայլում, հետեւաբար նաեւ իմիջիայլոց են նայում իրենց առաքելությանը, որովհետեւ չեն կարողանում նորմալ, բարեկեցիկ կյանք ապահովել իրենց եւ իրենց ընտանիքի համար: Պետությունն այսօր պետական ԲՈՒՀ-երին մեկ մասնագետ պատրաստելու համար տարեկան միջինը հատկացնում է 600-700 դոլար` այն դեպքում, երբ զարգացած եվրոպական երկրներում այդ գումարը տաս անգամ ավել է: Ավելին, Հայաստանում գիտության դոկտորը ստանում է 70-80 հազար դրամ աշխատավարձ` ծիծաղելի գումար է, եւ եթե գիտնականը մի քիչ ակտիվ չլինի եւ չկարողանա միջազգային դրամաշնորհներից օգտվել, ապա նա չի կարող ապրել:
– Պարոն Ղազարյան, Դուք խոսեցիք 60-ականների մեր կրթական համակարգի որակի մասին, որն այժմ փորձում են կիրառել նաեւ եվրոպական շատ երկրներ, իսկ մեզանում հակառակ պրոցեսն է` դեն ենք նետում հին, բայց ավանդույթներ ունեցող համակարգը եւ արհեստականորեն ներդնում ենք դրսից բերված եւ մեզ համար խորթ Բոլոնյան կոչված ծրագիրը: Նման քաղաքականությունը ճիշտ համարո՞ւմ եք եւ ինչքանո՞վ է հայաստանյան ԲՈՒՀ-երում իրեն արդարացնում կրեդիտային համակարգը:
– Ես ինքս կրթական բարեփոխումներով զբաղվել եմ եւ իմ սկզբունքը հետեւյալն է` եթե դու ինչ-որ բան ուզում ես փոխել, ապա պետք է նախեւառաջ պահպանես նախորդ կրթական համակարգի բացահայտ առավելություն ունեցող կողմերը: Մեր կրթական համակարգը երեխային խորքային եւ համալիր գիտելիքներ էր տալիս` այն դեպքում, երբ եվրոպական կամ ամերիկյան կրթական համակարգը նեղ ոլորտների մասնագետներ է պատրաստում: Այսօր կորցրել ենք այդ առավելությունը: Այնուամենայնիվ, մենք ինտեգրվում ենք միջազգային կառույցներին եւ պետք է ինչ-որ չափով ապահովենք մեր դիպլոմների փոխադարձ ճանաչելիությունը արտասահմանում, եւ դրանով է պայմանավորված, որ մենք երկաստիճան կրթական համակարգից անցանք եռաստիճանի: Բայց ես կարծում եմ, որ բոլոր բարեփոխումներին պետք է շատ զգուշորեն մոտենալ, քանզի կրթական համակարգը մեր հիմքն է եւ միաժամանակ իներցիոն համակարգ է: Հաճախ էլ ճիշտ չեն ներկայացվում այդ բարեփոխումները: Օրինակ` նշվում է, թե կրեդիտային համակարգը նպաստում է ուսման որակի բարձրացմանը: Ես, ամբողջ կյանքում լինելով կրթական համակարգում, չեմ հասկանում, թե կրեդիտային համակարգով գիտելիքի գնահատումն ինչ կապ ունի գիտելիքի որակի հետ:
– Այսօր հայաստանյան գրեթե բոլոր ԲՈՒՀ-երում եւ բոլոր մասնագիտությունների գծով իրականացվում է հեռակա ուսուցում, եւ բոլորն էլ գիտեն, որ սա լրացուցիչ փողեր աշխատելու միջոց է: Նորմալ համարո՞ւմ եք այս երեւույթը:
– Ընդհանուր առմամբ, հեռակա կրթական համակարգը մեծ կոռուպցիոն ռիսկեր է պարունակում: ԿԳՆ-ի մշակած Կրթական համակարգում կոռուպցիոն երեւույթների դեմ պայքարի 2011-2012թթ. համալիր գործողությունների ծրագրում մի շատ կարեւոր հանգամանքի վրա ուշադրություն չեն դարձրել` դա հեռակա ուսուցումն է: 2000թ.-ին ընդհանրապես փակվեց հեռակա եւ երեկոյան կրթությունը, սակայն հետագայում որոշակի ճնշումների տակ մի քանի մասնագիտությունների գծով վերաբացվեցին: Մանկավարժական եւ գյուղատնտեսական մասնագիտությունների գծով ես դեմ չէի, որ վերականգնվեին, որպեսզի գյուղական երիտասարդությունը չկտրվեր գյուղից, ինչպես նաեւ կարողանար կրթություն ստանալ: Սակայն այսօր հեռակա կրթությունը համատարած է, ես չեմ հասկանում տնտեսագիտության, միջազգային հարաբերությունների ֆակուլտետներում ո՞ւմ համար է բացվել հեռակա ուսուցումը, ո՞ւմ են պետք դրանք: Ճիշտ է բուհերը հեռակա ուսուցումից հսկայական գումարներ են ստանում, քանզի այնտեղ կրթությունն ամբողջովին վճարովի է, սակայն միաժամանակ այստեղ շատ են մեծանում կոռուպցիոն ռիսկերը: Ուրիշ հարց, եթե հեռավար ուսուցում կազմակերպեին, ինչի համար անհրաժեշտ է լուրջ ներդրումներ անել եւ տեխնոլոգիաներ մշակել, դա այլ է, բայց վերականգնել հին հեռակա համակարգը, անիմաստ է:
– Անցած ուսումնական տարում կրճատվեցին բուհերին տրվող ասպիրանտական տեղերը, այս տարի էլ խոսակցություններ կան, որ վերացնելու են հայցորդության ինստիտուտը: Բոլորի համար էլ պարզ է, թե այսօր ասպիրանտուրա ընդունվելու համար ինչ պայքար է, եւ այստեղ նույնպես կոռուպցիան մեծ դեր ունի, քանզի ասպիրանտուրան զինվորական ծառայությունից խուսափելու ամենաէժան միջոցն է: Պարոն Ղազարյան, որեւէ վտանգ չե՞ք տեսնում, որ գործելու են միայն հեռակա եւ առկա ասպիրանտուրաները, իսկ հայցորդության ինստիտուտը վերացվելու է:
– Նման խոսակցություններ, իհարկե, կան, սակայն նշվում է, որ այդ ինստիտուտը ընդհանրապես չի հանվելու, այլ ժամանակավորապես կասեցվելու է: Տեղյակ եմ, որ ԿԳ նախարարությունում ստեղծվելու է ինչ-որ հանձնաժողով, որը պետք է քննարկի հայցորդության ինստիտուտի գործունեությունը եւ հետո նոր վերջնական որոշում կկայացվի:
– Պարոն Ղազարյան, Հայաստանում օտարալեզու դպրոցների գոյությունը չափազանց դժվարությամբ արգելվեց այն տարիներին, երբ դուք ԿԳ փոխնախարար էիք: Այսօր հակառակ գործընթացն է` փորձում են «Լեզվի մասին» օրենքում հեշտությամբ փոփոխություն կատարելով Հայաստանում օտարալեզու դպրոցներ հիմնել: Ինչպե՞ս եք գնահատում այս երեւույթը:
– Միջազգային ծրագրերով կրթական գործունեություն ծավալելու համար չպետք է փոփոխել «Լեզվի մասին» օրենքը: Այդ օրենքը պետք է դուրս գար այդ փաթեթից, դա հիմնարար օրենք է, պետական անվտանգությունից բխող օրենք: Եվ կարծես թե ե՜ւ նախագահը, ե՜ւ ԱԺ նախագահը եկել էին այդ համոզմանը, սակայն այժմ էլ ինչ-որ իրավաբանների հետ քննարկումներից հետո նրանք ուզում են ինչ-որ մի կետ ավելացնեն, համաձայն որի միջազգային ծրագրերով կրթական գործունեություն իրականացնող կրթական հաստատությունների կարգը սահմանվում է «Կրթության մասին» օրենքով, ինչի անհրաժեշտությունը ես եւս չեմ տեսնում: Կարելի էր պարզապես լրացում անել «Կրթության մասին» օրենքում եւ մտցնել միջազգային լիցեյների գաղափարը, ինչը շատ տարածված է եվրոպական մի շարք երկրներում: Կարծում եմ, որ, այնուամենայնիվ, «Լեզվի մասին» օրենքին ձեռք չեն տա եւ միայն կսահմանափակվեն «Կրթության մասին» օրենքում համապատասխան լրացումներ կատարելով: Նշվում էր, թե միջազգային չափանիշներին համապատասխան կրթական մակարդակ ապահովելու համար մենք պետք է այլալեզու դպրոցներ ունենանք: Բայց մենք ունենք հակառակ օրինակը` Հայաստանում կան դպրոցներ, ինչպիսիք են Ֆիզմաթդպրոցը, Քվանտը, Ֆոտոն վարժարանը, Բալատոնը, որոնք ապահովում են միջազգային բոլոր չափանիշներին համապատասխանող հանրակրթական մակարդակ: Այս դպրոցների սաները մասնակցում են միջազգային բոլոր օլիմպիադաներին եւ միշտ մեդալներով վերադառնում, դրանից էլ լավ չափանի՞շ: Ավելին, մեր մեծ գիտնականները, որոնք համաշխարհային գիտության մեջ ներդրում են ունեցել, հիմնականում ավարտել են հայկական, այն էլ գյուղական դպրոցներ:
