«Առաջին լրատվական»-ի Real Politik հաղորդաշարի հյուրն է հրապարակախոս Հրանտ Տեր-Աբրահամյանը:
– Ընդդիմության վերջին հանրահավաքը, երբ Հայ ազգային կոնգրեսը, ըստ էության, հայտարարեց հերթական ընտրություններին մասնակցելու իր պատրաստակամության մասին, քաղաքական բոլորովին նոր հանգրվան թևակոխեցինք, նոր փուլում ենք գտնվում: Ինչպե՞ս կբնորոշեք այն ստարտային վիճակը որում մենք գտնվում ենք` հաշվի առնելով ՀԱԿ առաջնորդ Լևոն Տեր–Պետրոսյանի այդ հայտարարությունը:
-Ես կարծում եմ քաղաքական նոր փուլ կարող ենք համարել նաև դրանից առաջ` շուրջօրյա հանրահավաքից հետո: Շուրջօրյա հանրահավաքը որոշակի ճշտում էր, և ընդհանրապես բավական դրական եմ գնահատում, որովհետև այն որոշակի պատրանքներ քանդեց, 2008 թվականի բառացի պատրանքը, որը մենք ունեինք: Ես ինքս շուրջօրյա հանրահավաքի կողմնակիցը լինելով, որոշ չափով գուցե այդ պատրանքի մեջ էի: Ես համարում եմ, որ ցանկացած իրականություն տեսնելը, փաստելը ինքնին դրական է, եթե դու բանական ես նայում: Շուրջօրյա հանրահավաքները, իհարկե, խնդիրներ առաջացրեցին, որովհետև այն զանգվածայաին մոբիլիզացիան, որին սպասում էինք` չեղավ: Իրոք հզոր հանրահավաք էր, որովհետև քաղաքական ուժի համար, եթե դու ունես կողմնակիցներ, որոնք պատրաստ են գիշերել, մնալ` շատ լավ է, բայց ավելի լայն հասարակական մոբիլիզացիա, ըստ էության, տեղի չունեցավ: Այդ առումով նաև ճիշտ էր դադարեցնելը: Ի՞նչ տվեց: Տեսանք, որ խնդիրներ կան, հասարակությանը ճիշտ հասցնելու ասելիքի խնդիր կա:
– Որտե՞ղ էր բացթողումը, ինչո՞ւ մարտ, ապրիլ, մայիս ամիսներին ունեցանք հասարակական անհրաժեշտ մոբիլիզացիան, երբ որ Ազատության հրապարակ մտավ ընդդիմությունը:
– Ինձ համար ապացուցված չէ, որ մենք գարնանը դա ունեցանք, որովհետև գարնանը մենք ունեցանք հանրահավաքներ, բայց ոչ շուրջօրյա: Երբ սեպտեմբերի 30-ին շուրջօրյա հանրահավաք հայտարարվեց թվաց, թե դա նույն այդ հզոր հանրահավաքն է, որովհետև շատ մարդիկ պահանջում էին շուրջօրյա հանրահավաքներ, բայց երբ մենք գիշերը մնացինք, տեսանք, որ այդ մարդկանց զգալի մասը չմնաց: Եթե մենք գարնանը հայտարարեինք շուրջօրյա, կարծում եմ` ոչ մի երշախիք չունեինք:
– Հիմա այլևս հանրահավաքների մարդաշատությամբ կարո՞ղ ենք պայմանավորել քաղաքական գործընթացները:
– Միշտ էլ կարող ենք պայմանավորել: Ես կարծում եմ` այստեղ ալիքների խնդիր կա: Հիմա գուցե տեղատվության մի շրջան է: Իսկ երբ ասում եք որտեղ էր բացթողում, ապա ես չեմ հավատում, որ այդ հարցին հեշտ կարող են պատասխանել: Կարելի է հազար ու մի պատճառ բերել, որոնք բոլորն էլ լինեն օբյեկտիվ: Սա որոշակի ժամանակ է պահանջում: Հազար ու մի պատճառ կարող ենք գտնել` արտագաղթից սկսած մինչև իշխանության գործողությունները: Ես կարծում եմ, որ շուրջօրյա հանրահավաքով մենք որոշակի ժամանակ շահեցինք, եթե չէիր անում շուրջօրյա հանրահավաք, շատ ավելի խնդրահարույց վիճակի մեջ էիր ընկնում: Մենք ե՜ւ հոգեբանորեն, ե՜ւ մյուս տեսակետներից ժամանակ շահեցինք, որը պետք է օգտագործել, որը նաև մասամբ օգտագործվում է` իրավիճակը հասկանալու, ձևափոխելու և նոր թափով, նոր ուժով մտնելու քաղաքական դաշտի մեջ: Ինչ վերաբերում է երկխոսությանը` այն իսկապես շատ բարդ խնդիր է: Ես այն քաղաքացիական տեսակետից եմ նայում: Իմ դիրքորոշումը հետևյալն է. ես` որպես քաղաքացի, իմ շահերից ելնելով, կարծում եմ, որ ուժեղ ընդդիմությանը պետք է աջակցել: Իմ համար մի արժեքավոր պահ կար այս երկխոսության մեջ: Ինձ թվում է` Հայաստանի քաղաքական պատմության մեջ առաջին անգամ քաղաքացու հետ խոսվեց բաց, հրապարակային, ոչ մի կուլիսային բաներ չեղան, ի սկզբանե գաղտնիքներ չեղան, և ի սկզբանե ռիսկերն էլ էին պարզ, որովհետև այս իշխանության հետ երկխոսության գնալը ռիսկ է: Ու երկխոսության փորձը հենց այդ առումով պետք է դրական համարել:
– Բայց կասկածներ կային, որ գաղտնիքներ կան երկխոսության մեջ:
– Այո՜, կային նման կասկածներ, բայց հետագայում պարզ դարձավ, որ այդ կասկածները սուտ էին, և իրոք սա բաց գործընթաց էր, բայց այլ հարց է, որ մեր հասարակության մի մասը կարող էր այդ երկխոսությունը չընդունել: Նաև այլ հարց է, որ որպես քաղաքական պրոցես երկխոսությունը ձախողվեց, և դա ինչպես ընդդիմության, այնպես էլ իշխանության վրա ազդեց:
– Բայց իշխանությունը կարողացավ երկխոսությունը վաճառել Եվրամիությանը, Եվրախորհրդին:
– Այո՜, համաձայն եմ, բայց եթե մի քիչ ավելի հեռանկարային առումով նայենք այս հարցին, այո՜, հնարավոր է մի քանի տարի այսկերպ կառավարել երկիրը, բայց դա հիմնական հարցը, միևնույն է, չի լուծում, միևնույն է, կա հակասություն, որը պերմամենտ հեղափոխական իրավիճակներ է ստեղծելու Հայաստանում: Իհարկե, եթե այդ հարցը հնարավոր լիներ լուծել երկխոսության, արտահերթ ընտրությունների միջոցով, ապա դա կլիներ ձեռնտու բոլորին, բայց եթե դա չեղավ, նույն խնդիրը մի քանի տարի հետո կարող է ավելի ուժեղ խփել այս իշխանություններին: Այո՜, հնարավոր է այս պահին որոշ դիվիդենտներ շահի իշխանությունը, քանզի նրանց քաղաքականությունը հենց կարճաժամկետ է, բայց հեռանկարային առումով նրանք չեն շահի:
– 2008թ. նախագահական ընտրությունների հաջորդ օրվանից մենք խոսում ենք արտահերթ ընտրությունների մասին, սակայն ՀԱԿ վերջին հանրահավաքով, փաստորեն, փակվեց այդ էջը` մենք գնում ենք հերթական ընտրությունների: Հերթական ընտրություններում ՀԱԿ–ի շահերը ինչպիսի՞ն են, հասարակական մոբիլիզացիայի հնարավորություն կա՞:
– Այս հարցին կարելի է երկու կողմից նայել: Որպես քաղաքացի ինձ համար այս պահին հերթական ընտրությունների օրակարգ ընդհանրապես չկա, որովհետև ես իմ անելիքներն ուրիշ դաշտում եմ տեսնում` քաղաքացիական շարժումն ավելի ակտիվացնելու, հասարակությունն ավելի համախմբելու: Եթե քաղաքական տեսանկյունից նայենք, ապա շատ դժվար է որևէ բան կանխատեսել, որովհետև մենք տեսնում ենք, թե այս մեկ ամսվա մեջ ինչքան դինամիկ է պրոցեսը:
– Բայց դա ընդդիմությունից դուրս է` իշխանական դաշտում, ընդդիմնությունն այլևս օրակարգ չի ձևավորում, իսկ մինչ այդ օրակարգ ձևավորում էր Լևոն Տեր–Պետրոսյանն իր ամեն մի ելույթով:
– Այդպես չէ, որ միայն Լևոն Տեր-Պետրոսյանն է օրակարգ ձևավորել, օրինակ` հայ-թուրքական գործընթացը իշխանությունն օրակարգ մտցրեց, անցած տարի էլ հրաժարականների շղթա եղավ, ու այն ժամանակ էլ դա օրակարգային թեմա էր: Դա նորմալ է, քաղաքական դաշտի բոլոր սուբյեկտները կարող են օրակարգ ձևավորել: Այսինքն` քաղաքական զարգացումները բավականին անկանխատեսելի են և երբ գա գարունը, շատ դժվար կլինի ասել թե ինչ քաղաքական իրավիճակ կլինի, և թե այդ իրավիճակում քաղաքացին ինչպես պետք է կողմնորոշվի: Կարծում եմ` պետք է մի քիչ սպասել: Իսկ հերթական ընտրություններին մասնակցելու մի տրամաբանություն կա` եթե մենք համարենք, որ մենք իրոք կկարողանանք այնպիսի խմբակցություն ձևավորել, կամ էլ ունենանք այնպիսի դաշնակիցներ, որ կարողանանք ռեալ իրավիճակ փոխել երկրում:
– Այդպիսի հնարավորություն Դուք տեսնո՞ւմ եք այսօր:
– Այս պահին չեմ տեսնում, դրա համար էլ ասում եմ, որ կգա գարունը, կկողմնորոշվենք: Բայց այլ տեսակետ էլ կա` ինչ է նշանակում լինել քաղաքական ուժ, բայց չմասնակցել ընտրություններին:
– «Հայաստանն առանց Սերժ Սարգսյանի», այսպիսի կարգախոսով փուլ է ազդարարել ՀԱԿ–ը, և այս փուլում չի բացառում նաև ԲՀԿ հետ համագործակցությունը: Որպես քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչ, միջոցների մեջ խտրականություն դնելու խնդիր կա՞ արդյոք:
– Բարդ հարց է, ես սկզբունքային եմ համարում, որ եթե դու հայտարարել ես, որ քո հենարանը զանգվածային շարժումն է, այլ ոչ թե ընտրյալների և սրբերի ինչ-որ խումբը, հայտարարել ես նաև, որ հասարակական համախմբումն է քո նպատակը, ապա, ըստ էության, չես կարող առարկել որևէ ուժի հետ համագործակցելուն: Ի վերջո, այստեղ այլ խնդիր կա` Կոնգրեսում էլ կան տարբեր գաղափարներ, տարբեր քաղաքական կենսագրություն ունեցող մարդիկ ու ի՞նչ է` պետք է թողնել միայն անբիծ, մաքրամաքուրներին, ինչը հնարավոր չէ, որովհետև քաղաքականության մեջ անբիծ, մաքրամաքուրները հազվադեպ են քաղաքականության մեջ: Երկրորդ` մաքրամաքուրներով չես կարող զանգվածային, խաղաղ իշխանափոխություն անել, կարող ես անել հեղաշրջում, բայց հեղաշրջումներն էլ, գիտենք, մաքրամաքուր բոլշևիկներն արեցին դա, բայց ստիպված ես հետո այլ միջոցների դիմել: Պետք չէ բացառել, որ ցանկացած մարդ, ի վերջո, դարձի իրավունք ունի:
– Ձեր գնահատմամբ` վերջին հրաժարականներով իշխանական բուրգն ավելի բյուրեղանո՞ւմ է, թե՞ փորձ է արվում պատասխանատուներին ավելացնել:
– Վերջին 4 տարիներին այդ իշխանական բուրգն այդպես էլ չկայունացավ, այն կայունությունն ու բյուրեղացումը չստացավ, ինչ Քոչարյանի ժամանակ, կարծում եմ բնական է` երկրում իրավիճակ է փոխվել, քանզի ուժեղ ընդդիմության գործոնը անուղղակիորեն ազդում է իրավիճակի վրա, ու մենք տեսնում ենք, որ այդ բուրգը չի կայունանում: Ես չեմ կարծում, որ իշխանական բուրգը առաջիկայում էլ կկարողանա բյուրեղանալ, քանի դեռ այս իրավիճակը պահպանվում է:
– Ավազակապետությունն ավելի սրվում, ավելի ուժեղանալու միտումներ է դրսևորում, այդ իմաստով բյուրեղացում կա՞:
– Չեմ կարծում, որովհետև ներքին խնդիրները կառուցվածքային բնույթ ունեն ու չեն լուծվում մեկ երկու լուծումներով:
– Այսինքն` պաշտոնանկությունները հարց չե՞ն լուծում:
– Ըստ էության ոչ, այո՜, դրանք քաղաքական վերլուծության տեսակետից հետաքրքիր են, բայց, ըստ էության, երկրում վիճակ չեն փոխում ու չեն էլ կարող փոխել:
– Իսկ այս նոր իրավիճակը, որը կա երկրում, տարբեր քաղաքացիական շարժումները արդյո՞ք չպետք է իրենց ուժերը կենտրոնացնեն քաղաքացիական հասարակության ակտիվացման վրա, և գործընթացների թելադրողը պետք է լինի ոչ թե քաղաքական ուժը, այլ քաղաքացիական շարժումները:
– Իմ կարծիքով` դրանք իրար փոխլրացնում են: Վերջնական նպատակը պետք է լինի քաղաքացիականը, բայց եթե չկա ընդդիմադիր քաղաքական ուժ, որը ստեղծում է երկրում մի իրավիճակ, երբ քաղաքացիական շարժումները կարող են ազատորեն գործել: Քաղաքացիական հասարակությունը միշտ պետք է հասկանա, որ պետք է ունենա լուրջ ուժեղ քաղաքական ընդդիմություն, ու այս ուժերը մեկը մյուսին լրացնում են, գործելով միմյանցից անկախ: Իշխանության այն ռեսուրսը, որը վերջինս կարող է օգտագործել քաղաքացիական շարժումները ճնշելու համար, այժմ իր վրա է վերցնում լուրջ քաղաքական ընդդիմությունը:
